Matuod nga Kahilwayan Para sa mga Maya

NAKILAL-AN ang katawhan nga Maya sa ila bantog nga mga hinimuan sa dumaan nga panahon. Kada tuig, linibo ka mga turista ang nagakadto sa Yucatán Peninsula sa Mexico para magtan-aw sing dalayawon nga mga piramide, kaangay sang makita sa Chichén Itzá kag Cobá. Dalayawon gid ang mga Maya sa ila kaalam indi lamang sa pagpanukod kundi pati man sa ila sinulatan, nahimuan sa matematika, kag astronomiya. Naimbento nila ang isa ka masibod nga sistema sa pagsulat nga ginatawag hieroglyphic, ang paggamit sang numero nga sero, kag ang kalendaryo nga may 365 ka adlaw kag may mga pagbag-o nga kaangay sa leap year.

Apang tuhay naman ang aton matalupangdan kon tuhoy sa relihion. Ang mga Maya nagasimba sa madamo nga dios; nalakip sa ila ginasimba subong mga dios amo ang adlaw, bulan, ulan, kag mais. Ang ila mga pari makugi nga mga astrologo. Nalakip sa ila pagsimba ang paggamit sing incienso kag mga imahen, pagpilas sang ila kaugalingon nga lawas, pagpatulo sing dugo, kag paghalad sing buhi nga tawo​—partikular na sang mga bihag, ulipon, kag kabataan.

Ang Pag-abot sang mga Espanyol

Amo ini ang moderno nga sibilisasyon nga nasapwan sang mga Espanyol sang nag-abot sila sang ika-16 nga siglo. Ang mga conquistador, nga amo ang pagtawag sa Espanyol nga mga manlulugayaw, may duha ka tulumuron: ang pag-angkon sing bag-o nga duta kag manggad, kag pagkumbertir sa mga Maya sa Katolisismo agod hilwayon sila sa mapintas nga mga hilikuton sang mga pagano. Nahatag bala sining mga Espanyol ang matuodtuod nga kahilwayan sa relihion ukon bisan ano man nga sahi sang kahilwayan para sa mga Maya?

Ang mga Espanyol lakip na ang mga kaparian sang Katoliko, nag-agaw sang mga duta nga ginakaingin sang mga Maya halin pa sang una. Ini nga pagpang-agaw nagresulta sa kabudlayan kag pagpamigos. Gin-agaw man sang mga Espanyol ang dalagku kag madalom katama nga natural nga mga bubon nga ginatawag cenote, nga amo lamang ang ginakuhaan sang tubig sa Yucatán Peninsula. Nangin mabudlay pa gid ang kahimtangan sang ginpatuman sang simbahan ang tuigan nga buhis sa tagsa ka Maya, 12 1/2 nga real * sa tagsa ka lalaki kag 9 sa tagsa ka babayi, luwas ini  sa daku nga buhis nga ila ginabayad sa gobierno. Ginpalala pa gid sang mga Espanyol nga tag-iya sang duta ang kahimtangan. Ginabayaran nila ang buhis sang mga Maya para sa simbahan, nian ginapilit nila ang mga Maya nga magtrabaho sa ila tubtob mabayaran ang ila ginbayad nga buhis, amo nga nangin makaluluoy na gid ang mga Maya.

Nagapanukot man ang mga pari sa ila serbisyo sa kasal, bunyag, kag lubong. Bangod sang pag-agaw sa duta, pagpanukot sing mga buhis, kag iban pa nga mga balayran, nangin manggaranon ang simbahan bangod sa mga Maya. Ang mga Maya mapinatihon sa disparatis kag ginkabig nga mga ignorante. Amo nga ang mga pari kag iban pa nga awtoridad nagapati nga dapat gid man latiguhon ang mga Maya agod madisiplina sila kag isikway nila ang mga disparatis.

Ang Pagrebelde sang mga Maya Batok sa mga Espanyol

Sang primero, nagbalos ang mga Maya paagi sa indi pagbayad sing mga buhis sa simbahan, indi pagpaeskwela sa ila kabataan sa eskwelahan sang simbahan, indi pag-entra sa katekismo, kag indi pagtrabaho sa mga asyenda, ukon mga plantasyon. Apang nagresulta pa gid ini sa dugang nga pagpamigos sa ila. Pagkatapos sang 300 ka tuig nga pagdominar sang mga Espanyol, sang 1847 nagrebelde ang mga Maya batok sa mga Espanyol.

Gingamit sang mga lider sang mga rebelde ang relihioso nga simbulo nga gintawag nga Nagahambal nga Krus, ang krus nga ginagamit sang isa ka ventriloquist agod ihambal nga dapat makig-away ang mga Maya tubtob sa kamatayon. Daku gid ang nahalit sini nga inaway sa mga Maya. Sang natapos ini sang 1853, mga 40 porsiento sang mga Maya sa Yucatán ang napatay. Apang, pirme gihapon may inaway sa sulod sang 55 ka tuig. Sang ulihi, nahilway gid man ang mga Maya sa pagpangulipon sang mga Espanyol, kag ginpatuman ang reporma sa duta. Apang kamusta naman ang kahilwayan tuhoy sa relihion?

Wala sing Matuod nga Kahilwayan

Wala nahatag sang Katoliko nga mga Espanyol ukon sang pagrebelde sang mga Maya ang matuod nga kahilwayan para sa ila. Sa karon, ginasamo gihapon nila ang ila namat-an nga mga kustombre sa mga tradisyon sang Romano Katoliko.

Tuhoy sa mga Maya karon, ang libro nga The Mayas​—3000 Years of Civilization nagsiling: “Ginasimba sang mga Maya ang mga dios sang kinaugali kag ang ila mga katigulangan sa mga latagon, mga kueba, kag mga kabukiran . . . kag ginasimba man nila ang mga santos sa simbahan.” Amo nga ang dios nga si Quetzalcoatl, ukon Kukulcán, ginakabig nga katumbas ni Jesus, kag ang diosa nga bulan katumbas ni Birhen Maria. Dugang pa, ang pagsimba sa sagrado nga mga duldol ginbuslan sing pagsimba sa krus, nga ginabunyagan gihapon sang mga tawo nga daw buhi nga kahoy. Imbes nga butangan sang laragway ni Jesus, ginadekorasyunan nila ang mga krus sing mga bulak sang duldol.

Natigayon Gid Man ang Matuod nga Kahilwayan!

Sining karon lang nga mga tinuig, ang mga Saksi ni Jehova sa Mexico nagsugod sa masangkad nga kampanya sa pagtudlo sing Biblia sa mga Maya. Ang mga literatura sa Biblia kaangay sini nga magasin, matigayon na sang mga Maya sa ila lenguahe agod mabuligan sila nga mahangpan ang katuyuan sang Dios sa katawhan. Ano ang resulta? Sa tion nga ginsulat ini nga artikulo, may mga 6,600 na ka manugbantala sang maayong balita sang Ginharian, nga nagahambal sing Maya ang nagapakig-angot sa 241 ka kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa sini nga lugar. Mahapos lang bala sa mga Maya nga isikway ang ila mga pagpati kag batunon ang kamatuoran sa Biblia?

Para sa sinsero nga mga Maya, mabudlay gid ini himuon. Ginkabig sang mag-asawa nga sanday Marcelino kag Margarita ang ila kaugalingon nga mga debotado nga Katoliko. Kada tuig ginapas-an nila ang krus halin sa simbahan pakadto sa ila balay, sa diin nagahalad sila sing mga sapat kag pagkatapos,  kaunon nila ang mga halad upod sa ila mga paryente kag mga abyan. Sang ulihi nagduaw sa ila ang mga Saksi ni Jehova kag gintun-an sila sa Biblia. “Nahibaluan namon nga kamatuoran ang amon ginatun-an,” saysay nila, “apang nagapati kami nga kon biyaan namon ang amon mga ginapatihan anay, gamuhon kami sang mga espiritu.” Apang nagpadayon gihapon sila sa pagtuon sa Biblia. “Amat-amat nga nagtudok ang kamatuoran sa Biblia sa amon tagipusuon,” siling ni Marcelino. “Naghatag ini sa amon sing kaisog nga isugid sa amon pamilya kag mga abyan ang natun-an namon sa Biblia. Nalipay kami karon nga nahilway na kami sa pagkaulipon sa mga disparatis. Ang ginahinulsulan lang namon amo nga karon lang namon ini nahimo. Luyag namon nga himuon ang amon bug-os nga masarangan karon paagi sa makugi nga pagsugid sa iban tuhoy sa dalayawon nga mga kamatuoran sa Biblia.”

Isa man ka debotado nga Katoliko ang 73 anyos nga si Alfonso. Sang una, sia ang nagaorganisar sang relihioso nga mga kapiestahan, nga nagalakip sang Misa, pagsinaot, kag paghanda sing pagkaon kag ilimnon sa tanan nga bisita sa ila banwa. May mga sungayay man sang mga toro. “Normal lamang nga may mag-ilinaway sa sini nga mga kapiestahan,” siling niya. “Bisan pa nanamian ako sa sini nga mga kapiestahan, nagabatyag ako nga may kulang sa akon relihion.” Sang nagpanaksi ang mga Saksi ni Jehova kay Alfonso, ginbaton niya ang pagtuon sa Biblia. Bisan pa masakiton sia, nagtambong sia sa mga pagtililipon sang mga Saksi ni Jehova sa Kingdom Hall. Ginbiyaan na niya karon ang iya anay pagpati kag ginpanginpuslan ang tanan nga kahigayunan sa pagsugid sang iya bag-o nga pagtuluuhan sa tanan nga nagaduaw sa iya.

Pila lamang ini sa mga halimbawa sang madamo nga sinsero nga mga Maya nga nakatigayon sing kahilwayan sa butig nga relihion. Matuod, yari pa ang mga kaliwat sang mga manugtukod sang dalayawon nga mga piramide sa Yucatán. Amo gihapon ang ila lenguahe. Madamo gihapon sa ila ang nagapuyo sa balay nga human sa daga kag nipa kaangay sang ila mga katigulangan. Nagapangkaingin gihapon sila agod tamnan sing mais kag algudon. Apang karon, ginhilway na sang kamatuoran sa Pulong sang Dios ang madamo nga Maya gikan sa pagkaulipon sa disparatis kag kabutigan sang relihion. Ginapabaloran gid nila ang ginsiling ni Jesus: “Mahibaluan ninyo ang kamatuoran, kag ang kamatuoran magahilway sa inyo.”​—Juan 8:32.

[Footnote]

[Mapa sa pahina 13]

(Para sa aktuwal na format, tan-awa ang publikasyon)

Mga lugar nga impluwensiado sang dumaan nga Maya

Gulf of Mexico

MEXICO

Yucatán Peninsula

Chichén Itzá

Cobá

BELIZE

GUATEMALA

HONDURAS

EL SALVADOR

[Piktyur sa pahina 13]

Kagulub-an sa duog sang mga Maya, sa Chichén Itzá

[Piktyur sa pahina 15]

Ang mag-asawa nga sanday Marcelino kag Margarita, nagasugid sang maayong balita sa Yucatán