“ANO ang kamatuoran?” Amo ina ang ginpamangkot ni Poncio Pilato, ang Romano nga gobernador sang Judea sang una nga siglo, kay Jesus nga ginbista sa atubang sang gobernador. (Juan 18:38) Siempre, indi gid man interesado si Pilato sa kamatuoran. Ano man ang iya rason, ang iya pamangkot nagapakita nga maduhaduhaon sia. Maathag nga para sa iya ang kamatuoran amo ang ginpili sang isa ukon gintudlo sa iya nga patihan; wala gid sing paagi nga mahibaluan ang kamatuoran. Amo sini ang pagpati sang madamo subong.

Ang mga relihioso sang ika-16 nga siglo sa Europa nagpangduhaduha kon ano ang patihan nga matuod. Ginpadaku sila nga patihan ang gahom sang papa kag ang iban pa nga panudlo sang simbahan, pero sang hinali lang may bag-o nga ideya nga ginpalapnag sang Repormasyon sa Europa. Ano ang ila patihan? Paano sila makadesisyon kon ano ang kamatuoran?

Sadto nga tion, may tatlo ka lalaki, mahimo pareho sa iban pa, nga determinado nga pangitaon ang kamatuoran. * Ano ang ila ginhimo para mahibaluan ang matuod kag butig? Ano ang ila nakita? Tan-awon naton.

Si Wolfgang Capito isa ka pamatan-on nga lalaki nga relihioso gid. Estudyante sia sang medisina, kasuguan, kag teolohiya. Nangin pari sia sang 1512 kag nangin kabulig sang arsobispo sang ­Mainz.

Sang primero, gintinguhaan ni Capito nga pahaganhaganon ang kakugi sang mga Repormador nga nagawali sang mensahe nga supak sa panudlo sang Katoliko. Pero, wala madugay, sia mismo ang nagsakdag sa reporma. Ano ang iya ginhimo? Sang nag-atubang sang nagakalainlain nga panudlo, nagpati si Capito nga “ang pinakamaayo nga basihan para hukman ang ila panudlo amo ang Biblia, kay amo lamang ini ang sigurado,” sulat sang historian nga si ­James M. Kittel­son. Naghinakop si Capito nga ang panudlo sang simbahan parte sa tran­sub­stan­tia­tion kag ang pagpadungog sa mga santos indi makasulatanhon. (Tan-awa ang kahon nga  Usisaa “Kon Bala Matuod Gid Ini nga mga Butang.”) Ginbiyaan niya ang iya mataas nga katungdanan sa arsobispo sang 1523, kag nag-­istar sa siudad sang Stras­bourg, ang sentro sang relihioso nga reporma sadto nga tion.

Ang puluy-an ni Capito sa Strasbourg amo ang nangin tilipunan sang mga nagapamatok sa simbahan kag gin-­istor­yahan nila ang parte sa relihion kag panudlo sang Biblia. Bisan pa madamo sa  Repormador ang padayon gihapon nga nagatudlo sang doktrina sang Trinidad, ang mga sinulatan ni Capito, suno sa libro nga The Radical Reformation, “wala nagsambit parte sa doktrina sang Trinidad.” Ngaa? Bangod nagdayaw sia sa paggamit sang Biblia sang taga-­Espan­ya nga teologo nga si Michael Servetus para pamatud-an nga sayop ang Trinidad. *

Ang nagapanghiwala sa Trinidad mahimo patyon, gani naghalong si Capito sa pagpahayag sang iya ginapatihan. Pero, ang iya mga sinulatan nagapakita nga sekreto niya nga ginkuwestion ang doktrina sang Trinidad bisan pa antes pa niya nakilala si Servetus. Sang ulihi, ang isa ka Katoliko nga pari nagsulat nga si Capito kag ang mga kaupdanan sini “sekreto nga nagaistorya parte sa pinakamadalom nga mga misteryo sang relihion; [kag] nagpanghiwala sang Balaan nga Trinidad.” Isa ka gatos ka tuig sang ulihi, nanguna si Capito sa listahan sang prominente nga mga manunulat batok sa Trinidad.

Nagpati si Capito nga ang Biblia amo ang ginahalinan sang kamatuoran. “Ang Biblia kag ang kasuguan sang Cristo amo ang dapat sundon,” siling niya. Suno kay Dr. Kittel­son, si Capito “nag-­insis­ter nga ang daku nga kapaslawan sang mga teologo amo ang pagbalewala sang Kasulatan.”

Ining kakunyag nga mahibaluan ang kamatuoran halin sa Pulong sang Dios nabatyagan man ni Martin Cellarius (kilala man nga Martin Borr­haus), ang pamatan-on nga nag-­istar sa puluy-an ni Capito sang 1526.

Si Cellarius natawo sang 1499, kag kilala sia nga mapisan nga estudyante sang teolohiya kag pilosopiya. Nagtudlo sa Wit­ten­berg, Ger­ma­ny. Bangod bantog ang Repormasyon sa Wit­ten­berg, nakilala dayon ni Cella­rius si Martin Luther kag ang iban pa nga luyag bag-uhon ang mga panudlo sang simbahan. Paano napatuhay ni Cella­rius ang tawhanon nga ideya gikan sa kamatuoran sa Kasulatan?

Suno sa libro nga Teaching the Reformation, nagpati si Cella­rius nga matigayon lamang ang matuod nga paghangop “halin sa maukod nga pagbasa sang Kasulatan, pirme nga pagpaanggid mismo sang Kasulatan, kag pagpangamuyo upod ang paghinulsol.” Ano ang nasapwan ni Cella­rius sa iya pag-usisa sang Biblia?

Sang Hulyo 1527, ginbalhag ni Cella­rius ang iya mga natun-an sa isa ka libro nga may tig-ulo nga On the Works of God. Ginsulat niya nga ang mga sakramento sang simbahan, pareho sang tran­sub­stan­tia­tion, simbuliko lang. Suno kay Professor Robin ­Barnes, ang libro ni Cellarius “naghatag sing interpretasyon sa mga tagna sa kasulatan parte sa palaabuton nga kalamidad kag pag-­antos nga pagasundan sang bug-os uniberso nga pagpasag-uli kag katumanan.”—2 Pedro 3:10-13.

Talalupangdon gid ang ginsiling ni Cellarius parte sa papel ni Jesucristo. Bisan pa wala gid man niya ginpamatukan ang Trinidad, nahibaluan niya nga ang “Amay sa Langit” lain sangsa “iya Anak nga si Jesucristo” kag ginsulat niya nga si Jesus isa sa madamo nga dios kag mga anak sang labing gamhanan nga Dios.—Juan 10:34, 35.

Sa iya libro nga Antitrinitarian Biography (1850), ginkilala ni Robert Wal­lace nga ang mga sinulatan ni Cellarius wala nagsunod sa panudlo sang Trinidad nga lapnag sang ika-16 nga siglo. * Gani, naghinakop ang pila ka iskolar nga mahimo  ginpanghiwala ni Cellarius ang Trinidad. Ginlaragway sia nga isa sang mga gin­gamit sang Dios “sa pagtudlo sang ihibalo sang matuod nga Dios kag sang Cristo.”

Sang 1527, ang Wittenberg amo man ang nangin puluy-an sang teologo nga si Johannes Campanus, nga ginkabig bilang ang pinakakilala nga iskolar sang iya tion. Bisan pa didto sia sa sentro sang pagbag-o sang relihion, indi kontento si Campanus sa mga panudlo ni Martin Luther. Ngaa?

Ginpamatukan ni Campanus ang ideya sang tran­sub­stan­tia­tion kag con­sub­stan­tia­tion. * Suno sa awtor nga si André Séguenny, nagpati si Campanus nga “ang Tinapay nagapabilin pirme nga tinapay, pero kon tuhoy sa sakramento, nagarepresentar ini sa simbuliko nga unod sang Cristo.” Sang 1529 Marburg Colloquy, isa ka miting nga ginhiwat agod istoryahan ini nga mga pamangkot, wala gintugutan si Campanus nga magpaambit sang iya natun-an halin sa mga Kasulatan. Sugod sadto, ginsikway sia sang iya kaupod nga mga Repormador sa Witten­berg.

Naugot gid ang mga Repormador sa pagpati ni Campanus parte sa Amay, sa Anak, kag sa balaan nga espiritu. Sa iya libro nga Restitution sang 1532, gintudlo ni Campanus nga si Jesus kag ang iya Amay magkatuhay nga persona. Ang Amay kag Anak “isa,” paathag niya, pareho sang bana kag asawa nga ginasiling nga “isa ka unod”—nahiusa, pero duha gihapon ka persona. (Juan 10:30; Mateo 19:5) Ginpakita ni Campanus nga ang mga Kasulatan naggamit sang pareho man nga ilustrasyon para ipakita nga ang Amay mas gamhanan sangsa Anak: “Ang ulo naman sang babayi amo ang lalaki; ang ulo naman sang Cristo amo ang Dios.”—1 Corinto 11:3.

Ano naman ang balaan nga espiritu? Liwat nga gin­gamit ni Campanus ang Biblia, kag nagsulat sia: “Wala sing Kasulatan nga nagapakita nga ang Espiritu Santo amo ang ikatlo nga persona . . . Ginapahulag sang Dios ang iya espiritu, amo nga ginahanda kag ginahimo ang tanan nga butang paagi sa iya espirituwal nga gahom kag hilikuton.”—Genesis 1:2.

Gintawag ni Luther si Campanus nga manugpasipala kag kaaway sang Anak sang Dios. Ang isa pa ka Repormador nagsiling nga dapat sia patyon. Pero wala nahadlok si Campanus. Suno sa The Rad­i­cal Reformation, “Kumbinsido si Campanus nga ang pagkadula sang orihinal nga paghangop parte sa mga apostol kag sang Biblia parte sa pagka-­Dios amo ang rason sang pag-­usmod sang Simbahan.”

Wala sing tuyo si Campanus nga magtukod sing relihion. Nagpangabudlay gid sia para sa kamatuoran, siling niya, “sa tunga sang mga sekta kag tanan nga erehes.” Gani naglaum sia nga ang Iglesia Katolika, paagi sa pagpasag-uli, magabalik sang matuod nga Cristiano nga panudlo. Pero sang ulihi, ginpadakop sang mga opisyal sang Katoliko si Campanus, kag ginpriso sang mga sobra 20 ka tuig. Nagapati ang mga historian nga napatay sia sang mga 1575.

Napatuhay nanday Capito, Cellarius, Campanus, kag sang iban pa ang kamatuoran sa kabutigan bangod sang ila maukod nga pagtuon sang Biblia. Bisan pa indi tanan nga konklusion nga ginhimo sining mga nagapangita sang kamatuoran sibu sa Biblia, mapainubuson sila nga nag-usisa sa Kasulatan kag ginpabaloran gid nila ang kamatuoran nga ila natun-an.

Ginpalig-on ni apostol Pablo ang iya masigka-Cristiano: “Pat-ura ninyo ang tanan nga butang; hupti sing malig-on kon ano ang maayo.” (1 Tesalonica 5:21) Agod mabuligan ka nga makita ang kamatuoran, ang mga Saksi ni Jehova naghimo sang isa ka libro nga may nagakaigo gid nga tig-ulo Ano Gid ang Ginatudlo sang Biblia?