APENDISE

Saludsod nga Iyimtuod Dagiti Nagannak

“Ania ti aramidek tapno saan a bumdeng ti anakko a makisarita kaniak?”

“Rumbeng kadi a mangikeddengak iti curfew?”

“Kasanok a matulongan ti anakko nga agbalin a balanse iti panagdieta?”

Sumagmamano laeng dagita kadagiti 17 a saludsod a masungbatan iti daytoy nga Apendise. Nabingaybingay daytoy a material iti innem a benneg ken ti tunggal topiko ket addaan iti cross-reference iti maitutop a kapitulo iti Tomo 1 ken Tomo 2 iti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo​—Dagiti Sungbat nga Epektibo.

Basaem ti material. No posible, pagtungtonganyo daytoy nga agassawa. Kalpasanna, usarenyo dagiti balakad iti daytoy a libro iti panangtulongyo kadagiti annakyo. Mapagpannurayan dagiti balakad a maadalyo gapu ta naibatay daytoy iti Sao ti Dios, ti Biblia, saan nga iti sirib ti imperpekto a tao.​—2 Timoteo 3:16, 17.

290  Komunikasion

297  Paglintegan

302  Wayawaya

307  Seks ken Pannakideyt

311  Emosion

315  Espiritualidad

  KOMUNIKASION

Talaga kadi a saan a nasayaat no makiapaak iti asawak wenno iti anakko?

Saan a maliklikan ti di pagkinnaawatan dagiti agassawa. Ngem adda kadakayo no kasanoyo a tamingen dayta. Dakkel ti epektona kadagiti agtutubo ti panagapayo a dadakkelda. Serioso a banag daytoy gapu ta ti relasionyo kas agassawa ket mabalin a tuladento dagiti annakyo inton naasawaandan. Gapuna, no adda diyo pagkinnaawatan, apay a diyo gundawayan dayta a mangipakita kadagiti annakyo no kasano ti kasayaatan a panangrisut iti dayta? Padasem dagiti sumaganad:

Dumngegka. Kuna ti Biblia a ‘nasiglattayo koma no iti panagdengngeg, nainayad no iti panagsao, nabannayat no iti panagpungtot.’ (Santiago 1:19) Saanmo a “subadan ti dakes iti dakes” tapno saan a kumaro ti situasion. (Roma 12:17) No saan a kayat ti asawam ti dumngeg, sika laengen ti dumngeg.

Agilawlawagka saan ket a mangkritikar. Sikakalma nga ibagam iti asawam no ania ti epektona kenka ti kababalinna. (“Masaksaktanak no . . . ”) Ikagumaam ti saan a mangakusar ken mangkritikar. (“Awan pannakaseknam kaniak.” “Dinak pay pulos dengdenggen.”)

Agpalamiiska iti ulo. No dadduma, nasaysayaat no ituloyyonto ti agsarita inton agpada a nalamiisen ti uloyo. Kuna ti Biblia: “Ti panangirugi iti rinnupir ket kas iti maysa a mangibubuang  iti dandanum; gapuna sakbay a tumbuak ti riri, pumanawkan.”​—Proverbio 17:14.

Agpadispensarkayo iti tunggal maysa​—ken no maitutop, iti anakyo. Kuna ni Brianne, nga agtawen iti 14: “No dadduma, no malpas nga agapa dagiti dadakkelko, agpadispensarda kadakami ken manongko gapu ta ammoda a saan a nasayaat ti epekto dayta kadakami.” Ti maysa kadagiti napateg a leksion a mabalinyo nga isuro kadagiti annakyo ket no kasano ti sipapakumbaba a panangibaga iti “sorry.”

Ngem kasano no ti anakmo ti nakaapam? Panunotem no adda naaramidmo a nangpakaro laeng iti problema. Kas pagarigan, kitaem ti eksena iti rugrugi ti Kapitulo 2 iti panid 15 iti daytoy a tomo. Ania ti inaramid ti nanang ni Rachel a nangpakaro laeng iti situasion? Kasanom a maliklikan ti makisinnungbat iti anakmo? Padasem dagiti sumaganad:

● Saanmo nga ibagbaga ti “Kanayonka la a kasta . . . ” wenno “Pulos a dimo . . . ” Ad-adda laeng a marurod ti anakmo no kasta. Total, saan met a kasta ti talaga a kayatmo a sawen, ken ammo ti anakmo dayta. Mabalin nga ammona pay a naibagam dayta gapu iti ungetmo saan a gapu ta adda nagkamalianna.

● Imbes a pagung-ungtam ti anakmo, ikagumaam nga ibaga kenkuana no ania ti riknam iti ar-aramidenna. Kas pagarigan, “No kasta ti ar-aramidem, . . . ” Mamatika man wenno saan, napateg iti anakmo no ania ti marikriknam. No ibagam dayta kenkuana, mabalin nga agtulnog kenka. *

● No makapungpungtotka, ikagumaam ti agteppel uray no kasla narigat nga aramiden. (Proverbio 29:22) No ti pagap-apaanyo ket mainaig kadagiti trabaho iti balay, pagsaritaanyo dayta. Isuratmo no ania dagiti aramiden ti anakmo, ken no kasapulan, ibagam no ania ti mapasamak no saanna nga aramiden dagita. Siaanus a denggem no ania ti makuna ti anakmo,  uray no kasla saan nga umiso dayta. Kaaduanna nga agtulnog dagiti agtutubo no denggem ida imbes a pagungtam.

● Imbes nga ipapanmo a nasukir ti anakmo, bigbigem a ti kaaduan a mapalpaliiwmo kenkuana ket gagangay a paset ti panagdakkelna. Mabalin a makisinnungbat kenka tapno paneknekanna nga isu ket saanen nga ubing. Ikagumaam ti saan a makisinnungbat. Laglagipem nga adda masursuro ti anakmo iti reaksionmo kadagiti kasta a situasion. No ipakitam a naanus ken managteppelka, mabalin a tuladennakanto ti anakmo.​—Galacia 5:22, 23.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 2, KEN TOMO 2, KAPITULO 24

Ania ti rumbeng a maammuan ti anakko maipapan iti napalabasko?

Panunotem nga addaka iti kastoy a situasion: Agpapangankayo a sangapamiliaan a kadua ti sumagmamano a gagayyemyo. Bayat ti panagsasaritayo, nadakamat ti gayyemmo ti nagbalin a nobiom sakbay a naam-ammom ti asawam. Dandani naibbatan ti anakmo ti tinidorna. “Kayatyo a sawen, adda pay sabali a nagbalin a nobioyo?” kinunana. Saanmo nga ines-estoria dayta iti anakmo. Ita, kayatnan a maammuan ti ad-adu pay. Ania ti aramidem?

Gagangay a nasaysayaat no sungbatam dagiti saludsod ti anakmo. Ngamin, dayta ti mangilukat iti gundaway tapno makapagsaritakayo​—banag a tartarigagayan ti kaaduan a nagannak.

Kasano kaadu ti estoriaem iti anakmo maipapan iti napalabasmo? Gagangay a saanmo a kayat nga ibaga dagiti nakababain a kapadasam. Ngem no maitutop, mabalin a makatulong no estoriaem kenkuana ti sumagmamano kadagita. Kasano?

Usigem ti maysa a kapadasan. Kinuna idi ni apostol Pablo maipapan iti bagina: “No kayatko nga aramiden ti umiso, ti dakes  ti adda kaniak. . . . Nakaay-ay-ayak a tao!” (Roma 7:21-24) Impaltiing ni Jehova a Dios ti pannakaisurat dagita a sasao iti Biblia tapno mabenepisiarantayo. Ket talaga a nabenepisiarantayo, ta siasino koma ti saan a nakarikna iti kas iti narikna ni Pablo?

Umasping iti dayta, no estoriaem iti anakmo dagiti umiso a desision ken dagiti nagkamaliam, ad-adda a maawatannaka ti anakmo. Pudno a dimmakkelka iti sabali a panawen. Ngem saan a nagbaliw dagiti nainkasigudan a kasapulan ti tao ken dagiti Nainkasuratan a prinsipio. (Salmo 119:144) Matulongam dagiti annakmo a mangrisut kadagiti problemada no estoriaem dagiti problema a nakaipasanguam idi ken no kasanom a naparmek dagita. Kinuna ti agtutubo a lalaki nga agnagan Cameron: “No maammuam a napasaran met dagiti dadakkelmo dagiti problema a mapaspasaram ita, mabigbigmo a taoda met laeng a kas kenka nga agkamali. Inton adda manen ti problemam, mapanunotmonto a nalabit naglabasan met dayta dagiti dadakkelmo.”

Laglagipem: Saan a kasapulan a balakadam ti anakmo tunggal agestoriaka. Pudno a madanaganka amangan no saan a maala ti anakmo ti leksion a kayatmo nga isuro kenkuana wenno mabalin a panunotenna nga awan ti problema no maulitna dagiti nagkamaliam. Ngem imbes a basta ibagam lattan dagiti kayatmo a masursurona iti kapadasam (“Isu a saanmo nga ar-aramiden ti . . . ”), ibagam iti apagbiit no ania ti riknam. (“No mabalin la koma a sublian ti napalabas, saanko koma nga inaramid dayta gapu ta . . . ”) No kasta ti aramidem, makasursuro ti anakmo iti napateg a leksion iti kapadasam, a saanna a marikna nga isu ket sersermonam.​—Efeso 6:4.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 1

Ania ti aramidek tapno saan a bumdeng ti anakko a makisarita kaniak?

Idi ubbing pay dagiti annakmo, mabalin nga es-estoriaenda kenka ti amin a banag. Sumungbatda a dagus no adda  saludsodem. Kinapudnona, uray saanka nga agsaludsod, agestoriada latta. Ngem ita ta agtutubodan, dandani saandakan a kayat a kasarita. ‘Ages-estoriada kadagiti gagayyemda ngem saanda nga ages-estoria kaniak,’ kunkunam iti bagim.

No saan nga ages-estoria kenka dagiti annakmo, saanmo koma a panunoten a saandakan a kayat wenno awanen ti papelmo iti biagda. Kinapudnona, ad-adda a kasapulandaka ita. Sigun kadagiti surbey, napatpateg pay laeng kadagiti adu nga agtutubo ti balakad dagiti nagannak no idilig iti balakad dagiti gagayyemda wenno ti media.

No kasta, apay ngarud a saanda a kayat ti makisarita kenka? Usigem ti rason ti sumagmamano nga agtutubo no apay nga agkedkedda a makisarita kadagiti dadakkelda. Kalpasanna, iyimtuodmo iti bagim dagiti kakuyogna a saludsod ken kitaem dagiti naisitar a teksto.

“Mabainak a makisarita ken tatangko gapu ta okupado unay iti trabahona ken iti kongregasion. Diak makabirok iti tiempo nga umasideg kenkuana.”​—Andrew.

‘Iti panagrikna kadi ti anakko ket okupadoak unay gapu iti mapalpaliiwna kaniak? No kasta, ania ti aramidek tapno saan a bumdeng a makisarita kaniak? Mabalinko kadi nga urnosen ti eskediulko tapno maiwayaak a kasarita a regular ti anakko?’​—Deuteronomio 6:7.

“Idi adda nakaapak iti eskuelaan, agsangsangitak a nagipulong ken nanang. Kayatko a liwliwaennak ngem inungtannak ketdin. Manipud idin, saankon a kayat ti agibaga kenkuana kadagiti importante a banag.” ​—Kenji.

‘Ania ti reaksionko no agibaga ti anakko iti problemana? Uray no masapul a bagbagaak, kabaelak kadi a sursuruen ti dumngeg buyogen ti pannakipagrikna sakbay a balakadak?’​—Santiago 1:19.

“Ibagbaga dagiti nagannak a saanda nga ungtan ti anakda no agibagada iti problemada ngem agungetda  met latta. Saan a magustuan dagiti agtutubo ti kasta.”​—Rachel.

‘No adda ibaga ti anakko a mamagpungtot kaniak, kasanok a makontrol ti pungtotko?’​—Proverbio 10:19.

“Namin-adun a no adda ibagak a personal a banag ken Nanang, estoriaenna dayta kadagiti gagayyemna. Nabayag a naisubli ti panagtalekko kenkuana.”​—Chantelle.

‘Ipakpakitak kadi ti konsiderasionko iti anakko babaen ti saanko a panangibaga kadagiti dadduma iti maipapan kadagiti personal a banag nga imbagana kaniak?’​—Proverbio 25:9.

“Nakaad-adu ti kayatko nga ibaga kadagiti dadakkelko. Ngem diak ammo no kasanok nga ibaga no saan nga isuda ti umuna a makisarita.”​—Courtney.

‘No ngay siak ti mangirugi iti saritaan? Ania ngata ti kasayaatan a tiempo a makapagsaritakami?’​—Eclesiastes 3:7.

Kas maysa a nagannak, dakkel ti pagsayaatanna no ikagumaam ti makisarita iti anakmo. Usigem ti kapadasan ti agtawen iti 17 a ni Junko a taga-Japan. Kinunana: “Naminsan, imbagak ken nanangko a mas komportableak a makikadua kadagiti kaeskuelaak ngem kadagiti padak a Kristiano. Iti simmaganad nga aldaw, adda surat ni Nanang nga imparabawna iti lamisaan. Imbagana a nariknana met idi a kasla awan ti gagayyemna iti uneg ti kongregasion. Impalagipna kaniak dagiti karakter iti Biblia a nagserbi iti Dios uray no awan ti kaduada a mangparegta kadakuada. Kinomendaranna pay ti panangikagumaak a maaddaan kadagiti nasayaat a gagayyem. Nasdaawak idi naammuak a saan laeng a siak ti addaan iti kastoy a problema. Uray ni nanangko ket kasta met gayam ti nariknana. Naragsakanak idi naammuak dayta ken nakaluaak. Naparegtaak unay iti imbaga ni nanangko, ken napabilegak a mangaramid iti umiso.”

Kas napaneknekan ti nanang ni Junko, ad-adda nga agibaga dagiti annak kadagiti dadakkelda no manamnamada a saanda a maungtan wenno mababalaw no ibagada dagiti  kapanunotan ken kaririknada. Ngem ania ti mabalinmo nga aramiden no medio marurod wenno makapungpungtot pay ketdi ti anakmo a makisarita kenka? Saanmo a sabten ti pungtotna. (Roma 12:21; 1 Pedro 2:23) Uray no narigat nga aramiden dayta, ipakitam babaen ti ulidan no ania a panagsasao ken kababalin ti rumbeng nga ipakita ti anakmo.

Laglagipem daytoy: Kuna dagiti eksperto a bayat nga agturturong iti kinaadulto dagiti agtutubo, agbaliwbaliw ti kababalinda​—adda panawen a nataengan ti panagpampanunotda, adda met panawen a kasda la ubing. Ania ti aramidem no kasta ti anakmo​—nangruna kadagiti panawen a kasla la ubing ti panagpampanunotna?

Saanmo nga ungtan wenno tutopan ti anakmo no di ket ibilangmo kas adulto no kasaritam. (1 Corinto 13:11) Kas pagarigan, kadagiti panawen a kasla la ubing ti panagpampanunot ti anakmo ket ibagana, “Kanayondak la nga ung-ungtan!” mabalin a makapungtotka. Ngem no kasta ti aramidem, ipakpakitam nga uray sika ket kasla saan a nataengan ti panagpampanunotna. Iti sabali a bangir, mabalinmo nga ibaga: “Kasla napudot ti ulom. Agsaritatanto laengen madamdama.” No kasta ti aramidem, maliklikanyo ti agapa ken makapagsaritakayton a nasayaat.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 1 KEN 2

  PAGLINTEGAN

Rumbeng kadi a mangikeddengak iti curfew?

Tapno masungbatan dayta a saludsod, panunotem nga addaka iti kastoy a situasion: Tallopulo minuton a naladaw ti anakmo iti naikeddeng nga oras ti panagawidna, ket nagin-inayad a nanglukat iti ridaw. ‘Ti ammona siguro ket nakaturogakon,’ kunkunam iti bagim. Siempre, siririingka pay ken nakatugawka iti asideg ti ridaw a mangur-uray iti anakmo. Idi nakalukaten ti ridaw, nagsabat dagiti matayo. Ania ti ibagam? Ania ti aramidem?

Adda dagiti pagpiliam. Mabalinmo a palabsen latta daytan. ‘Kasta a talaga dagiti lallaki,’ nalabit maikunam iti bagim. Wenno mabalinmo nga ibaga, “Saandakanto a palpalubosanen no kasta ti ar-aramidem!” Saanka koma a nadarasudos. Denggem nga umuna ti ibaga ti anakmo ta baka adda nainkalintegan a rason no apay a naladaw a nakaawid. Kalpasanna, gundawayam daytoy a mangisuro iti anakmo iti napateg a leksion. Kasano?

Singasing: Ibagam iti anakmo nga agsaritakayto iti kabigatanna. Kalpasanna, mangbirokkayo iti maitutop a tiempo tapno pagtungtonganyo ti maipapan iti dayta a banag. Adda dagiti nagannak a nangaramid iti kastoy: No limbes iti naikeddeng nga oras ti panagawid ti anakda, inton sumaruno ket nasapsapanton iti 30 minuto ti curfew-na. Iti sabali a bangir, no kanayon a tungpalen ti anakda ti curfew-na, mabalin nga ipaayanda met sagpaminsan iti nainkalintegan a wayawaya, a nalabit  iladladawda ti curfew-na. Napateg nga ilawlawagmo a naimbag iti anakmo no ania nga oras a masapul nga addan iti balayyo ken no ania ti dusana no saanna a suroten dayta. Aramidem no ania ti imbagam a dusana.

Ngem imutektekam ti kuna ti Biblia: “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.” (Filipos 4:5) Sakbay a mangipatungpalka iti curfew, nasayaat no pagsaritaanyo pay dayta iti anakmo. Palubosam a mangisingasing iti oras ken bay-am nga ibagana no apay a dayta ti pinilina. Ikabilangam ti kiddawna. No makitam a responsable ti anakmo, mabalin a patgam ti kiddawna no la ket ta nainkalintegan dayta.

Napateg ti panangsurot iti naikeddeng nga oras. No kasta, ti panangipatungpal iti curfew ket saan laeng a tapno masalakniban ti anakmo iti peggad. Dayta ket panangisuro met kenkuana iti abilidad a pagimbaganna inton lumasinen iti pagtaenganyo.​—Proverbio 22:6.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 3, KEN TOMO 2, KAPITULO 22

Ania ti aramidek no saankami nga agkatunosan iti anakko no maipapan iti kawes?

Usigem ti eksena iti rugrugi ti panid 77 iti daytoy a tomo. Ipapanmo nga anakmo ni Heather. Nakitam a nakiting ken nakipet ti kawesna ket dagus nga ibagam, “Sukatam dayta badom ta no saan, saandaka a palubosan a rummuar!” Nalabit agtulnog ti anakmo gapu ta awan ti maaramidanna. Ngem kasanom a suruan a mangbalbaliw iti kapanunotanna saan laeng a ti badona?

● Umuna, laglagipem daytoy: Uray ti anakmo, saanna met a kayat a lak-amen dagiti ibunga ti saan a naemma a kawes. Saanna a kayat ti makatkatawaan wenno mabastos. Siaanus nga ilawlawagmo no apay a naalas dagiti saan a naemma a kawes. * Mangisingasingka iti nasayaat a kawes.

 ● Maikadua, agbalinka a nainkalintegan. Isaludsodmo iti bagim, ‘Ti kadi kawesna ket maisalungasing iti prinsipio iti Biblia, wenno saanko laeng a magustuan?’ (2 Corinto 1:24; 1 Timoteo 2:9, 10) No saanmo laeng a magustuan, mabalinmo kadi a palubosan lattan a mangikawes iti dayta?

● Maikatlo, saanmo a basta ibaga lattan iti anakmo no ania dagiti naalas nga estilo ti kawes. Tulongam ketdi a mangbirok kadagiti naemma a kawes. Apay a dimo usaren ti worksheet iti panid 82 ken 83 iti daytoy a tomo tapno ammom ti ilawlawagmo iti anakmo? Saan nga ubbaw masayang ti panangikagumaam a mangaramid iti dayta!

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 11

Palubosak kadi ti anakko nga agay-ayam kadagiti video game?

Adun ti nagbaliwan dagiti video game manipud idi sika ti agtutubo. Kas maysa a nagannak, kasanom a matulongan ti anakmo a mangilasin ken mangliklik kadagiti posible a peggad?

Saan a nasayaat no ibagam iti anakmo a saysayangenna laeng ti orasna kadagiti video game. Laglagipem a saan nga amin a video game ket dakes. Ngem makaadikto dagita. Gapuna, kitaem no mano nga oras ti mabusbusbos ti anakmo nga agay-ayam. Ammuem met no ania dagiti video game a kaay-ayona. Mabalinmo pay nga isaludsod kenkuana dagiti sumaganad:

● Ania a video game ti kaaduan nga ay-ayamen dagiti kaklasem?

● Kasano nga ay-ayamen dayta?

● Iti panagkunam, apay nga adu ti mangayat iti dayta nga ay-ayam?

Mabalin a maklaatka ta nakaad-adu gayam ti ammo ti anakmo maipapan kadagiti video game! Nalabit inay-ayamna  pay ketdin dagiti video game nga iti panagkunam ket saan a nasayaat. No kasta, saanmo nga ungtan a dagus. Gundawaymo daytoy a mangtulong iti anakmo a mangsanay iti abilidadna nga agpanunot.​—Hebreo 5:14.

Mangyimtuodka kadagiti saludsod a tumulong iti anakmo a mangammo no apay a kaay-ayona dagiti saan a nasayaat a video game. Kas pagarigan, isaludsodmo daytoy:

● Iti panagriknam kadi ket maikapkapiska gapu ta saanka a mapalubosan nga agay-ayam iti dayta?

Adda dagiti agtutubo nga agay-ayam iti video game tapno laeng adda mayestoriada kadagiti kapatadanda. No kasta ti anakmo, saanmo nga ungtan a kasla ket ‘tay pagaayatna dagiti video game a mangitamtampok iti kinaranggas wenno seksual nga imoralidad.​—Colosas 4:6.

Ngem kasano no dagiti video game a mangitamtampok iti kinaranggas ken imoralidad ti kaay-ayo ti anakmo? Adda dagiti agtutubo a mangikalkalintegan nga awan ti epektona kadakuada dagiti ay-ayamenda. ‘Dina kayat a sawen a gapu ta agay-ayamak iti kastoy ket tuladek metten,’ kunkunada. No kasta ti anakmo, iturongmo ti atensionna iti Salmo 11:5. Kas nailawlawag iti dayta a teksto, saan laeng a ti panagbalin a naranggas ti kagura ti Dios no di ket ti pay panangayat iti kinaranggas. Agaplikar met dayta a prinsipio iti seksual nga imoralidad wenno iti sabali pay a dakes nga aramid a konkondenaren ti Sao ti Dios.​—Salmo 97:10.

No problemam metten iti anakmo dagiti video game, padasem dagiti sumaganad:

● Saanmo a palubosan nga agay-ayam iti lugar a saanmo a makitkita, kas iti kuartona.

● Agtulagkayo​—kas pagarigan, saan nga agay-ayam no saanna pay a nalpas ti homework-na wenno ti dadduma pay a napateg nga aktibidad.

● Ipaganetgetmo ti kinapateg dagiti aktibidad a mangwatwat iti bagina.

 ● Buyaem ti anakmo no agay-ayam kadagiti video game​—wenno nasaysayaat pay no sagpaminsan a makiay-ayamka kenkuana.

Siempre, masapul a mangipakitaka iti nasayaat nga ulidan tapno nawayaka a makisarita iti anakmo. Gapuna, isaludsodmo iti bagim, ‘Ania dagiti buybuyaek a pelikula ken programa iti TV?’ Laglagipem nga ammo ti anakmo no saanmo nga ar-aramiden ti ibagbagam!

KITAEM TI TOMO 2, KAPITULO 30

No ngay adikto ti anakko iti selpon, kompiuter, wenno sabali pay nga electronic media?

Adu nga oras kadi ti busbusbosen ti anakmo nga aginternet ken agteks, wenno kaykayatna ti agdengngeg iti MP3 ngem ti makisarita kenka? No kasta, ania ti mabalinmo nga aramiden?

Mabalinmo nga alaen lattan ti gadyetna. Ngem saanmo koma nga ipapan a dakes ti amin a kita ti electronic media. Total, nagusarka met iti electronic media nga awan pay idi panawen dagiti dadakkelmo. Isu nga imbes nga alaem lattan ti gadyet ti anakmo​—malaksid no adda panggapuam a mangaramid iti dayta​— apay a saanmo a gundawayan dayta a mangsanay kenkuana no kasano ti nainsiriban ken kalkalaingan a panangusar iti electronic media? Kasanom nga aramiden dayta?

Pagtungtonganyo iti anakmo ti maipapan iti dayta. Umuna, dakamatem dagiti pakaseknam. Maikadua, denggem ti ibagana. (Proverbio 18:13) Maikatlo, mangaramidkayo iti praktikal a solusion. Mangikeddengka iti limitasion, ngem agbalinka a nainkalintegan. “Idi awanen ti ar-aramidek no di ti agteks,” kuna ti agtutubo nga agnagan Ellen, “saan nga innala dagiti dadakkelko ti selponko no di ket nangikeddengda kadagiti limitasion. Nakatulong dayta kaniak tapno makontrolko ti  panagusarko iti selpon, uray no saandak a makitkita dagiti dadakkelko.”

Kasano no agikalintegan ti anakmo? Saanmo nga ipapan a saanna nga ipangpangag ti balakadmo. Imbes ketdi, agan-anuska ken ikkam iti gundaway nga agpanunot. Dimo la ammo amangan no umanamong met kenka ti anakmo ken sidadaan nga agbalbaliw. Adu nga agtutubo ti kas ken Hailey, a nagkuna: “Idi imbaga dagiti dadakkelko nga adiktoakon iti kompiuter, nasaktanak idi damo. Ngem idi pinampanunotko dayta, naamirisko nga umiso ti imbagada.”

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 36

 WAYAWAYA

Rumbeng kadi nga ikkak ti anakko iti ad-adu a wayawaya?

Mabalin a narigat a sungbatan daytoy no ti privacy ti mapagtutungtongan. Kas pagarigan, kasano no nakarikep ti kuarto ti anakmo a lalaki? Sumrekka lattan a dika man la agtuktok?  Wenno kasano no nabati ti anakmo a babai ti selponna idi agdardaras a mapan ageskuela? Basaem kadi dagiti teksna?

Saan a nalaka a sungbatan dagitoy a saludsod. Kas maysa a nagannak, adda kalintegam a mangammo iti mapaspasamak iti anakmo ken responsabilidadmo a siguraduen ti kinatalgedna. Ngem iti sabali a bangir, saanka nga agbalin a kas iti ‘detektib’ ket kanayon a sipsiputam ti amin a garaw ti anakmo. Kasanoka nga agbalin a balanse iti daytoy?

Umuna, bigbigem a no kayat ti anakmo ti maaddaan iti privacy, dina kayat a sawen nga adda dakes nga ar-aramidenna. Normal laeng dayta a paset ti panagmataenganna. Ti privacy ket makatulong kadagiti agtutubo tapno mausarda ti ‘pannakabalinda nga agrason’ no maipapan iti panangpilida kadagiti gagayyem ken iti panangrisutda kadagiti problema. (Roma 12:1, 2) Ti privacy tulonganna dagiti agtutubo a mangpatanor iti abilidadda nga agpanunot​—a napateg a kualidad tapno agbalindanto a responsable nga adulto. Dayta pay ti mangted kadakuada iti gundaway nga agmennamenna sakbay nga agdesisionda wenno sakbay a sungbatanda dagiti narigat a saludsod.​—Proverbio 15:28.

Maikadua, laglagipem nga ad-adda laeng a marurod wenno agrebelde ti anakmo no sipsiputam ti amin a garawna. (Efeso 6:4; Colosas 3:21) Kayat kadi a sawen dayta a baybay-am lattan ti anakmo? Saan, ta sika latta ti nagannak. Nupay kasta, ti panggepmo ket tapno maaddaan ti anakmo iti nasanay a konsiensia. (Deuteronomio 6:6, 7; Proverbio 22:6) Nasaysayaat no iwanwanmo ti anakmo imbes a sipsiputam.

Maikatlo, pagsaritaanyo iti anakmo ti maipapan iti dayta. Denggem dagiti pakaseknanna. Adda kadi dagiti gundaway a mabalinmo nga ikkan iti privacy? Ibagam iti anakmo a sipapaluboska a mangted iti privacy no la ket ta saanna a dadaelen ti panagtalekmo kenkuana. Ibagam met no ania dagiti dusana no saanna a tungpalen ti tulaganyo, ken ipakatmo dayta no  kasapulan. Wen, mabalinmo nga ikkan ti anakmo iti ad-adu a privacy, a dimo ikomkompromiso ti akemmo kas nagannak.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 3 KEN 15

Palubosak kadi ti anakko nga agsardeng nga ageskuela?

“Makaboring dagiti maestro ken maestrami!” “Nakaad-adu ti homework-ko!” “Nagrigat ti makapasa​—apay pay la koma nga ageskuelaak?” Gapu kadagita a rason, adda dagiti agtutubo a kayatdan ti agsardeng nga ageskuela uray no kurang pay laeng ti nagun-odda nga adal tapno makastrekda iti trabaho. Ania ti aramidem no kayat ti anakmo ti agsardengen nga ageskuela? Padasem dagiti sumaganad:

● Usigem ti panangmatmatmo iti edukasion. Imbilangmo kadi ti panageskuela kas panangsayang laeng iti tiempo​—a kas man la adda sentensia nga ikarkarom iti pagbaludan agingga a dumteng ti aldaw a mabalinmon nga aramiden dagiti napapateg a banag? No kasta, mabalin a matulad dayta dagiti annakmo. Kinapudnona, ti umdas nga edukasion ket makatulong kadakuada a maaddaan iti “praktikal a kinasirib ken ti pannakabael nga agpanunot”​—dagiti kualidad a kasapulanda tapno maragpatda dagiti kalatda.​—Proverbio 3:21.

● Ipaaymo dagiti kasapulanna. Addada nalalaing ngem nababa ti gradoda gapu ta saanda nga ammo no kasano ti agadal​—wenno awan ti komportable a lugar a pagadalanda. Nagmayat ti agadal iti naurnos a lamisaan nga addaan iti umdas a lawag ken alikamen a mausar kas reperensia. No ipaayam ti anakmo iti nasayaat a lugar tapno mautobna dagiti baro a kapanunotan ken ideya, matulongam nga ad-adda a rumang-ay agpadpada iti sekular ken iti naespirituan.​—Idiligmo ti 1 Timoteo 4:15.

● Makitinnulongka. Ibilangmo dagiti mannursuro ken guidance counselor kas katulongam saan a kabusor. Makiam-ammoka kadakuada. Makisaritaka kadakuada maipapan kadagiti  kalat ken dagiti karit a pakaipaspasanguan ti anakmo. No nababa ti grado ti anakmo, ikagumaam nga ammuen ti makagapu. Kas pagarigan, maamak kadi a maaddaan iti nangato a grado amangan no pagpupudotan dagiti padana nga estudiante? Adda kadi problemana iti maestro wenno maestrana? Marigatan kadi kadagiti leksionna wenno tagtagiragsakenna dagita? Ti sabali pay a makagapu ket mabalin a nakapuy ti panagkitana wenno saan nga alisto a makasursuro.

No makitinnulongka iti panangsanay iti anakmo, iti man sekular wenno naespirituan, dakdakkel ti posibilidadna nga agballigi ti anakmo.​—Salmo 127:4, 5.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 19

Kasanok a maammuan no nakasaganan a lumasin ti anakko?

Ni Serena a nadakamat iti Kapitulo 7 iti daytoy a tomo ket mabuteng a lumasin iti pagtaengan. Apay? Kinunana: “Saan nga ipalubos ni tatangko a siak ti mangbayad kadagiti gatangek. Naruamak nga isu ti kanayon nga agbayad. Kasano ngatan no siakton ti mangbayad kadagiti paggastuak?” Sigurado a nasayaat ti motibo ti tatang ni Serena. Ngem iti panagkunam, tultulonganna ngata ti anakna a makapagsagana nga agbiag inton lumasinen iti pagtaenganda?​—Proverbio 31:10, 18, 27.

Nalabes kadi ti panangtaripatom kadagiti annakmo isu a saanda pay a nakasagana a lumasin? Kasanom a maammuan? Kas nagannak, usigem dagiti uppat a paglaingan, a nadakamat met iti Kapitulo 7 iti babaen ti subtitulo a “Nakasaganaka Kadin?”

Agbadyet. Ammo kadi dagiti in-inauna nga annakmo no mano ti magasgastosyo para iti makan, abang ti balay, ken dadduma pay a babayadan? Saanda kadi nga utang nga utang? (Proverbio 22:7) Ammoda kadi nga ibadyet ti sueldoda a saanda nga aggasto iti nalablabes ngem iti dayta? (Lucas  14:28-30) Naragsakda kadi a manggatang iti kayatda, nga usarenda ti kuarta a nateggedanda? Nariknada kadin ti dakdakkel a rag-o nga itden ti panangusarda iti tiempo ken sanikuada a tumulong kadagiti dadduma?​—Aramid 20:35.

Agtagibalay: Ammo kadi dagiti annakmo ti agluto? Sinuruam kadi idan nga aglaba ken agplantsa? No adda kotseda, ammoda kadi ti agtarimaan, kas iti panagsukat iti fuse, langis, wenno pilid?

Pannakilangen. No adda di pagkikinnaawatan dagiti in-inauna nga annakmo, kanayon kadi nga anawaem ken pagkappiaem ida? Wenno sinuruam idan a mangrisut iti problemada sa ibagadanto kenka no ania ti inaramidda?​—Mateo 5:23-25.

Regular a panagadal iti Biblia ken panagdaydayaw. Ibagbagam kadi kadagiti annakmo no ania ti rumbeng a patienda, wenno komkombinsirem ida? (2 Timoteo 3:14, 15) Imbes a sungbatam lattan dagiti saludsodda maipapan iti relihion ken moral, sursuruam kadi ida a mangpatanor iti ‘pannakabaelda nga agpanunot’? (Proverbio 1:4) Kayatmo kadi a tuladenda ti rutinam iti personal a panagadal iti Biblia, wenno kayatmo a nasaysayaat pay ti panangaramidda iti dayta? *

Awan duadua a kasapulan ti panawen ken panagregget tapno maisurom kadagiti annakmo dagita a paglaingan. Ngem maragsakankanto iti resultana inton dumteng ti panawen a lumasindan kadakayo.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 7

  SEKS KEN PANNAKIDEYT

Rumbeng kadi nga ilawlawagko iti anakko ti maipapan iti seks?

Uray ubbing pay dagiti annakmo, ammodan ti maipapan iti seks. Nabayagen a naipadto iti Biblia a “kadagiti maudi nga aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” a dagiti tattao ket “awanan panagteppel” ken “managayat iti ragragsak imbes a managayat iti Dios.” (2 Timoteo 3:1, 3, 4) Ti casual sex nga ar-aramiden ti adu nga agtutubo ita ket pakakitaan a matungtungpal daytoy a padto.

Dakkel ti nagbalbaliwanen ti lubong no idilig idi sika ti agtutubo. Ngem dandani saan a nagbaliw dagiti problema. Isu a saanka a masdaaw wenno maamak kadagiti dakes nga impluensia a pakaipaspasanguan dagiti annakmo. Imbes ketdi, determinadoka koma a mangtulong kadakuada a mangaramid iti indagadag ni apostol Pablo kadagiti Kristiano agarup 2,000 a tawenen ti napalabas. Kinunana: “Ikapetyo ti naan-anay a kabal manipud iti Dios tapno mabalinanyo ti agtakder a sititibker maibusor kadagiti pangallilaw a pamuspusan ti Diablo.” (Efeso 6:11) Kinapudnona, makomendaran ti adu a Kristiano nga agtutubo a mangikagkagumaan a mangaramid iti umiso iti laksid dagiti saan a nasayaat nga impluensia a pakaipaspasanguanda. Kasanom a matulongan dagiti annakmo a mangaramid met iti kasta?

 Ti maysa a pamay-an ket kasaritam ida, nga usarem dagiti napili a kapitulo iti Seksion 4 iti daytoy a libro ken iti Seksion 1 ken 7 iti Tomo 2. Naglaon dagita a kapitulo kadagiti mamagpanunot a teksto. Naitampok iti dadduma kadagita dagiti pudpudno a kapadasan dagidiay nangaramid iti umiso ket nabendisionanda wenno dagidiay nangsalungasing kadagiti linteg ti Dios ket nadusada. Adda met dagiti teksto a naglaon kadagiti prinsipio a tumulong kadagiti annakmo a mangbigbig iti naisangsangayan a pribilehioda​—ken pribilehiom met​— nga agbiag maitunos kadagiti linteg ti Dios. Apay a dimo irepaso daytoy a material kadagiti annakmo?

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 23, 25, KEN 32, KEN TOMO 2, KAPITULO 4-6, 28, KEN 29

Palubosak kadi ti anakko a makideyt?

Iti din agbayag, agsaludsod kenkan ti anakmo maipapan iti pannakideyt. Kuna ni Phillip: “Dagiti babbai ti mangaw-awis kaniak a makideyt. Diak ammo no ania ti aramidek. Nagrigat ti mangibaga iti saan ta nagpipintas ti dadduma kadakuada!”

Ti kasayaatan nga aramidem ket pagsaritaanyo iti anakmo ti maipapan iti pannakideyt, a nalabit usarem ti Kapitulo 1 iti Tomo 2. Ammuem no ania ti riknana maipapan kadagiti karit a pakaipaspasanguanna iti eskuelaan ken uray iti uneg ti kongregasion. Mabalinyo a pagtungtongan dayta uray “no agtugawka iti balaymo ken no magnaka iti dalan.” (Deuteronomio 6:6, 7) No agsaritakayo, laglagipem a masapul a ‘nasiglatka a dumngeg ken nainayadka nga agsao.’​—Santiago 1:19.

No agkursonadan ti anakmo iti saanna a kasekso, saanka nga agdanag. “Nakaunget ni tatangko idi naammuanna nga adda nobiokon!” kuna ti maysa nga agtutubo a babai. “Tapno mapabutnganak, nakaad-adu ti sinaludsodna tapno ipakitana a saanak pay a nakasagana a makiasawa. Ad-adda la ket ngarud a diak kayat ti makisina tapno paneknekak a saan nga umiso ti imbaga ni tatangko!”

 No ammo ti anakmo a saanmo a kayat a mapagsasaritaan ti maipapan iti pannakideyt, mabalin nga adda mapasamak a saan a nasayaat​—nalabit ilimed ti anakmo ti makideyt. “No makaunget dagiti nagannak,” kuna ti maysa nga agtutubo a babai “ad-adda laeng nga ilimed dagiti annakda ti makinobio. Saanda nga agsardeng. Ad-adda nga agilimedda.”

Nasaysayaat no nawaya nga agsarita dagiti nagannak ken annak. Kuna ni Brittany nga agtawen iti 20: “Saan a problema kadagiti dadakkelko a mapagsasaritaan ti pannakideyt. Napateg kadakuada no siasino ti kursonadak, ket kayatko ti kasta! Kasarita ni tatangko ti kursonadak ket no adda problema, ibaga kaniak dayta dagiti dadakkelko. Masansan a maamirisko a saanko gayam a kayat dayta a tao sakbay pay a makideytak kenkuana.”

Ngem kalpasan a mabasam ti Kapitulo 2 iti Tomo 2, nalabit maisaludsodmo, ‘Maitured ngata ti anakko nga ilimed ti pannakideytna?’ Imutektekam ti kinuna ti sumagmamano nga agtutubo no apay a masulisogda a makideyt a sililimed, sa utobem dagiti kakuyogna a saludsod.

“Adda dagiti agtutubo a saan a maas-asikaso ti emosional a kasapulanda isu a makinobio wenno makinobiada.”​—Wendy.

Kas maysa a nagannak, kasanom a masigurado a maas-asikasom a naimbag dagiti emosional a kasapulan dagiti annakmo? Adda kadi masapul a pasayaatem iti daytoy a banag? No adda, ania dagita?

“Idi agtawenak iti 14, adda estudiante a nagarem kaniak ket kinayatko met. Pinanunotko a nagmayat siguro no adda mangkalkallabay kaniak.”​—Diane.

Ania ti aramidem no anakmo ni Diane?

No adda selponmo, naglaka nga ilimed ti makideyt. Saan nga ammo dayta dagiti dadakkelmo!”​—Annette.

Ania ti aramidem tapno maammuam no siasino ti kateteks ken katintinnawag ti anakmo?

 “Naglaka ti makideyt iti nalimed no awan ti bibiang dagiti nagannak iti ar-aramiden dagiti annakda ken no siasino ti kaduada.”​—Thomas.

Adda kadi pamay-an tapno maammuam ti ar-aramiden ti anakmo ngem saanmo met a kedkedngan ti wayawayana?

“Masansan nga awan dagiti nagannak no adda dagiti annakda iti pagtaenganda. Wenno sobra ti panagtalekda kadagiti annakda isu a palubosanda lattan a rummuar a kadua dagiti gagayyemda.”​—Nicholas.

Panunotem no siasino dagiti nasinged a gayyem ti anakmo. Talaga kadi nga ammom no ania ti ar-aramidenda no agkakaduada?

“Dagiti annak ket makideyt iti nalimed no istrikto unay dagiti dadakkelda.”​—Paul.

Kasanom a maipakita ti ‘kinanainkalintegam,’ a dimo ikomkompromiso dagiti linteg ken prinsipio iti Biblia?​—Filipos 4:5.

“Idi agtutuboak, awan ti kompiansak iti bagik ken agsapsapulak iti atension. Adda maysa a lalaki iti kabangibangmi a kongregasion a pinatpatulodak iti e-mail ket natnag ti riknak kenkuana. Impariknana kaniak a napategak.”​—Linda.

Adda kadi mapanunotmo a nasaysayaat a pamay-an tapno maipaay ti pamilia ni Linda dagiti kasapulanna?

Apay a dimo usaren ti Kapitulo 2 iti Tomo 2 ken daytoy a benneg ti Apendise iti pannakisaritam iti anakmo? Ti kasayaatan a pamay-an tapno saan nga agilimed ti anakmo ket babaen ti naimpusuan ken prangka a komunikasion.​—Proverbio 20:5.

KITAEM TI TOMO 2, KAPITULO 1-3

  EMOSION

Kasano no ibaga ti anakko a kayatnan ti agpakamatay?

Iti dadduma a paset ti lubong, nakaad-adu dagiti agtutubo nga agpakpakamatay. Kas pagarigan, iti Estados Unidos, ti panagpakamatay ti maikatlo kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay dagiti agtutubo nga agtawen iti 15 agingga iti 25, ken iti napalabas a dua a dekada, nagdoble ti bilang dagiti nagpakamatay nga agtutubo nga agtawen iti 10 agingga iti 14. Ti kangrunaan a mayat nga agpakamatay ket dagiti agtutubo nga addaan iti sakit iti isip, dagiti addaan iti kapamilia a nagpakamatay, ken dagiti naggandat idin nga agpakamatay. Mabalin a pampanunoten ti agtutubo ti agpakamatay no:

● Ik-ikayanna ti pamilia ken gagayyemna

● Adda problemana iti pannangan ken pannaturog

● Awan ganasna a mangaramid kadagiti aktibidad a kaay-ayona idi

● Dakkel ti nagbalbaliwan ti ugalina

● Agdrogdroga wenno agbarbartek

● Ipadpadawatnan dagiti napapateg a sanikuana

● Maipapan iti ipapatay, wenno dadduma pay a banag a nainaig iti dayta, ti kanayon a sasawenna

 Ti maysa kadagiti kangrunaan a biddut dagiti nagannak ket no saanda nga ikaskaso dagita a pagilasinan. Saanmo a tagtagilag-anen dagita. Saanmo a basta panunoten lattan a paset dayta ti panagbaro wenno panagbalasang ti anakmo.

Maysa pay, saanka a mabain nga agpatulong no agsagsagaba ti anakmo iti nakaro a depresion wenno sabali pay a kita ti sakit iti isip. Ken no adda suspetsam a kayatnan ti agpakamatay, kasaritam ti anakmo maipapan iti dayta. Saan nga agpayso nga ad-adda laeng nga agpakamatay ti anakmo no pagsaritaanyo ti maipapan iti dayta. Kayat ti adu nga agtutubo a mapagsasaritaan dayta no la ket ta dagiti nagannak ti mangyun-una. Isu a no aminen ti anakmo a napampanunotnan ti agpakamatay, damagem no naiplanonan dayta. No wen, ammuem dagiti detalye. No detalyado ti planona, masapul nga agtignayka a dagus.

Dimo ipapan a maawanto lattan ti depresionna. Ket no kasla kasta nga agpayso, saanmo a panunoten nga awanen ti problema. Kinapudnona, mabalin nga ad-adda pay a delikado dayta. Apay? Gapu ta bayat a nakaro ti depresion ti anakmo, mabalin a saanna a maitured nga aramiden ti planona ngem no simmayaaten ti riknana, kabaelannan nga aramiden dayta.

Nakalkaldaang ta agpakpakamatay ti dadduma nga agtutubo gapu iti leddaangda. No dagiti nagannak ken ti dadduma pay a maseknan nga adulto ket nasiput kadagiti pagilasinan ken agtignayda, ‘makapagsaoda iti makaliwliwa kadagiti malmaldaangan a kararua’ ken agbalinda a kas lugar a pagkamangan dagiti agtutubo.​—1 Tesalonica 5:14.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 13 KEN 14, KEN TOMO 2, KAPITULO 26

Rumbeng kadi nga ilimedko kadagiti annakko ti panagladingitko?

Nasakit ti matayan iti asawa. Ngem laglagipem nga adda anakmo nga agkasapulan iti tulong. Kasanom a maliwliwa ti  anakmo, a saanmo met a baybay-an ti bagim? Padasem dagiti sumaganad:

● Saanmo nga ilimed ti marikriknam. Ti kaaduan a napapateg a leksion iti biag ket nasursuro ti anakmo kenka. Masursurona met kenka no kasano nga iliwliwag ti ladingit. Gapuna, saanka nga agpammarang a natibker babaen ti panangilimedmo iti anakmo ti panagladingitmo. Amangan no kasta met ti aramiden ti anakmo. Ngem no makitana a maladladingitanka met, masursurona a nasaysayaat no iyebkasna ti leddaangna ken maammuanna a normal laeng ti agladingit, mapaay, wenno makapungtot pay ketdi.

● Paregtaem ti anakmo a mangyebkas iti marikriknana. Saanmo a piliten ti anakmo a makisarita kenka no di ket paregtaem a mangyebkas iti linaon ti pusona. No kasla saanna kayat nga aramiden dayta, nasayaat no pagsaritaanyo ti Kapitulo 16 iti daytoy a tomo. Maysa pay, pagsaritaanyo ti adu a nararagsak a kanito a kaduam ti pimmusay nga asawam. Aminem iti anakmo a narigat ti maawanan iti asawa. No mangngegna dayta, masursurona met nga iyebkas kenka ti riknana.

● Bigbigem dagiti limitasionmo. Pudno a kayatmo a suportaran ti anakmo bayat dayta a narigat a kanito iti biagyo. Ngem laglagipem a nakaro met ti epektona kenka ti ipapatay ti patpatgem nga asawa. Gapuna, adda panawen a nakapuyka iti emosional, pisikal, ken mental. (Proverbio 24:10) No kasta, mabalin a kasapulam ti tulong ti dadduma nga adulto a kapamiliam ken dagiti nataengan ti panagpampanunotna a gagayyem. Ti panagpatulong ket tanda ti kinamataengan. Kuna ti Proverbio 11:2: “Ti sirib adda kadagidiay naemma.”

Ti kasayaatan a makatulong kenka ket ni Jehova a Dios, a nangikari kadagiti agdaydayaw kenkuana: “Siak, ni Jehova a Diosmo, ig-iggamak ti makannawan nga imam, Daydiay agkunkuna kenka, ‘Dika agbuteng. Siak tulongankanto.’”​—Isaias 41:13.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 16

 Kasanok a matulongan ti annakko a maaddaan iti balanse a panangmatmat iti panagdieta?

Ania ti aramidem no adda problema ti anakmo iti pannangan? Umuna, ikagumaam a tarusan no apay a naaddaan iti kasta a problema.

Masansan a ti adu nga addaan iti problema iti pannangan ket nababa ti panangmatmatda iti bagida, perpeksionista, ken nalabes ti in-inanamaenda iti bagida. Siguraduem a saan a sika ti pakaigapuan ti kasta a kaririknana. Patibkerem ti anakmo.​—1 Tesalonica 5:11.

Usigem met ti panangmatmatmo iti taraon ken timbang. Baka saanmo a madmadlaw a nalabesen ti panangipaganetgetmo iti daytoy a banag, iti man sao wenno aramidmo. Laglagipem a nakaro ti pannakaseknan dagiti agtutubo iti langada. Uray no iyangawmo laeng a dakkel ti bilbilna wenno kasla higante ti katayagna, baka agsakiten ti nakem ti agtutubo nga anakmo.

Apaman a mapanunotmo a naimbag daytoy a banag, naimpusuan a kasaritam ti anakmo. Tapno maaramidmo dayta, padasem dagiti sumaganad:

● Planuem a naimbag ti ibagam ken no kaanom nga ibaga dayta.

● Iyebkasmo a silalawag ti pakaseknam ken ti tarigagaymo a mangtulong kenkuana.

● Saanka a masdaaw no agikalintegan iti damo.

● Dumngegka a siaanus.

Kapatgan iti amin, tulongam ti anakmo a mangdaer iti problemana iti pannangan. Pagtitinnulonganyo dayta a sangapamiliaan!

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 10, KEN TOMO 2, KAPITULO 7

   ESPIRITUALIDAD

Kasanok a maitultuloy nga isuro dagiti naespirituan a bambanag iti bumarbaro wenno bumalbalasang nga anakko?

Kuna ti Biblia a ni Timoteo ket nasanay iti naespirituan “manipud kinamaladaga.” Kas maysa a nagannak, mabalin nga impaaymo met ti kasta a pannakasanay kadagiti annakmo. (2 Timoteo 3:15) Ngem bayat ti panagbaro wenno panagbalasangda, mabalin nga ibagaymo kadagiti baro a kasasaad ti pamay-an a panangsanaymo kadakuada. Bayat a dumakdakkel dagiti annakmo, maawatandan dagiti narikut a banag a saanda a maawatan idi ub-ubingda pay. Nalalaingda pay itan a mangusar iti ‘pannakabalinda nga agrason,’ isu nga agan-anuska.​—Roma 12:1.

Idi nagsurat ken Timoteo, dinakamat ni Pablo dagiti bambanag a ‘nasursuro ken nakaguyugoyan a patien’ ni Timoteo. (2 Timoteo 3:14) Mabalin a nasken a maguyugoy itan dagiti annakmo a mamati kadagiti kinapudno iti Biblia a naammuanda sipud pay idi ubbingda. Tapno madanonmo ti pusoda, saanmo a basta ibaga laeng no ania ti aramiden wenno patienda. Nasken nga isuda a mismo ti mangsursuro iti dayta. Kasanom a matulongan ida? Ikkam ida iti nawadwad a gundaway a mangilawlawag ken mangsungbat kadagiti saludsod a kas kadagiti sumaganad:

● Ania ti pakakombinsirak nga adda ti Dios?​—Roma 1:20.

● Kasanok a maammuan no dagiti insuro kaniak dagiti  dadakkelko manipud iti Biblia ket isu ti kinapudno?​—Aramid 17:11.

● Ania ti pakakombinsirak a pagsayaatak dagiti pagalagadan iti Biblia?​—Isaias 48:17, 18.

● Kasanok a masigurado a matungpalto dagiti padto iti Biblia?​—Josue 23:14.

● Ania ti pakakombinsirak nga awan ti umartap “iti naringbaw a pateg ti pannakaammo ken Kristo Jesus”?​—Filipos 3:8.

● Ania ti kaipapanan kaniak ti daton a subbot ni Kristo?​—2 Corinto 5:14, 15; Galacia 2:20.

Mabalin a bumdengka a mangisaludsod kadagita iti anakmo gapu ta maamakka a saanna a masungbatan. Ngem no kasta ti kapanunotam, kaska la iti drayber a saanna a kayat a taliawen ti fuel gauge gapu ta maamak a makakita a maibusanen iti gasolinana. No makitam a maib-ibusen ti gasolinam, nasayaat no agtignaykan bayat nga adda pay panawen! Umasping iti dayta, bayat a saan pay a limmasin dagiti annakmo, nasayaat no tulongam idan a mangsungbat kadagiti saludsod a mangpabileg iti pammatida ken maguyugoyda iti dayta. *

Laglagipem a saan a dakes no isaludsod ti anakmo, “Apay a mamatiak iti dayta?” Kasta ti inaramid ni Diane nga agtawen iti 22 idi isu ket agtutubo pay. Kinunana: “Pinaneknekak a mismo no agpayso dagiti patpatiek. Gapu iti dayta, naamirisko a talaga a kayatko ti agbalin a Saksi ni Jehova! No adda agsaludsod no apay a diak ar-aramiden ti maysa a banag, saanak a sumungbat iti, ‘Maiparit ngamin iti relihionmi,’ no di ket, ‘Iti panagkunak, saan nga umiso dayta.’ Iti sabali a pannao, sursurotek a mismo ti pagalagadan iti Biblia.”

Singasing: Tapno magutugotmo ti anakmo a mangikalintegan kadagiti pagalagadan iti Biblia, ibagam nga agsinnukatkayo pay laeng iti akem. Isu ti agakem kas nagannak no adda  tumaud a problema. Kas pagarigan, ipapantayon nga agpakada ti anakmo a tumabuno iti party nga ammom (ken mabalin nga ammona met) a saan a maitutop. Imbes a basta ibagam a saanmo a palubosan, padasem daytoy: ‘Kastoy ti aramidenta. Agsinnukatta iti akem. Panunotem ti party a kayatmo a tabunuan, sa agsukimatka (nalabit usarenna ti Kapitulo 37 iti daytoy a libro ken Kapitulo 32 iti Tomo 2). Kalpasanna agsaritata inton bigat. Siak ti agakem nga anak sa agpakadaak kenka a kayatko ti mapan iti party. Sika ti agakem a nagannak ket ibagam kaniak no rumbeng a mapanak wenno saan.’

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 38, KEN TOMO 2, KAPITULO 34-36

Ania ti aramidek no saanen nga interesado ti anakko kadagiti naespirituan a banag?

Umuna, saanmo a panunoten a dagus a linaksiden ti anakmo dagiti patpatiem. Kaaduanna nga adda makagapu iti dayta. Kas pagarigan, mabalin a

● Maipaspasango ti anakmo iti impluensia dagiti kapatadanna ken mabain nga agbalin a naidumduma gapu iti panangsurotna kadagiti prinsipio iti Biblia

● Makitkitana dagiti dadduma nga agtutubo (ken uray dagiti kakabsatna) a naregtada iti naespirituan ket iti panagriknana, saanna a kabaelan a tuladen ida

● Kayatna ti maaddaan kadagiti gagayyem a kapammatianna ngem kasla agmaymaysa wenno maipupuera

● Makitkitana ti dadduma a “Kristiano” nga agtutubo a doble kara ti panagbiagna

● Kayatna ti maaddaan iti personal a pakabigbigan isu a pagduaduaanna dagiti sursurotem a pagalagadan

● Makitkitana dagiti kaeskuelaanna a nawaya nga agar-aramid iti dakes ket kasla awan met ti dakes nga epektona

● Kayatna nga ay-aywen ti saan a manamati a dadakkelna

 Sigun kadagiti nadakamat a rason, mabalin nga awan ti problema kadagiti patpatiem. Mabalin a marigatan laeng ti anakmo nga agbiag maitunos iti dayta. No kasta, ania ti aramidem tapno maparegtam ti anakmo?

Pabus-oyam ngem saanka nga agkompromiso. Ikagumaam a tarusan no apay a maup-upay ti anakmo, ken mangaramidka kadagiti panagbalbaliw tapno matulongam a rumang-ay iti naespirituan. (Proverbio 16:20) Kas pagarigan, ti worksheet iti panid 132 ken 133 iti Tomo 2 a napauluan iti “Dagiti Aramidek No Pilitendak Dagiti Kapatadak” matulonganna ti anakmo a maaddaan iti tured a mangsaranget iti impluensia dagiti kaeskuelaanna. Wenno no malmalday ti anakmo, nalabit nasken a tulongam a maaddaan kadagiti nasayaat a gagayyem.

Isapulam iti gayyem. No dadduma, matulongan dagiti agtutubo no paregtaen ida dagiti adulto a saanda a kapamilia. Adda kadi am-ammom a nataengan iti naespirituan nga agbalin a nasayaat nga impluensia iti anakmo? Apay a saanka a makisarita kenkuana tapno gayyemenna ti anakmo? Ti panggepmo ket saan a tapno ipasam ti responsabilidadmo. Ngem panunotem ni Timoteo. Dakkel ti nagunggonana iti ulidan ni apostol Pablo, ken dakkel met ti nagunggona ni Pablo iti pannakikaduana ken Timoteo.​—Filipos 2:20, 22.

Bayat nga adda pay laeng ti anakmo iti poderyo, adda kalintegam a mangibaga a surotenna ti naespirituan a rutina ti pamiliayo. Ngem ti talaga a panggepmo ket itukitmo iti puso ti anakmo ti panagayat iti Dios​—saan a basta sumursurot lattan kadagiti patpatiem. Tapno matulongam ti anakmo a mangakseptar iti pudno a relihion, mangipakitaka iti ulidan a maiparbeng a tuladen. Nainkalintegan koma dagiti inanamaem. Isapulam ti anakmo kadagiti makapabileg a gagayyem. Nalabit dumtengto ti aldaw nga ibaga ti anakmo ti kas iti kinuna ti salmista, “ni Jehova ti napasdok a batok ken salindegko ken Manangilisi kaniak.”​—Salmo 18:2.

KITAEM TI TOMO 1, KAPITULO 39, KEN TOMO 2, KAPITULO 37 KEN 38

[Footnotes]