Ombuze ombi: Ohoṋi mai ku tjaere kutja o ha kara nomapanga omawa nondjiviro onyingi.

 Ombuze ombwa: Ohoṋi kaaruhe tji i rira otjiṋa otjivi. Oyo i ku vatera okuripura ngunda au hi ya hungira, noyo i tjita kutja u tare nawa koviṋa mbi ri ongondoroka na ove nokurira omupuratene omuwa.

 Ombuze ombwa tjinene: Ohoṋi katjikaṋena tji tji karerera. Ove mo yenene okuitjaera kutja ai ha ṱunu kehupo roye momuano omuvi. Orupa ndwi maru ku raisire kutja omomuano uṋe mu mo yenene okutjita nao.

•  Tjiwa kutja ovikwaye mbi tjita kutja u tire

•  Oviṋa mbi mo yenene okutjita

•  Ovakweṋu ve tja vi?

 Ohoṋi mape ya ai tjiti kutja u tire okuhungira ku novandu. Nu ihi matji tjiti kutja u kare kokure na varwe, tji matji sana tjimuna u ri mondjuwo yonḓorera. Posi ya, tji wa tjiwa kutja otjikwaye tji tji ku pa emuma, ko nokuhepa okutira ovandu. Tara kovihorera vitatu mbi:

•   Ondira ondenga: “Hi tjiwa kutja me sokuhungira ohunga na tjike.”

    Ouatjiri: Popengi ovandu kave zemburuka omambo kwa hungire, posi ya ve zemburuka omuano mbu we ve tjindi. Ove mo yenene okutjaera ondira yoye indu tji mo puratene ku varwe mokuraisa onḓero mu imbi mbi mave hungire.

   Ripurira ku imbi: Hapo u vanga okukara nepanga ndi ri vi? Oro ndi ndi hungira tjinene aruhe poo oro ndi ndi ku puratena nawa?

•   Ondira oitjavari: “Ovandu mape ya ave tja hi notjimuinyo.”

   Ouatjiri: Ovandu mave yenene okukara noumune umwe poo omukwao ohunga na ove kainatja kutja u nohoṋi poo ko na yo. Posi ya ove mo yenene okutjita kutja o ha kara nondira, indu tji wa raisire ovandu kutja oove omundu ngu ri vi, kutja ve mune kutja oove omundu omuwa.

   Ripurira ku imbi: Indu tji u muna kutja varwe ve ku pangura momuano omuvi, ngahino oove ongu ve pangura momuano omuvi mokumuna kutja kave ku vanga.

•   Ondira oitjatatu: “Tji mba hungire oviṋa mbi he ri vyo me ṱohoṋi.”

   Ouatjiri: Povikando tjiva ovandu avehe ve tjita oviṋa mbi mape ya avi ve ṱisa ohoṋi. Mo yenene okuhinokuraisa ondira indu tji mo raisire varwe kutja ko rivara otjomundu omusemba.

   Ripurira ku imbi: Tu kara nondjoroka okukara ku novandu mbe tu raisira kutja ve tjita ozondataiziro.

 Hapo ove oo tjiwa? Ovandu tjiva ve muna kutja kave nohoṋi mena rokutja ve hinda ozombuze ozengi. Nungwari mo yenene okutunga oupanga ku nomundu tjimanga, indu tji mamu hungire omurungu nomurungu. Omundu wena Sherry Turkle, ngwe rihonga ohunga nouruvi nongaro yovandu wa tja: “Indu tji matu munasana nokuzuva omaraka wovandu mbu matu hungire kumwe, eṱe tu yenene okukara nombwaneno.” a

•   O risasaneke ku na varwe. Ove ko nokuhepa okuisa mo ohoṋi oparukaze. Posi ya mo yenene okuritwapera ozondando ndu maze tjiti kutja o ha ṱohoṋi tjinene, ihi matji tjiti kutja u yenene okukara nomapanga omawa nondjiviro onyingi.

   “Ko nokuhepa okuhungira ehungi ere ku nomundu, nu wina ko nokuhepa okurira omundu ngu rya otjimuinyo pomeerowapamwe poo pomukandi. Otjiṋa tji mo hepa okutjita okuritjiukisa komundu omupe uriri. mokumupura omapuriro omaṱiṱi nomasupi.”—Alicia.

   Omurari wOmbeibela: “Auhe nge rinongonone otja komeritjindiro we omuini. Nu tja munu kutja ovitjitwa vye oviwa, eye ma yenene okurihivira vyo nokuhinokuvisasaneka na imbi vyomukwao.”—Ovagalate 6:4.

•   Tara koviṋa ongondoroka na ove. Tara kutja ovandu mbe hi nohoṋi ve hungira vi ku na varwe. Ovikwaye mbi tjita kutja irire oupupu okuhungira ku na varwe? Poo ovikwaye mbi tjita kutja irire ouzeu okuhungira ku varwe? Mo rihongo tjike okuza ku wo?

   “Konḓonona nokurihongera kovandu mbe tjita omapanga tjimanga. Tara komuano mu ve ritjinda noviṋa mbi ve hungira indu tji va hakaena ku nomundu otjikando otjitenga.”—Aaron.

   Omurari wOmbeibela: “Otja otjitenda punga atji upika otjitenda otjikwao, ovandu wina opunga ave hongasana.”—Omiano 27:17.

•   Pura omapuriro: Ovandu popengi ve tjaterwa okupurwa kutja ve noumune uṋe ohunga notjiṋa kaaṋi. Ku nao okupura omapuriro, omuano omuwa wokuuta ehungi ku novandu. Nu tji mo pura omapuriro, ovandu kave yandja ombango tjinene kove.

   “Okurirongerisa komurungu woruveze maku tjiti kutja o ha tira. Mo yenene okuripura nomapu nomapuriro tjiva ngunda au hi ya ya kotjitjitwa kaaṋi, kutja tji mo hakaena ku novandu ovape o ha uruma.”—Alana.

   Omurari wOmbeibela: “Amu tara ku imbi ovyeṋu porwavyo, nungwari tareye ku imbi ovyovakweṋu wina.”—Ovafilipi 2:4.