MGA 175 anyos si Harriet sang napatay sia sang 2006. Siempre indi tawo si Harriet. Isa sia ka Galapagos tortoise nga nagaistar sa zoo sa Australia. Kon ikumparar sa aton, tuman ka lawig ang kabuhi ni Harriet. Pero kon ikumparar sa iban nga buhi nga tinuga, indi gid man pinasahi ang kalawigon sang iya kabuhi. Binagbinaga ang masunod nga halimbawa.

• Ang freshwater pearl mussel, siling sang mga researcher sa Finland, mahimo mabuhi sang 200 ka tuig.

• Ang burrowing clam (ocean quahog) masami nga nagakabuhi sing sobra 100 ka tuig kag mahimo kuno ini mabuhi sing sobra sa 400 ka tuig.

• Ang pila ka kahoy, pareho sang bristlecone pine, higante nga sequoia, kag pila ka sahi sang cypress kag spruce, mabuhi sing linibo ka tuig.

Pero ang tawo, nga ginakabig nga amo ang pinakamataas nga porma sang kabuhi sa duta, mahimo lang mabuhi sing mga 80 ukon 90 ka tuig—bisan pa ginatinguhaan gid naton nga mabuhi sing mas malawig!

Ano sa banta mo, ang 80 ka tuig bala amo na ang pinakamaayo para sa aton? Ukon mahimo pa bala kita mabuhi sing mas malawig? Madamo ang nagalaum nga mahimo ini sang siensia kag teknolohiya sa pagbulong.

Daku ang nahimo sang siensia sa patag sang ikaayong lawas kag pagbulong. “Diutay na lang ang nagakapatay [sa Estados Unidos] bangod sa makalalaton nga balatian kag mga komplikasyon sang pagbata,” siling sang Scientific American nga magasin. “Mga 75 porsiento ang pagnubo sa mga nagakapatay nga bata sugod sang 1960.” Pero wala gihapon mapalawig sang siensia ang kabuhi. “Bisan pa sing tinuig nga pag-research, wala gihapon mahibaluan kon ngaa nagatigulang kita,” siling sang isa pa ka edisyon sang Scientific American. Pero, “ginapakita sang ebidensia nga nagatigulang kita kon wala na nagapanghikot sing maayo ang aton mga selula.” Ang artikulo nagapadayon: “Kon ang pagtigulang isa ka proseso sang mga gene, mahimo ini mapunggan pila ka adlaw.”

Sa ila pagpangita sing rason sang pagtigulang, lakip na ang mga balatian tungod sini, ang pila ka sientipiko nagpangita sang sabat sa pinakabag-o nga patag sang genetics nga ginatawag epigenetics. Ano ini?

Ang buhi nga mga selula nagaunod sang impormasyon parte sa mga gene, nga kinahanglan sa paghimo sang bag-o nga mga selula. Madamo sa sini nga impormasyon ang makita sa genome, nga nagapatuhoy sa tanan nga DNA sa selula. Pero sang sini lang, mas gintun-an pa gid sang mga sientipiko ang isa pa ka bahin sang selula—ang epigenome. Ang epigenetics amo ang pagtuon sa sining makatilingala nga bahin sang selula kag kemikal nga mga reaksion sini.

Lain ang hitsura sang molekula sang epigenome sa DNA. Kon ang DNA daw pareho sa nagalubid nga hagdanan, ang epigenome naman amo ang tanda ukon tatak sang mga kemikal nga naangot sa DNA. Ano ang papel sang epigenome? Pareho sang isa nga nagadumala sang orkestra, amo ini ang nagakontrol kon paano gamiton ang mga impormasyon sa DNA. Ini nga mga tatak amo ang nagakontrol sa mga grupo sang mga gene agod mahatag ang kinahanglanon sang selula kag iban pa nga butang nga nagaapekto sa sini, pareho sang pagdieta, stress, kag mga hilo. Daku gid ang pagbag-o sa siensia bangod sang pinakaulihi nga natukiban nga nagadalahig sa epigenome, kag masami naangot ini sa pila ka balatian kag sa pagtigulang.

“[Ang epigenetics] gin-angot sa mga balatian pareho sang schizophrenia, rheumatoid arthritis, kanser, kag grabe nga palanakit,” siling sang researcher sa epigenetics nga si Nessa Carey. Kag “may papel gid ini sa pagtigulang.” Gani ang pagtuon sa epigenetics mahimo magdul-ong sa epektibo nga mga terapiya agod mapaayo ang lawas, mabatuan ang balatian—lakip ang kanser—gani mangin mas malawig ang kabuhi. Pero subong wala pa sing dalagku nga resulta ini nga pagtuon. “Padayon gihapon ang daan nga pamaagi [para mapunggan ang pagtigulang],” siling ni Carey, pagkaon sang “madamo nga utan” kag “pag-ehersisyo.”

Ngaa nabudlayan gid ang mga tawo nga mapalawig ang kabuhi? Kag ngaa gusto gid naton mabuhi sing wala katapusan? Ang pamantalaan sa Britanya nga The Times namangkot: “Ngaa lapnag gid ang pagtinguha sang tawo nga likawan ang kamatayon, paagi man ini sa imortalidad, pagkabanhaw, pihak nga kinabuhi ukon reinkarnasyon?” Ang sabat sa sini nagapakita kon ano gid ang matuod nga rason kon ngaa nagatigulang kita.

Sa sulod sang linibo ka tuig, ginatinguhaan gid sang mga tawo nga makita ang sabat sa sini. May rasonable bala nga sabat sa sini—nga nagasanto sa aton pagkahuman kag sa aton handum nga mabuhi sing wala katapusan? Minilyon ang magasabat sing huo!  Ngaa? Kay nakita nila ang rasonable nga sabat sang Biblia parte sa kinaugali sang tawo.

Halin pa sang una, ginasiling sang Biblia nga pinasahi gid ang tawo, bisan pa may kaanggid ini sa iban nga tinuga. Halimbawa, sa Genesis 1:27, mabasa naton nga gintuga sang Dios ang mga tawo sa iya dagway. Paano? Ginhatagan niya kita sing ikasarang nga magpakita sing gugma, katarungan, kag kaalam. Kag bilang Isa nga nagakabuhi sing wala katapusan, ginbutangan niya kita sing handum nga mabuhi sing wala katapusan. “Ginbutang man niya ang wala sing katubtuban sa ila tagiposoon,” siling sang Manugwali 3:11.

Ang isa ka ebidensia nga gindesinyo kita agod magkabuhi sing malawig amo ang ikasarang sang aton utok, ilabi na ang kapasidad sini sa pagtuon. Ang The Encyclopedia of the Brain and Brain Disorders nagsiling nga ang ikasarang sang utok sa pagdumdom “wala sing katapusan.” Ngaa amo sini ang kapasidad sang utok kon indi man lang ini paggamiton? Maathag nga ginapakita sini kon ano ang orihinal nga katuyuan sang Dios sa mga tawo. Ti, ngaa nagatigulang kita, nagaantos, kag nagakapatay?

Ang una nga lalaki kag babayi may perpekto nga lawas kag may kahilwayan sa pagpili. Pero, wala nila ini gingamit sing husto  paagi sa pagrebelde sa ila Manughimo. * (Genesis 2:16, 17; 3:6-11) Ang ila pagrebelde, ukon sala, amo ang kabangdanan sang ila daku nga kahuy-anan. Nagresulta man ini sa pagkaguba sang ila lawas, kag amat-amat ini nga nagdul-ong sa kamatayon. “Ang sudlot nga nagaresulta sa kamatayon amo ang sala,” siling sang 1 Corinto 15:56.

Bangod sang aton ikasarang nga mapanubli ang kinaiya sang aton mga katigulangan, tanan nga kaliwatan nanday Adan kag Eva nangin indi perpekto kag may huyog nga magpakasala. Ang Roma 5:12 nagasiling: “Paagi sa isa ka tawo nagsulod ang sala sa kalibutan kag ang kamatayon paagi sa sala, kag gani ang kamatayon naglapnag sa tanan nga tawo bangod sila tanan nakasala.”

Ano ang aton konklusion sa sini? Ang sekreto sa wala katapusan nga kabuhi indi makita sa laboratoryo. Ang Dios lamang ang makakay-o sang halit sang sala. Pero himuon ayhan niya ini? Huo ang sabat sang Biblia.

Naghimo na sing tikang ang Dios para dulaon ang sala kag kamatayon. Ginpadala niya si Jesucristo agod ihatag sini ang iya kabuhi para sa aton. Paano kita mabuligan sang kamatayon ni Jesus? Ginbun-ag si Jesus nga perpekto kag “wala sia sing nahimo nga sala.” (1 Pedro 2:22) Gani, may kinamatarong sia para sa wala katapusan kag perpekto nga kabuhi subong tawo. Ano ang ginhimo niya sa iya perpekto nga kabuhi? Kinabubut-on nga ginhatag niya ini bilang kabayaran sa aton mga sala. Ginhatag ni Jesus ang iya kabuhi “subong gawad nga kabaylo sang madamo.” (Mateo 20:28) Sa indi madugay, ina nga gawad bug-os nga ihatag para sa aton. Ano ang buot silingon sina para sa imo? Binagbinaga ini nga mga teksto:

• “Ginhigugma gid sang Dios ang kalibutan amo nga ginhatag niya ang iya bugtong nga Anak, agod ang tagsatagsa nga nagatuo sa iya indi malaglag kundi makatigayon sang kabuhi nga walay katapusan.”—Juan 3:16.

• “Ginlamon niya sing dayon ang kamatayon, kag pahiran sang Ginoong DIOS ang luha sang tanan nilang nawung.”—Isaias 25:8.

• “Subong katapusan nga kaaway, ang kamatayon dulaon.”—1 Corinto 15:26.

• “Ang tolda sang Dios yara sa mga tawo . . . Kag pahiran niya ang tagsa ka luha sa ila mga mata, kag wala na sing kamatayon.”—Bugna 21:3, 4.

Daw ano kalawig ang imo kabuhi? Maathag ang sabat sang Biblia: May paglaum ang katawhan nga mabuhi sing wala katapusan—matuman ini nga paglaum kon matinluan na sang Dios ang duta sang tanan nga kalainan. (Salmo 37:28, 29) Amo ina ang hamili nga paglaum nga ginapensar ni Jesus sang nagsiling sia sa tawo nga nalansang kaupod niya: “Mangin kaupod ko ikaw sa Paraiso.”—Lucas 23:43.

Natural lang nga luyag sang tawo nga mabuhi sing wala katapusan. Kag amo gid sina ang paghimo sang Dios sa aton! Dugang pa, busgon niya ang tanan naton nga handum. (Salmo 145:16) Pero, dapat himuon naton ang aton bahin. Halimbawa, dapat magtuo kita sa Dios. “Kon wala sing pagtuo imposible nga mapahamut-an gid [ang Dios], kay ang nagapalapit sa Dios dapat magpati nga nagaluntad sia kag ginapadyaan niya ang mga nagapangita sa iya sing hanuot,” siling sang Hebreo 11:6. Indi lamang ini bulag nga pagtuo kundi maalamon nga desisyon base sa ihibalo sa Biblia. (Hebreo 11:1) Kon luyag mo sang amo sina nga pagtuo, makig-istorya sa mga Saksi ni Jehova ukon kadtui ang amon Web site nga www.mr1310.com/hil.