Makabulig Ukon Makahalit?

Wala makontrol sang drayber ang iya salakyan kag nakabunggo ini sa poste. Grabe ang pilas sang iya upod. Nagtawag sia dayon sa iya cell phone kag nangayo sing bulig. Pero ngaa naaksidente sila? Kay man, nadula sing makadali ang iya konsentrasyon sa pagmaneho bangod ginsabat niya ang tawag sa iya cell phone.

INI nga halimbawa nagapakita nga nagadepende sa aton kon bala ang mga produkto sang moderno nga teknolohiya makabulig ukon makahalit. Isa pa, ang kalabanan sa aton indi gid gusto nga magbalik sa sinadto nga mga pamaagi ukon maggamit sing dinumaan nga mga gamit. Halimbawa, ginpahapos sang mga kompyuter ang mabudlay nga mga hilikuton. Puede na kita makapamalaklon kag makatransaksion sa bangko paagi sa Internet, subong man maka-e-mail, maka-voice-mail, ukon makapadala sing video.

Kasan-o lang, ang mga miembro sang pamilya magabululagay kon aga agod maghimo sang ila tagsa ka mga hilikuton kag sa gab-i na sila makahambalanay liwat. Pero subong, “70% sang mga mag-asawa nga pareho nga may cell phone ang nagakontakanay kada adlaw agod magkamustahanay, 64% ang nagaistoryahanay parte sa ila iskedyul, kag 42% sang mga ginikanan ang nagakontak sa ila mga kabataan kada adlaw paagi sa cell phone,” siling sang isa ka report sang USA Today.

Indi Pagtuguti nga Mangin Problema ang Teknolohiya

Ang sobra bala ukon indi husto nga paggamit sang teknolohiya makahalit sa mental kag pisikal?  Binagbinaga ang halimbawa sang duha ka bag-ong kasal nga nagaistar sa isa sa mga pungsod sa Nakatundan. Suno sa report, “pirme [sila] nagakuti sang ila mga cell phone sa ila salakyan, sa gym, kag nagatawganay pa gani sila bisan ara lang sila sa lainlain nga kuarto sang ila balay.” Kon kaisa, nagalab-ot sa 4,000 minutos ukon sobra sa 66 ka oras kada bulan ang ila ginahinguyang sa ila mga cell phone, kag siling nila daw indi sila mabuhi kon wala ini. Ara na sa ila ang mga “sintomas nga naadik” na sila, siling sang mental-health specialist nga si Dr. Harris Stratyner. “Daw subong bala nga ang ila relasyon nasandig sa isa ka butang.”

Ini nga halimbawa mahimo nga daw nasobrahan na gid, pero ginapakita sini ang nagakatabo karon nga dapat gid kabalak-an. Madamo nga tawo ang daw indi makaagwanta kon indi sila makakontak sa iban bisan isa lang ka oras. “Dapat pirme kami naga-e-mail, pirme naga-Internet, kag pirme naga-text sa amon mga abyan,” siling sang isa ka babayi nga beintehon ang edad.

Kon ini nga mga kagamitan “nagaubos sang imo tion kag amo na lang ini ang imo gusto nga kutihon, sigurado gid nga isa na ini ka palatandaan sang problema,” siling ni Dr. Brian Yeo sa The Business Times of Singapore. Dugang pa, ang mga tawo nga pirme nagagamit sini nga mga gadyet kag wala na nagapakig-upod sa iban mahimo nga talagsa lang ukon wala gid gani nagaehersisyo. Amo nga daku ang posibilidad nga magbalatian sila sa tagipusuon, mangin diabetic, ukon magbalatian sang iban pa nga malala nga balatian.

Ang iban naman nga katalagman sini insigida ang epekto. Halimbawa, kon parte sa cell phone, ang isa ka pagtuon sining karon lang nagapakita nga ang mga nagauyat sang telepono samtang nagamaneho ukon nagaistorya paagi sa speaker phone ukon sa headset mapaanggid sa hubog nga mga drayber! Ang pag-text samtang nagamaneho delikado man katama, kag ginapakita sang isa ka surbe nga halos 40 porsiento sang mga drayber nga nagaedad sing 16 asta 27 ang naga-text samtang nagamaneho. Magluwas sini, kon matentar ka nga magtawag ukon mag-text samtang nagamaneho, dumduma nga kon maaksidente ka, usisaon sang pulis kag sang kompanya sang insurance ang imo cell phone kon bala amo ini ang rason nga nadisgrasya ka. Ang isa lang ka tawag ukon isa ka text mahimo magresulta sa daku nga kapahamakan! * Nakita sa imbestigasyon parte sa tren nga naaksidente sang 2008 kag nagpatay sa 25 ka tawo sa California, U.S.A. nga ang opereytor sini nag-text mga pila lang ka segundo antes ini mabunggo. Wala na gani sia makapreno.

Bangod nagadamo ang mga kabataan nga nagagamit sing cell phone kag kompyuter, kag sang iban pa nga kagamitan ukon gadyet para sa kalingawan, kinahanglan nga matun-an nila kon paano mangin responsable kag maalamon sa paggamit sini. Paano sila mabuligan? Palihug basaha ang masunod nga artikulo.

[Nota]

[Retrato sa pahina 5]

Ang paggamit bala sang mga gadyet nagaubos na sang imo tion?