IDI 1621, adda Italiano nga eksplorador a nakasarak iti di ammo nga estilo ti panagsurat iti rebrebba ti Persepolis, a nagkauna a siudad ti Persia. Bayat ti 1800’s, dagiti arkeologo ket nakakali idiay Iraq iti adu nga umasping nga inskripsion a naikitikit kadagiti pila a tapi ken pader ti palasio. Nakasurat kadagita dagiti lenguahe nga inus-usar idi dagiti agtuturay a kas kada Sargon II, Hammurabi, ken Nabucodonosor II. Dagiti inskripsion ket buklen dagiti sinan-trianggulo nga ugis, a naawagan iti cuneiform.

Napateg dayta a kita ti panagsurat tapno maawatantayo dagiti natan-ok a sibilisasion ti nagkauna a Mesopotamia. Napanunot ngarud dagiti eskolar a nangikagumaan a nangipatarus iti kaipapanan dagita a naikitikit a dokumento a kasapulanda ti detalyado a diksionario iti Akkadiano, ti lenguahe a medio kapadpada dagiti dialekto nga Asirio ken Babilonio.

Ti Oriental Institute ti University of Chicago iti U.S.A. ti nangirugi iti daytoy a nagrigat a proyekto idi 1921. Nalpas dayta idi 2011 kalpasan ti 90 a tawen. Ti resultana ket ti nagdakkel ken nagpateg nga Assyrian Dictionary nga addaan iti 26 a paset ken nasurok a 9,700 a panid. Naglaon dayta kadagiti lenguahe ken dialekto a maus-usar idi  idiay Iran, Iraq, Siria, ken Turkey, manipud 2500 B.C.E. agingga iti 100 C.E.

Apay a nakalawlawa ti saklawen dayta a diksionario? Apay a nakabaybayag sakbay a nairingpas? Ken siasino dagiti interesado nga agusar iti dayta?

Inlawlawag ni Gil Stein a direktor ti Oriental Institute ti Chicago: “Ti diksionario ket saan la a listaan ti sasao.” Imbes ketdi, “gapu ta naidetalye ti nagtaudan ti tunggal sao ken ti nadumaduma a pakausaranna, daytoy nagpaiduma a tomo ket kasla maysa a makaisuro nga ensiklopedia maipapan iti historia, kagimongan, literatura, linteg, ken relihion ti Mesopotamia. Makatulong unay dayta iti asinoman nga eskolar nga agsuksukimat iti naisurat a rekord ti sibilisasion ti Mesopotamia.”

Naamiris dagiti editor idi rugrugi pay laeng ti trabahoda a “tapno masiertoda ti kaipapanan ti maysa a sao, rumbeng nga urnongenda amin a nakausaran dayta. Saan a rumbeng a maurnong kas sasao laeng no di ket masapul a napakuyogan iti dadduma pay a sasao a makatulong tapno maammuan ti kaipapanan dayta a maysa a sao iti uneg ti partikular a konteksto wenno pannakausar.” Dayta ngarud a diksionario ket nagbalin a koleksion ti nakotar a sasao manipud kadagiti orihinal a cuneiform a teksto agraman dagiti patarus dagita a pakakitaan iti nadepinar a sasao.

Minilion a cuneiform a teksto ti nadiskobre iti napalabas a 200 a tawen ket maipapan dagita iti adu ken nagduduma a topiko. Ti Asirio-Babilonio, wenno Akkadiano ti internasional a lenguahe a maus-usar iti intero a nagkauna a Middle East. Ngem dagiti tattao iti dayta a rehion ket nangputar iti bukodda a literatura; nakinegosio; nagadal iti matematika, astronomia, ken mahika; nagaramid kadagiti linteg; nangparang-ay iti nadumaduma a propesion; ken nangannurot iti relihion. Gapuna, nagadu nga impormasion ti maammuantayo manipud kadagiti insuratda maipapan kadagita ken iti dadduma pay a banag.

Saan a karkarna a sibilisasion ti nadeskribir kadagita nga inskripsion. “Adu kadagiti makitam ket ordinario laeng—tattao a mabutbuteng ken agung-unget, mangipakpakita iti ayat, agkidkiddaw iti ayat,” kuna ni Matthew Stolper a propesor ti Assyriology iti University of Chicago a sagpaminsan a nakiraman iti proyekto iti las-ud ti 30 a tawen. “Adda dagiti inskripsion ti ar-ari a mangibagbaga a nakatantan-okda,” innayonna, “ken adda met dagiti inskripsion ti sabsabali a tattao a mangibagbaga a dagidiay nga ar-ari ket saanda unay a natan-ok.” Adda pay dagiti sursurat manipud Nuzi, iti agdama nga Iraq, a nangilanad iti kaso maipapan iti tawid ti maysa a balo a babai, talon nga addaan irigasion, ken nabulod nga asno, 3,500 a tawenen ti napalabas.

Dagiti assyriologist iti intero a lubong ti timmulong iti proyekto. Pinullo a tawen ti binusbos dagiti empleado ti institusion a nangurnos iti dandani dua a milion nga index card a pakakitaan iti usar dagiti sasao. Ti umuna a tomo ket nayimprenta idi 1956. Sipud idin, 25 pay a tomo ti nayimprenta apaman a nalpas. Agarup $2,000 (U.S.) ti presio ti intero a set, ngem ti amin nga impormasion ket libre a mabasa iti Internet.

Nakompleto ti diksionario kalpasan ti 90 a tawen. Nupay kasta, ammo dagiti nagtrabaho iti daytoy nagdakkel a proyekto nga adda dagiti limitasionna. Kinuna ti maysa nga artikulo maipapan iti daytoy a diksionario: ‘Kaskasdi a dida pay ammo ti kaipapanan ti dadduma a sasao, ken gapu ta kanayon nga adda dagiti baro a madiskobre, daytoy a proyekto ket agtultuloy pay laeng.’