Nahibaluan Mo Bala?
Paano ang Romano nga pagkabanwahanon nangin isa ka bentaha para kay apostol Pablo?
Ang Romano nga pagkabanwahanon nagahatag sa isa ka tawo sing kinamatarong kag pribilehiyo diin man sia magkadto sa emperyo. Ang isa ka Romano nga banwahanon ara sa idalom sang Romano nga kasuguan, indi sa kasuguan sang mga siudad sa probinsia. Kon ginasumbong, puede sia magsugot nga bistahon sia suno sa lokal nga kasuguan, pero may kinamatarong man sia gihapon nga bistahon sa isa ka Romano nga korte. Kon kamatayon ang pamatbat sa iya kaso, may kinamatarong sia nga mag-apelar sa emperador.
Bangod sini nga mga kinamatarong, si Cicero, nga isa ka Romano nga estadista sang nahauna nga siglo B.C.E., nagsiling: “Isa ka krimen ang pagbilanggo sa isa ka Romano nga banwahanon; kag isa ka malaut nga butang nga sakiton sia; ang pagpatay sa iya daw pagpatay sa imo ginikanan ukon suod nga paryente.”
Nagbantala si apostol Pablo sa daku nga bahin sang Romano nga Emperyo. Gingamit niya ang iya mga kinamatarong subong isa ka Romano nga banwahanon sa tatlo ka okasyon: (1) Ginpahibalo niya ang mga mahistrado sa Filipos nga ginlapas nila ang iya mga kinamatarong sang ginsakit nila sia. (2) Ginsugid niya kon sin-o sia agod indi sia pagsakiton sa Jerusalem. (3) Gin-apelar niya ang iya kaso sa Cesar, nga emperador sa Roma, agod sia mismo ang mamati sa iya kaso.—Binuhatan 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.
Paano ginasuhulan ang mga manugbantay sang karnero sang panahon sang Biblia?
Ginbantayan sang patriarka nga si Jacob ang mga panong sang iya tiyo nga si Laban sing 20 ka tuig. Sa sulod sang una nga 14 ka tuig, nag-obra si Jacob agod mapangasawa ang duha ka anak ni Laban, kag sa nabilin nga anom ka tuig, mga sapat ang ginsuhol sa iya. (Genesis 30:25-33) “Ang mga kasugtanan may kaangtanan sa pagbantay sang panong kaangay sang ginkasugtan ni Laban kag ni Jacob,” siling sang magasin nga Biblical Archaeology Review, “pamilyar sa mga manunulat sadto nga tion kag sa mga bumalasa sang nasulat nga bahin sang Biblia.”
Makita ini nga mga kasugtanan sa dumaan nga mga kontrata nga nakutkutan sa Nuzi, Larsa, kag sa iban pa nga lugar sa Iraq subong. Ang panahon sang pag-alot kada tuig amo ang ginabasihan sang isa ka tuig nga kalawigon sang kinaandan nga kontrata. Ginabaton sang mga manugbantay ang responsibilidad sa pag-atipan sa espesipiko nga kadamuon sang mga sapat nga nalista suno sa ila edad kag sekso. Pagligad sang isa ka tuig, ang tag-iya nagabaton sing ginkasugtan nga kadamuon sang bulbol sang karnero, sing mga produkto nga halin sa gatas, sing mga tinday kag iban pa. Dayon ang tanan nga sobra ginahatag sa manugbantay.
Ang pagdamo sang panong nagadepende sa kadamuon sang babayi nga karnero nga ginatugyan sa isa ka manugbantay. Ang isa ka gatos ka babayi nga karnero ginapaabot nga magbata sing 80 ka buhi nga kordero. Kon may kulang gani ukon may nadula, ginapabayaran ini sa manugbantay. Gani, bangod sini, dapat atipanon gid niya ang mga sapat nga gintugyan sa iya.