“KARKARNA ken naalas ti langa ti moose. Apay a nakangatngato ti abagana? Apay a nagatiddog ti ulona?” Dayta ti kinuna ti mannurat idi maika-19 a siglo a ni Henry David Thoreau. Ngem saan la nga is-isu ti kasta ti panangiladawanna iti moose. Gapu ta nakakatkatawa ti langana ken manmano a makita, ipagarup ti dadduma a nalaad ti panaggarawna ken nengneng. Talaga kadi a kasta? Adu ti nadiskobre dagiti managsirarak iti North America ken Eurasia maipapan iti daytoy karkarna nga animal.

Talaga a maysa a higante ti moose. Nupay kasla naalas daytoy nga “agturay iti kabakiran” gapu ta atiddog dagiti gurongna, dagita ti pagbugawna iti sangapangen a lobo. Masursuro dagiti moose ti aglangoy sumagmamano nga aldaw kalpasan a mayanakda, ken napaliiw nga aglanglangoyda iti kinilkilometro ken bumatokda iti dandani 6 a metro tapno agkaan kadagiti mula nga agbibiag iti danum!

Uray no dina kutien ti ulona, maigarawna dagiti matana ken madlawna ti aniaman nga agkutkuti iti likudanna. Dakkel met ti maitulong ti agongna. Sigun kadagiti managsirarak, gapu ta aginnaddayo ti abut ti agongna, karkarna ti abilidadna a mangammo iti eksakto nga ayan dagiti bambanag. Nagpaiduma met ti panagdengngegna. Maikutina dagiti lapayagna iti amin a direksion ken mangngegna ti uni ti dadduma  a moose uray 3 a kilometro ti kaadayoda!

Dagiti urbon a moose ket dineskribir ti maysa a mannurat a “nakakatkatawa ken nakaay-ayat.” Nausioso ken naalikutegda. Ti nanangda ti sidudungngo ken sisusungdo a mangaywan kadakuada. Darupenna ti aniaman a manggandat a mangdangran iti urbonna, a pakairamanan dagiti lobo, oso, ken uray tattao. Ngem no agmakatawenen ti urbon ken masikog manen ti ina, papanawennan dayta tapno masursuronan nga aywanan ti bagina.

No mulmula laeng ti pagtaraon dagiti moose, kasanodan no tiempo ti lam-ek? Manganda iti adu no nasaysayaat ti paniempo. Agingga iti 23 a kilo ti kanenda iti inaldaw, dagita man a mulmula ket 3 a metro ti kangatoda manipud iti daga wenno kaunegda iti danum. Runawenda dagita iti uppat ti siledna a bitukada tapno magun-odda dagiti kasapulan a sustansia ken makaurnongda iti taba. Ngem maipaspasangoda met iti dadduma a peggad no tiempo ti lam-ek.

Masubok ti kinaandur ti moose gapu iti nakaro a lamiis ken napuskol a niebe. No tiempo ti lam-ek, saan unay nga aggargaraw ken agkarapagna tapno mapagtalinaedna ti kinaimeng ti nabengbeng a burborna. Agpeggad kadagiti lobo iti kaniebian ngem masansan nga ad-adda nga agpeligro kadagiti tattao—nangruna kadagiti mangnganup ken drayber.

Magustuan dagiti moose a kanen ti asin a maiwaris kadagiti kalsada a pangrunaw iti niebe. Ngem gapu ta kimmayumanggi ti burborna ken masansan a bumallasiw iti kalsada no sumipngeten, saan unay ida a mailasin dagiti drayber isu a madungparda. Addan dagiti natay a tattao ken moose gapu iti dayta.

Napaliiw a magustuan dagiti moose nga ay-ayamen dagiti dalluyon ti baybay ken maay-ayatanda nga agdigus iti napudot nga ubbog. Nalailo dagiti kalakian ken kabaian a moose no panawen ti panagpaaduda. Makatukay iti rikna ti kinasungdo ti ina iti urbonna. Dagiti urbon a tinaraken ti tattao ket nagbalin pay ketdin a nasinged kadagiti mangtartaraken kadakuada. Kuna ni Dr. Valerius Geist: “Nalaing, nadungngo, ken nakasungsungdo daytoy a karkarna nga animal a nalaad ti rupana.”

Ngem agannadka: Ti moose ket nakapigpigsa nga atap nga animal. No makakitaka iti kasta iti kabakiran, ikabilangam ken dimo as-asitgan nangruna no adda urbon iti abayna. Ngem uray adayoka, masdaawkanto latta bayat a buybuyaem daytoy karkarna a higante iti kabakiran.