Aqueduct nga Inaramid Dagiti Romano
KADAGITI amin nga inaramid ti nagkauna nga inhenieria, dagiti aqueduct wenno pagayusan ti danum nga inaramid dagiti Romano ti maysa kadagiti nakaskasdaaw unay. Dagiti awan mamaayna a Piramid, wenno dagiti awan serserbina nga inaramid dagiti Griego, uray nalatak dagita, ket awan kaimudinganna no idilig iti nagadu a pagayusan iti danum a maibilang a nagpapateg nga estruktura, sigun ken Sextus Julius Frontinus (35—c. 103 C.E.) a gobernador ken komisioner iti suplay ti danum iti Roma. *
Apay a Kasapulan Idi Dagiti Pagayusan ti Danum?
Dagiti nagkauna a siudad ket kadawyan a nabangon iti asideg ti pagalaan iti adu a suplay ti danum, ken maysa kadagita ti Roma. Idi un-unana, umdas ti danum nga ipapaay ti Karayan Tiber ken dagiti asideg nga ubbog ken bubon. Ngem manipud 400 B.C.E. ken nagpatpatuloy, pimmartak ti iyaadu ti umili iti Roma isu a kasapulanen ti ad-adu a danum.
Gapu ta manmano ti addaan iti gripo kadagiti balbalayda, nangaramid dagiti Romano iti ginasut a pribado ken pangpubliko a pagdigusan. Ti kaunaan a pangpubliko a pagdigusan iti siudad ti Roma ket supsuplayan ti Aqua Virgo a nairingpas idi 19 B.C.E. Inaramid dayta ti nasinged a gayyem ni Caesar Augustus a ni Marcus Agrippa ket inusarna ti dakkel a kinabaknangna a nangtarimaan ken nangpaatiddog iti sistema ti suplay ti danum iti Roma.
Dagiti pagdigusan ket ayuyang idi dagiti tattao. Addaan pay ketdi dagiti daddadakkel a pagdigusan kadagiti hardin ken libraria. Kalpasan a rummuar ti danum manipud iti pagdigusan, agdiretso nga agayus dayta kadagiti imburnal a pakayanudan dagiti basura, agraman dagiti rugit nga aggapu kadagiti kasilias a kaabay dagiti pagdigusan.
Panagibangon ken Panagmantener
No mangngegmo ti sasao a “Roman aqueduct” wenno pagayusan ti danum nga inaramid dagiti Romano, dagiti kadi naintar a nagngangato nga arko ti mapanunotmo? Kinapudnona, dagita nga arko ket awan pay 20% kadagita a kinilkilometro a pagayusan. Adda ngamin iti uneg ti daga ti at-atiddog a pasetna. Dayta a naek-ekonomia a disenio ket saan la a nanglapped iti pannakadadael dagiti pagayusan ti danum. Dayta pay ti nangpabassit kadagiti makadadael nga epektona iti kataltalonan ken kabalbalayan. Kas pagarigan, ti Aqua Marcia a nairingpas idi 140 B.C.E. ket agarup 92 a kilometro ti kaatiddogna ngem nasurok la bassit a 11 a kilometro dagiti arkona.
Sakbay nga agibangon idi dagiti inheniero iti pagayusan ti danum, sukimatenda ti kalidad ti posible a gubuayan ti danum babaen ti panangeksamenda iti kalitnaw, kapegges ti ayus, ken raman ti danum. Obserbaranda pay ti kasasaad ti salun-at dagiti lumugar nga umin-inum iti dayta. No maaprobaran dayta a disso, kalkularen dagiti surbeyor ti umiso a pakaisaadan ken panagsalog ti pagayusan agraman ti kadakkel ken kaatiddogna. Dagiti tagabo ti nagbalin a trabahador. Adu a tawen ti kasapulan iti panangibangon kadagiti pagayusan isu a nagdakkel ti magasto
Malaksid kadagita, kasapulan met a mamantener ken masalakniban dagiti pagayusan. Isu nga adda idi tiempo a nangala ti Roma iti agarup 700 a trabahador para iti dayta a panggep.Dagiti urnos para iti panangmantener ket karaman met iti diseniona. Kas pagarigan, adda dagiti naaramid a manhole ken shaft a pagserkan tapno makapanda kadagiti paset ti pagayusan nga adda iti uneg ti daga. No dakkel a paset ti matarimaan, temporario nga isiasi dagiti inheniero ti ayus ti danum manipud iti nadadael a paset.
Dagiti Pagayusan iti Siudad ti Roma
Idi rugrugi ti maikatlo a siglo C.E., addan 11 a dadakkel a pagayusan ti danum a mangsupsuplay iti siudad ti Roma. Ti umuna ket ti Aqua Appia a naaramid idi 312 B.C.E. ken 16 a kilometro laeng ti kaatiddogna. Adda iti uneg ti daga ti dandani amin a pasetna. Makita pay laeng ti dadduma a paset ti Aqua Claudia nga agarup 69 a kilometro ti kaatiddogna ken addaan iti 10 a kilometro nga arko a ti sumagmamano kadagita ket 27 a metro ti kangatoda!
Kasano kaadu ti linaon dagiti pagayusan ti danum iti siudad? Nagadu! Kas pagarigan, ti nadakamaten nga Aqua Marcia ket inaldaw a nangisuplay iti agarup 190 a milion a litro a danum iti Roma. No makadanonen ti danum kadagiti paset ti siudad—maigapu iti grabidad—agdiretso dayta kadagiti nagdadakkel a tangke ket kalpasanna, kadagiti pagayusan a mangipan iti danum iti dadduma pay a daddadakkel a tangke wenno luglugar nga agusar iti danum. Sigun iti panangtantiar ti dadduma, dimmakkel ti sistema ti panagiwaras ti danum iti Roma agingga nga inaldaw a nasurok a 1,000 a litro a danum ti maisupsuplayen iti tunggal umili.
Bayat a dimmakkel ti Imperio ti Roma, naaramid dagiti pagayusan iti amin a nasakupanna, sigun iti libro a Roman Aqueducts & Water Supply. Dagita a pagsidsiddaawan iti nagkauna nga inhenieria ket makita pay laeng dagiti turista iti Asia Menor, Francia, Espania, ken Amianan nga Africa.
^ par. 2 Saan a dagiti Romano ti kaunaan a nangaramid kadagiti pagayusan iti danum. Immuna kadakuada ti dadduma a nagkauna a nasion a kas iti Asiria, Egipto, India, ken Persia.
