MABISINEN dagiti turista gapu ta nabannogdan a nangpasiar iti historikal a lugar iti nagkauna a siudad ti Betlehem. Gapuna, magagarandan a mangraman iti gagangay a taraon sadiay. Maysa kadakuada ti nakakita iti restawran nga addaan iti falafel—naimas a nagiling a kardis, kamatis, sibuyas, ken dadduma pay a nateng a maidasar a kadua ti pita bread. Ti naimas a merienda ti nangpapigsa manen kadakuada a mangituloy iti panagpasiarda.

Saan nga ammo dagitoy a turista a ti pannanganda iti daytoy nga ordinario a pita bread ti nalabit nakallalagip unay a kapadasanda iti dayta nga aldaw. Ti nagan a Betlehem kaipapananna “Balay ti Tinapay” ken rinibun a tawen a maar-aramid ti tinapay sadiay. (Ruth 1:22; 2:14) Ita, ti pita bread ti maysa kadagiti gagangay a tinapay iti Betlehem.

Agarup uppat a ribu a tawenen ti napalabas, iti abagatan laeng ti Betlehem, ni Sara nga asawa ni Abraham ket nagaramid iti “nagbukel a tinapay” para iti tallo a di ninamnama a bisita. (Genesis 18:6) Ti “nasayaat nga arina” nga inusar ni Sara ket mabalin a nagtaud iti emmer wheat wenno sebada. Napartak nga insagana daytoy ni Sara ken mabalin nga inlutona iti rabaw dagiti napudot a bato.—1 Ar-ari 19:6.

Kas ipakita ti salaysay, ti pamilia ni Abraham ti mangisagana ken agluto iti tinapayda. Gapu ta agakar-akarda, saan ngarud a nagluto ni Sara ken dagiti adipenna iti tinapay kadagiti urno a gagangay a maus-usar iti ilina nga Ur. Inusarna ti nasayaat nga arina a magun-odan iti bukbukel iti lugarda. Makabannog la ketdi ti agusar iti de mano a gilingan ken nalabit alsong ken al-o.

Uppat a gasut a tawen kalpasanna, imbilin ti Mosaiko a Linteg a saan nga alaen kas tani ti gilingan a pusiposen ti ima gapu ta dayta ti pagbiaganna. (Deuteronomio 24:6) Ibilang ti Dios a napateg ti gilingan gapu ta no awan dayta, saan a makaaramid iti inaldaw a tinapay ti maysa a pamilia.—Kitaem ti kahon nga “ Inaldaw a Panaggiling ken Panagluto iti Tinapay idi Tiempo ti Biblia.”

Ti Biblia tukoyenna ti tinapay iti namin-adu a daras ta masansan nga usaren dayta dagiti mannurat iti Biblia a katupag ti taraon. Imbaga ni Jesus a dagiti agserserbi iti Dios mabalinda nga ikararag: “Itedmo kadakami ita nga aldaw ti tinapaymi.” (Mateo 6:11) Ditoy, ti “tinapay” irepresentarna ti taraon, ken impakita ni Jesus a makapagtalektayo nga ipaay ti Dios ti inaldaw a kasapulantayo.—Salmo 37:25.

Ngem adda pay napatpateg ngem ti tinapay wenno taraon. Kuna ni Jesus: “Ti tao agbiag, saan nga iti tinapay laeng, no di ket iti tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova.” (Mateo 4:4) Dagita a sasaona ket agaplikar idi naan-anay a nagpannuray dagiti Israelita iti ipaay kadakuada ti Dios. Nangrugi daytoy idi pimmanawda idiay Egipto. Agarup makabulandan idiay Desierto ti Sinai ken maib-ibusen ti taraonda. Gapu ta madanaganda amangan no matayda iti bisin, isu nga inreklamoda: “Mangmangankami iti tinapay agingga a mapnekkami” idiay Egipto.—Exodo 16:1-3.

Sigurado a naimas ti tinapay idiay Egipto. Idi panawen ni Moises, nagduduma a klase ti tinapay ken keyk ti aramiden dagiti nalaing a panadero iti Egipto. Ngem saan a kayat ni Jehova nga awan man laeng ti tinapay a kanen ti ilina. Inkarina: “Adtoy pagtuduek iti tinapay maipaay kadakayo manipud langlangit.” Kabigatanna, pudno a nagtinnag  ti tinapay manipud langit ti “napino a sinanniebe a banag” kas iti linnaaw. Idi nakita dayta dagiti Israelita, insaludsodda, “Ania daytoy?” Kinuna kadakuada ni Moises: “Dayta ti tinapay nga inted ni Jehova kadakayo a pagtaraon.” Inawaganda dayta iti “manna,” * ket daytoy a tinapay ti nagpaay a taraonda iti simmaganad nga 40 a tawen.—Exodo 16:4, 13-15, 31.

Idi damo, naragsakan la ketdi dagiti Israelita iti namilagruan a manna. Ti ramanna ket kas iti “dippit a tinapay nga addaan diro” ken umdas para iti amin. (Exodo 16:18) Ngem iti panaglabas ti tiempo, kailiwda a kanen ti nagduduma a taraon idi idiay Egipto. “Awan lattan ti makitkita dagiti matami no di ti manna,” inreklamoda. (Numeros 11:6) Idi agangay, naibagada: “Karuroden ti kararuami ti uumsien [makauma] a tinapay.” (Numeros 21:5) Kamaudiananna, naumadan iti “tinapay manipud langit.”—Salmo 105:40.

Nalawag, ti tinapay a kas iti dadduma pay a banag ket nalaka laeng a tagibassiten. Ngem tukoyen ti Biblia ti nakapatpateg a tinapay a saan a rumbeng a tagibassiten. Daytoy a tinapay nga inyarig ni Jesus iti manna a linaksid dagiti Israelita ket mangyeg iti manayon a gunggona.

“Siak ti tinapay ti biag,” kuna ni Jesus kadagiti dumdumngeg kenkuana. “Dagidi ammayo kinnanda ti manna idiay let-ang ket kaskasdi a natayda. Daytoy ti tinapay a bumaba manipud langit, iti kasta mabalin ti asinoman ti mangan iti dayta ket saan a matay. Siak ti sibibiag a tinapay a bimmaba manipud langit; no ti asinoman mangan iti daytoy a tinapay isu agbiagto iti agnanayon; ket, iti kinapudnona, ti tinapay nga itedko isu ti lasagko maigapu iti biag ti lubong.”—Juan 6:48-51.

 Saan a matarusan ti adu kadagiti dumdumngeg ken Jesus ti piguratibo a panangusarna iti sasao a “tinapay” ken “lasag.” Ngem maitutop unay ti ilustrasionna. Ti literal a tinapay ti inaldaw a pagtaraon dagiti Judio, kas iti manna a nagpaay a taraon dagiti Israelita iti 40 a tawen a kaaddada idiay let-ang. Nupay ti manna ket sagut ti Dios, saan a nakaipaay iti biag nga agnanayon. Ngem maipaay dayta ti daton ni Jesus kadagidiay maaddaan pammati kenkuana. Ni Jesus ti pudno a “tinapay ti biag.”

No mabisinka, manganka iti tinapay ken nalabit agyamanka iti Dios iti inaldaw a taraonmo. (Mateo 6:11) Nupay apresiarentayo ti naimas a taraon, ditay koma pulos liplipatan ti kinapateg ti “tinapay ti biag,” ni Jesu-Kristo.

Kasano a maipakitatayo a saantayo a kas kadagiti Israelita idi kaaldawan ni Moises nga awan panagyamanda iti nagpateg a tinapay? Kuna ni Jesus: “No ayatendak, tungpalenyonto dagiti bilinko.” (Juan 14:15) No tungpalentayo dagiti bilin ni Jesus, adda namnamatayo nga agpennek a mangan iti tinapay iti agnanayon.—Deuteronomio 12:7.