Ginggined . . . bagyo . . . iyaatake dagiti terorista . . . pammaltog idiay eskuelaan. Dagita ti mabasbasa iti headline ti damdamag. Makariknatayo iti buteng no makabasatayo iti kakasta a didigra wenno kalamidad, ngem nakarkaro pay no mapadasantayo a mismo dagita. Ania ti mabalinmo nga aramiden sakbay, kabayatan, ken kalpasan ti maysa a didigra tapno dakdakkel ti tsansam a makalasat?

AWAN ti pilpilien ti didigra. Ti panagsagana ti kapatgan a maaramidam tapno makalasat. Ngem ania ti isaganam?

• Isagana ti panunot. Ekspektarem a talaga a mapasamak ti didigra ket mabalin a maapektaranka ken dagiti tattao nga ay-ayatem. Naladawen no agsaganaka laeng kalpasan ti didigra.

• Agbalin a pamiliar kadagiti didigra a posible a mapasamak iti lugaryo. Ammuen no sadino dagiti pagkamangan wenno pagbakuitan. Kitaen no nalagda ti balayyo ken natalged ti nakaibangonanna. Ikkaten dagiti mabalin a pakaigapuan iti puor. Mangikabil kadagiti smoke detector, ken siguraduen a suktan dagiti bateria dagita uray maminsan laeng iti kada tawen.

• Isagana dagiti emergency supply. Mabalin nga agawan ti koriente, danum, ken linia ti telepono, ken awan ti agbiahe a lugan. No adda luganmo, pagtalinaedem a kagudua ti karga ti tangkena. Kanayon koma met nga adda makan, danum, ken emergency kit iti balayyo.—Kitaem ti kahon a “ Kompleto Kadin ti Kasapulam?”

• Ilista dagiti numero a pangkontakan kadagiti gagayyemmo nga adda iti asideg ken adayo.

• Iplano ken praktisen ti iruruar. Ammuem ti kaasitgan a pagruaran iti ayanyo a building, ken isuroyo iti annakyo no ania ti aramidenda no addada iti eskuelaan ket adda mapasamak nga emerhensia. Agtutulagkayo a pamilia no sadino ti pagkikitaanyo—kas iti maysa nga eskuelaan wenno libraria—maysa iti asideg ken maysa iti ruar ti komunidadyo. Irekomenda dagiti autoridad a praktisenyo a sangapamiliaan ti mapan kadagita.

• Iplano a tulongan ti sabsabali, a pakairamanan ti lallakay, babbaket, ken masaksakit.

Inyestoria ni Joshua a naibaga itay: “Idi mangrugin ti puor, adu ti saan a nagkuti a dagus. Nasango pay ti dadduma ti mangiddep iti kompiuter wenno mang-refill iti pagkargaan iti danum. Imbaga ti maysa a lalaki, ‘Aguraytay pay laeng siguro.’” Uray no saan a nangikankano ti dadduma, impukkaw ni Joshua: “Rummuartayon!” Iti dayta a kanito,  kasla nariing dagiti katrabahuanna iti pudno a mapaspasamak ket simmurotda a bimmaba iti agdan. “No adda matumba, bangonenyo ken dikayo agsarsardeng,” inulit-ulit nga impukkaw ni Joshua. “Makaruartayo amin!”

• No adda puor. Agkaradap ken dagus a mapan iti kaasitgan a pagruaran. Narigat ti makakita gapu iti asuk, ken kaaduan kadagiti natay iti puor ket gapu ta nakalang-abda iti asuk. Ibati dagiti personal a bambanag. Napateg ti kada segundo ta mabalin nga uray apagdarikmat laeng a panangitantan, biag ti kasukatnan.

• No agginggined. Mapan iti sirok ti natibker a lamisaan wenno iti asideg ti makin-uneg a diding. Namnamaem nga adda dagiti aftershock, wenno nakapkapsut a paraipus ti ginggined, isu a rummuarka a dagus ken umadayo kadagiti building. Baka saan a dagus a makasangpet dagiti eksperto nga umarayat isu a no kabaelam, arayatem ti dadduma.

• No ag-tsunami. No bigla nga agsanud ti danum ti baybay, mapanka a dagus iti nangatngato a lugar. Kalpasan ti umuna a dakkel a dalluyon, ekspektarem nga adda pay sumarsaruno a daddadakkel a dalluyon.

• No adda ipo-ipo wenno bagyo. Madagdagus a mapan iti natalged a paglemmengan.

• No aglayus. Dika agtaltalinaed iti nalayus a patakder. Dika tumaptapog wenno agmaneho iti layus ta mabalin a kontaminado dayta ken delikado gapu kadagiti naiwara ken nadadael a bambanag, nakalukat nga imburnal, ken naputed a linia ti koriente.

• Ammom kadi? Ti dua a pie (feet) nga agay-ayus a danum ket umanayen tapno mayanud ti maysa a lugan. Kaaduan kadagiti matmatay iti layus ket gapu iti panangipilitda nga agmaneho iti agay-ayus a danum.

• No ibilin ti gobierno nga agbakuitkayon, agtulnogkayo a dagus! Ipakaammom kadagiti gagayyemmo ti ayanmo ta baka irisgoda ti biagda a mangbirok kenka.

• Ammom kadi? No adda didigra, mabalin a mas mapangnamnamaan ti teks ngem tawag.

• No ibilin dagiti autoridad nga agtalinaedkayo iti balay wenno iti pagkamangan, dikay rumrummuar. No bilang ta adda kemikal, biolohikal, wenno nuklear nga aksidente wenno iyaatake, dikay rumrummuar ken iserrayo amin a pagserkan ti angin, agraman ti amin a ridaw ken tawa. No adda nuklear a panagbettak, mapan iti kababaan a paset ti balayyo tapno makissayan ti pannakaisarang iti radiasion. Agdengngeg iti damdamag iti TV wenno radio. Saan a rumrummuar agingga nga iyanunsio ti gobierno a saanen a delikado ti aglawlaw.

Tapno maliklikan ti sakit ken peligro, laglagipen dagitoy a suhestion:

• Makikadua kadagiti gagayyem agingga a posible, imbes nga iti maysa a pagkampuan.

• Pagtalinaeden a nadalus ti ayanyo.

• Agusar kadagiti proteksion no agdalus. No posible, agisuot iti guantes, nalagda a sapatos, hard hat, ken mask. Agannad kadagiti linia ti koriente ken nakalemmeng a beggang.

• Ituloyyo latta ti inaldaw a rutinayo a kas iti dati agingga a posible. Masapul a makita ti annakyo a kalmado ken positibokayo. Adalenyo dagiti leksionda iti eskuelaan, agay-ayam, ken agdayawkayo kas pamilia. Dimo unay pakariribukan dagiti damdamag maipapan iti trahedia, ken dimo ipalubos a gapu iti danag ken pannakadismayam ket saanen a nasayaat ti panangtratom iti pamiliam. Agpatulong ken tumulong.

• Akseptaren a dakkel ti mapukaw gapu iti didigra. Ti prioridad ti gobierno ken ti dadduma pay nga organisasion ket tumulong kadagiti nadidigra tapno agtultuloyda nga agbiag, saan ket a tapno isubli ti amin a napukaw. Tapno agtultuloy nga agbiag, kasapulan ti nadalus a danum, makan, bado, ken pagdagusan.—1 Timoteo 6:7, 8.

• Kitaem no kasano a naapektaran ti emosionmo ket agpatulongka. Kaaduanna a mapasamak daytoy no kimmalman ti kasasaad. Karaman kadagiti sintoma ti panagdandanag, nakaro a liday, ken agbaliwbaliw a rikna (mood swing). Marigatan met ti dadduma nga agpanunot, agtrabaho, ken maturog. Makisaritaka iti mannakipagrikna a gayyem.

Nupay nalasatan ni Joshua ti puor, adu ti natay nga am-ammona. Timmulong kenkuana dagiti Kristiano a panglakayen ken mental-health professional. “Impasiguradoda a normal laeng ti panagladingitko ken aglabasto met laeng dayta,” kuna ni Joshua. “Kalpasan ti innem a bulan, naksayanen dagiti nakabutbuteng a tagtagainepko. Idi agangay, naawan met laeng ti dadduma a sintoma.”

Gapu kadagiti didigra, makariknatayo iti kinaawan hustisia. Kas resultana, adda dagiti mangpabasol iti Dios. Adu met ti makonkonsiensia a kas ken Joshua. “Mapampanunotko latta no dadduma nga ad-adu koma pay ti naisalakanko,” kunana. “Nabang-aranak ta ammok nga asidegen nga iyeg ti Dios ti pudpudno a hustisia ken ilintegna ti amin a kamali. Ngem iti agdama, ipatpategko ti kada aldaw nga agbibiagak ken ar-aramidek ti amin tapno maannadak ti biagko.”—Apocalipsis 21:4, 5. *