PILA ang imo utok? Kon magsiling ka “isa,” eksakto ka. Pero may iban pa nga nervous system sa imo lawas. May grupo sang mga neuron nga tuman kadamo amo nga gintawag ini sang pila ka sientipiko nga “ikaduha nga utok.” Amo ini ang enteric nervous system (ENS) kag makita ang kalabanan nga bahin sini sa imo tiyan, indi sa imo ulo.

Grabe gid nga koordinasyon kag trabaho ang kinahanglan sang lawas para mahimo nga enerhiya ang pagkaon. Gani, nagakaigo gid nga ang utok gindesinyo nga ihatag sa ENS ang kalabanan nga pagkontrol sa sini nga proseso.

Bisan pa mas simple ini kon ikumparar sa utok, ang ENS tuman ka sibod. Sa lawas sang tawo, ginabulubanta nga ginahuman ini sang mga 200 asta 600 milyones ka neuron. Ining masibod nga pag-angtanay sang mga neuron ara sa tiyan. Ang mga sientipiko nagapati nga kon himuon sang utok ang ginahimo sang ENS, tuman kadamo nga mga nerve ang kinahanglan. Suno sa libro nga The Second Brain, ‘mas maayo kag mas kombeniente nga ang tiyan na lang ang makontrol sa iya kaugalingon.’

Agod matunaw ang pagkaon, kinahanglan ang husto nga pagsamo sang lainlain nga kemikal nga ginapagua sa husto nga tion kag ginadala sa husto nga mga destinasyon. Nagakaigo gid nga gintawag ni Propesor Gary Mawe ang tiyan nga “pabrika sang kemikal.” Makalilibog gid ang kasibod sini nga proseso. Halimbawa, ang sulod sang tinai may pinasahi nga mga selula nga makakilala sang kemikal sa imo ginkaon ukon ang sabor sini. Ini nga impormasyon makabulig sa ENS sa pagpagua sang husto nga kemikal sa pagtunaw sang pagkaon agod makabenepisyo ang lawas. Importante man ang papel sang ENS sa pag-monitor sang acid kag iban pa nga kemikal sa pagkaon kag sa pagpagua sang kinahanglan nga enzyme.

Imadyina nga ang bahin sang imo lawas nga ginaagyan sang pagkaon isa ka pabrika nga ang kalabanan nga proseso sini ginakontrol sang ENS. Ginapahugot kag ginaparelaks sang imo “ikaduha nga utok” ang ginaagyan sang pagkaon agod manaug ini. Para manaug ang pagkaon, ginakontrol sang ENS ang puersa kag kasunson sang paghugot sang ginaagyan sang pagkaon nga daw isa ka conveyor.

Ang ENS nagahatag man sang proteksion. Ang imo ginakaon mahimo may makahalalit nga mga bakterya. Amo nga indi katingalahan nga mga 70 asta 80 porsiento sang lymphocyte—isa ka importante nga bahin sang imo immune system—ara sa imo tiyan! Kon makakaon ukon makainom ka sang makahalalit nga mga organismo, ginapasuka ka ukon ginapalupot sang ENS para maproteksionan ang imo lawas.

Bisan pa ang ENS daw wala nagasalig sa utok, pirme sila nagakomunikar. Halimbawa, ang ENS ang nagakontrol sang mga hormone nga magadikta sa utok nga kinahanglan  mo na magkaon ukon kon daw ano kadamo ang imo kaunon. Ginapahibalo sang ENS ang imo utok kon busog ka na, kag mahimo pa gani nga pabatyagon ka sini nga daw masuka ka na kon tama kadamo ang imo ginkaon.

Antes mo pa nabasa ini nga artikulo, mahimo nga nagahunahuna ka na nga may koordinasyon gid man ang imo tiyan kag utok. Halimbawa, natalupangdan mo bala nga may mga pagkaon nga nagapanami sang imo pamatyag? Suno sa pagtuon, nagakatabo ini bangod ang ENS nagapadala sing impormasyon sa imo utok nga malipay ka, gani naganami ang imo pamatyag. Amo sini kon ngaa ang mga tawo nagakaon sang mga pagkaon nga ila gid nanamitan kon ma-stress sila. Ginatun-an man sang mga sientipiko ang posibilidad nga pahikuton sing amo sini ang ENS sa artipisyal nga paagi para mabulong ang depresyon.

Ang isa pa ka halimbawa nga may koordinasyon ang utok kag tiyan amo ang ginasiling nila nga daw nagakalam ang imo tiyan. Mahimo nga resulta ini sang paglisa sang dugo halin sa tiyan kon nagabatyag ka sing stress. Mahimo ka man magbatyag nga daw masuka kon gina-stress ka kay ginapahibalo sang utok ang ENS nga pabaskugon ang paghugot sang ginaagyan sang pagkaon. Suno sa mga eksperto, ini nga koneksion sang utok kag tiyan amo ang rason kon ngaa may ginatawag sa Ingles nga gut instinct.

Bisan pa may gut instinct ukon panagupnop ka bangod sang ENS, indi ini makapamensar para sa imo ukon makabulig sa imo pagdesisyon. Buot silingon, ang ENS indi gid man utok. Indi ini makabulig sa imo sa pagkomposo sing kanta, pagsuma sang imo kuarta, ukon paghimo sang imo asaynment. Pero, nagadayaw sa gihapon ang mga sientipiko sa pagkasibod sini, kag mahimo nga ang kalabanan sini nga proseso wala pa madiskobrehan. Gani antes ka magkaon sa sunod, pamensara sing makadali ang pag-monitor, pagpasa sang impormasyon, koordinasyon, kag komunikasyon nga matabo sa imo tiyan!