Anhte A Aten Du Hkra Chyum Laika Grin Wa Ai Lam

Chyum Laika gaw anhte a prat du hkra n htenza mat ai sha grin taw ai gaw mauhpa re. Chyum Laika hpe lai wa sai shaning 1,900 jan kaw nna ka ngut wa ai re. Dai hpe htenza chye ai ting gaw lap hte galaw ai maisau pa hte dusat shanhpyi ni hta ka wa ai. Madung Chyum Laika buk hpe dai ni aten hta masha kachyi mi sha tsun shaga ai amyu ga ni hte ka wa ai re. Dai sha n-ga, hkawhkam ni kawn na makam masham ningbaw ni du hkra, ahkaw ahkang nga ai ni gaw Chyum Laika hpe jahten kau na matu, aja awa shakut shaja wa ma ai.

Aten na na agrin wa ai ndai mauhpa laika buk gaw, masha labau hta mying kaba htum laika buk gara hku byin wa ai kun? Lam 2 hpe dinglik yu ga.

Bai Kahtap Ka Da Ai Laika Ni Gaw N Mat Mat Hkra Karum Ya

Jau dik htum Chyum Laika hpe makawp maga hkang zing wa ai ni gaw Israela amyu masha ni rai nna, madung Chyum Laika kasu ni hpe atsawm zing da nna, laika law law bai kahtap ka wa ma ai. Ga shadawn, Israela hkawhkam ni gaw “Lewi masha hkinjawng ni a lata e nga ai, ndai tara laika hpe shabawn mi ka htawt la” na matu matsun da hkrum ai.​—Tara Jahprang 17:20.

Israela masha law law gaw Chyum Laika ni hpe Karai a Mungga hku na hkap la nna, dai laika hti ai hpe ra sharawng ma ai. Dai majaw, atsawm shaman shakyang da hkrum ai Chyum Laika ka ai ni gaw Chyum Laika hpe atsawm sadi nna bai ka wa ma ai. Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai Ezra ngu ai Chyum Laika ka ai wa hpe “Israela Karai Kasang Mawshe hpe jaw ya ai Tara hpe azin ayang chye chyang ai hpaji ninghkrin wa [Chyum Laika bai kahtap ka ai wa]” hku na tsun da ai. (Ezra 7:6, JCLB) Tsaban 6 hte tsaban 10 lapran hta Hebre Chyum Laika (sh) “Ga Shaka Dingsa” hpe kahtap ka wa ai Met-sari ni gaw, shut shai ai lam n lawm hkra Chyum Laika hta lawm ai ga si ni hpe pyi hti wa ma ai. Hpyen ni gaw Chyum Laika hpe jahten kau na matu aja awa shakut wa tim, Chyum Laika hpe atsawm kahtap ka wa ai majaw, Chyum Laika a tup hkrak tengman ai lam hte dai ni du hkra agrin nga lu wa ai hpe kam mai ai.

Ga shadawn, B.C. 168 hta, Siriya uphkang madu Anti-okat IV gaw Pa-let-satai gingwang ting hta mu lu ai Hebre Chyum Laika ni hpe jahten kau na matu shakut wa ai. Ju labau langai hta “shanhte mu mamu gara Chyum Laika kasu hpe raitim, gang je nna wan nat kau ma ai” ngu tsun da ai. The Jewish Encyclopedia laika hta ndai hku tsun da ai: “Hebre Chyum Laika ni hpe wan nat jahten na matu aming lu da ai uphkang du ni gaw laja lana zingri zingrat wa ma ai. . . . grau htum ai laika buk madu da ai ni hpe . . . si dam jaw wa ma ai.” Raitim, Chyum Laika ni gaw Pa-let-satai gingwang na Ju masha ni hte kaga mungdan hta nga ai ni hta agring nga wa ai.

Hkristan Grik Chyum Laika (sh) “Ga Shaka Ningnan” hpe ka ai ni gaw, tinang a Chyum Laika ni hpe ka ngut ai hpang kade n na yang, shanhte a shung ya hkrum ai laika ni, myihtoi ga ni hte labau laika ni hpe lang law law bai kahtap ka wa ma ai. Ga shadawn, Yawhan gaw shi a Kabu Gara Shiga Chyum Laika hpe Ehpesu mare hta (sh) dai mare makau hta ka wa ai. Raitim, Yawhan laika a daw langai hpe Yawhan laika ka ngut ai hpang, shaning 50 daram hta Ijip kaw na deng tsa hku tsan ai shara hta mu wa ai lam hpaji du ni tsun ma ai. Dai tam mu wa ai lam gaw, grai tsan ai shara hta nga ai Hkristan ni hta, dai aten hta ka wa ai Chyum Laika ni nga da sai lam madun dan ai.

Dai sha n-ga, Karai a Mungga hpe dam lada ai hku shabra ai mung, Hkristu hkrung rawt ngut ai hpang tsa lam shaning law law matut agrin nga shangun lu na lam hta madung lam langai re. Ga shadawn, A.D. 303, February 23 ya shani jahpawt manap aten hta, Roma Hkawhkam Dai-o-kali-shan gaw nawku jawng chyinghka ni hpe jahten nna, Chyum Laika ni hpe wan nat nga ai shi a hpyen ma ni hpe sin yu wa ai. Grau htum ai Chyum Laika ni hpe jahten kau ai hku na Hkristan nawku dawjau lam hpe shamyit kau lu na ngu Dai-o-kali-shan sawn la wa ai. Hpang shani hta shi gaw, Roma hkaw seng lapran nga ai Chyum Laika yawng hpe, shawa masha man hta wan nat jahten kau ra ai ngu na aming jahkrat ai. Raitim, Chyum Laika nkau gaw n mat mat ai sha n-ga, dai ni hpe kahtap nna pyi ka wa ma ai. Kaja wa nga yang, Dai-o-kali-shan a zingri zingrat hkrum ngut ai hpang kade n na shi ai aten hta, kahtap ka wa ai masa nga ai Grik Chyum Laika lahkawng a daw law law gaw dai ni aten du hkra agrin nga ai. Chyum Laika langai gaw Roma hta nga nna, hpang langai gaw Ingalan mungdan, Landan ginwang na Britisha Laika Dum hta tawn da ai.

Madung Chyum Laika ni hpe n mu lu mat sai raitim, Chyum Laika buk ting rai rai, adaw achyen hku mi rai rai hkying hku law ai lata hkrang laika ni hpe gaw anhte a prat du hkra mu lu ai. Lata hkrang laika nkau gaw grai dingsa taw sai. Dai ni hpe bai kahtap ka wa ai majaw, madung Chyum Laika hta lawm ai shiga ni galai shai mat ai kun? Chyum hpaji du W.H Grin gaw Hebre Chyum Laika ni hte seng nna ndai hku tsun wa ai: “Moi na gara laika hpe mung ndai daram tup hkrak rai hkra bai ka da ai laika buk n nga shi ai ngu teng sha tsun lu ai.” Hkristan Grik Chyum Laika ni a laika hkrang hte seng nna, mying kaba ai uphkang du langai re ai Sara Hprat Drik Kin Nyun gaw ndai hku ka wa ai: “Chyum Laika hpe ka wa ai aten hte, ya aten hta jau dik htum lu da ai laika hpe ka wa ai aten gaw nau n shai ai majaw, Chyum Laika gaw anhte a lata de mi na madung laika buk hte maren lachyum n shai ai sha du wa ai. Dai hpe ntsen ai myit n nga ra ai. Ga Shaka Ningnan a jet ai lam hte hpring tsup teng man ai lam ni hpe tsep kawp sakse madun wa sai ngu sawn la mai ai.” Shi ndai hku mung tsun ai: “Chyum Laika a hpring tsup teng man lam gaw n galai shai ai sha agrin wa ai ngu atsawm lu tsun ai. . . . Mungkan hta nga ai moi na gara laika buk hpe mung ndai zawn n lu tsun ai.”

Chyum Laika Ga Gale Ai Lam

Chyum Laika hpe shinggyim masha ni lapran mying kaba htum byin wa shangun ai lahkawng ngu na lam gaw, amyu ga law law hte lu la mai ai lam re. Dai gaw amyu ga amyu myu shaga ai mungdan ni kaw na masha yawng Karai Kasang hpe chye chyang wa nna shi hpe “chyoi pra ai wenyi lam matsun ai hte maren, teng man ai lam” hku nawku dawjau na matu ngu ai Karai Kasang a yaw shada lam hte mung htap htuk ai.​—Yawhan 4:23, 24, NWT; Mihka 4:2.

Hebre Chyum Laika hpe shawng nnan ga gale da ai Chyum Laika gaw, Grik amyu ga hte ga gale da ai Sephtrajin Chyum Laika re. Dai Chyum Laika hpe Pa-let-satai mung shinggan hta nga ai Grik ga shaga ai Ju ni a matu ga gale da ai rai nna, Yesu a gingding magam n hpang shi yang tsa ban lahkawng daram hta ngut kre lu wa ai. Dai hpe ngut kre wa ai tsa ban shaning kachyi mi laman Hkristan Grik Chyum Laika hte hpawn, Chyum Laika buk ting hpe amyu ga law law hte ga gale lu wa ai. Raitim, hpang hta shawa masha ni a lata de Chyum Laika du na matu aja awa shakut wa ai hkawhkam ni hte wa jau ni gaw dai hpe ninghkap wa ma ai. Shanhte gaw Karai a Mungga hpe masha law law lang ai amyu ga hte ga gale na ahkang n jaw ai hku nna, shanhte a sagu ni hpe wenyi nsin hta tawn da na matu shakut wa ma ai.

Nawku jawng hte mungdan ahkang aya hpe ninghkap ai hku nna, nden marai rawng ai la ni gaw asak hpe sak jaw let, Chyum Laika hpe masha law law lang ai amyu ga hte ga gale wa ma ai. Ga shadawn, 1,530 ning hta, Awsahpawt dakasu hta hpaji sharin la wa ai Inglik masha Wiliyam Tinde gaw Hebre Chyum Laika a shawng nnan na Chyum Laika manga re ai Pintachyut laika hpe htuk shapraw wa ai. Shi gaw ninghkap ai lam ni hkrum tim, Chyum Laika hpe Hebre amyu ga kaw nna Inglik ga de dingtawk ga gale wa ai shawng nnan na masha byin wa ai. Dai sha n-ga Tinde gaw, Yehowa ngu ai mying ningsang hpe akyu jashawn ai shawng nnan na Inglik ga gale ai wa mung re. Sping amyu masha chyum hpaji du re ai Kasi-o-doro De Rena gaw, shawng nnan na Sping amyu ga ni kaw na langai hpe ga gale ai shaloi, Kahtawlik kayat zingri ai ni kaw na asak shoihpa hpe chyahkring hkring hkrum wa ai. Ngut ai du hkra ga gale lu hkra, Ingalan, Jamani, Pyintit, Hawlan hte Swit-salan mung ni de bu hkawm wa ra ai. *

Dai ni aten hta, Chyum Laika hpe amyu ga law law hte matut ga gale nga nna, wan hku htuk shapraw nga ai. Shinggyim masha ni a lapran mying kaba htum laika hku nna agrin nga wa ai gaw, kasa Petru ka wa ai ndai ga gaw teng ai lam sakse madun nga ai: “Tsingdu gaw nyawi mat wa ai rai nna, Apu ni mung, run hkrat mat wa ma ai. Dai Madu a matsun chyawm gaw, prat mi hte prat mi a nga nga ai.”​—1 Petru 1:24, 25.

[Lawu Matsing]

[Lawk/Sumla]

Gara Ga Gale Chyum Laika Hpe Anhte Hti Ging Ai Kun?

Amyu ga law law hta ga gale Chyum Laika law law nga ai. Nkau ga gale Chyum Laika gaw chye na yak ai moi na ga si ni hpe akyu jashawn da ai. Nkau chyawm gaw tup hkrak teng man ai lam htan, hti loi na matu yaw shada ai majaw, tup hkrak ga gale ai n re ai sha ga lachyum hpaw da ai ga gale laika ni re. Kaga ga gale Chyum Laika ni mung tup hkrak dingtawk ga gale da ai laika ni re.

Yehowa Sakse Ni htuk shapraw ai Igalik Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika hpe amying n chye shangun ai komiti gaw, madung amyu ga kaw nna dingtawk ga gale wa ai. Dai hpang, dai ga gale Chyum Laika gaw kaga amyu ga 60 daram hte bai ga gale na matu, madung akyu jashawn ai Chyum Laika byin wa ai. Raitim, dai amyu ga ni hte ga gale wa ai ni gaw, madung laika kaw na ga si ni hte shingdaw nna galaw wa ma ai. Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika a yaw shada lam gaw, madung Chyum Laika ga yan hta makoi magap da ai lachyum n nga dingyang, dingtawk ga gale na matu re. Ga gale ai ni gaw madung Chyum Laika hpe Chyum Laika prat na laika hti ai ni chye na wa ai hte maren, dai ni aten hta mung laika hti ai ni chye na lu na matu shakut ma ai.

Lamu ga Hpungtang Hpaji Ninghkrin nkau gaw tup hkrak n re ai lam, myiman lata ai hte seng ai lam ni a matu, Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika hte hpawn, prat dep ga gale laika ni hpe sawk sagawn jep yu wa ma ai. Dai zawn sawk sagawn wa ai hpaji du langai mi gaw, Amerikan, Dingdung Arizona Dakasu kaw na nawku htung hte seng ai ningtau sara ningtawn Jesan Debit Badu re. 2003 shaning hta shi gaw, “Inglik ga shaga ai shara hta dam lada ai hku akyu jashawn ai Chyum Laika ni” kaw na amyu 9 hpe sawk sagawn da ai laika man 200 lawm ai laika buk langai htuk shapraw wa ai. * “Myiman lata ai gaw ga gale ai lam hpe dingbai dingna byin shangun ai lam grau law wa shangun” ai majaw, dai laika hta myit n hkrum ningdang hkat shangun ai chyum daw law law hpe sawk sagawn da ai. Shi gaw chyum daw langai hpra a matu, Grik ga si langai hpra hpe Inglik ga gale Chyum Laika langai hpra a ga htai ni hte shingdaw da nna, lachyum shai mat shangun ai maga mi sha hkan ai shakut shaja lam hpe tam sawk sagawn wa ai. Shi a dawdan lam gaw hpa rai kun?

Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika (NWT) hta lawm ai shai ai lam ni gaw, ga gale ai ni a nawku htung myiman lata ai lam a majaw re ai ngu, mung masha hte chyum hpaji du ni gaw sawn la ma ai ngu Badu tsun dan ai. Raitim, “ding tawk rai nna, n chyun n shanang ai ga gale laika langai re ai NWT gaw grau nna tup hkrak teng man ai lam nga ai majaw law malawng shai nga ai re” ngu shi matut tsun dan ai. Badu gaw Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika a ga gale da ai lam n kau hpe ra sharawng ai lam n nga tim, dai ga gale ai lam ni gaw “shing daw dan wa ai ga gale Chyum Laika ni hta tup hkrak byin htum hku nna paw pru wa ai” ngu nna tsun ai. Dai hpe “lak lai nna kaja ai” ga gale chyum laika ngu shi tsun ai.

Isrel Mungdan kaw na Hebre hpaji du langai re ai Dr. Binjamin Keda gaw, Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika hte seng nna dai zawn sha tsun wa ai. 1989 ning hta shi ndai hku tsun wa ai: “Dai Ga gale laika gaw madung Chyum Laika ga yan ni hpe dang lu ai daram tup hkrak chye na lu hkra grai shakut shaja da ai lam dan dawng ai. . . . Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika hta madung Chyum Laika ga yan ni a lachyum hpe galai shai mat shangun ai myiman lata ai baw langai pyi ngai n mu ga ai.”

‘Chyum Laika hti ai nye a yaw shada lam gaw hpa rai? Hti loi tim tup hkrak teng man lam n nga ai Chyum Laika hpe hti mayu ai kun? (sh) Madung Chyum Laika hte bung hkra dang lu ai daram tup hkrak ga gale da ai Chyum Laika hpe hti mayu ai kun?’ ngu nna tinang hkum tinang san yu u. (2 Petru 1:20, 21) Na a yaw shada lam hpe nang lata ai ga gale Chyum Laika hte dawdan ging ai.

[Lawu Matsing]

[Sumla]

“Mungkan Nnan Ga Gale Chyum Laika” hpe amyu ga law law hte lu la mai

[Sumla]

Met-saritit laika ni

[Sumla]

Dai daw ni hta Luka 12:7 mung lawm ai, “. . . hkum hkrit myit: u tsa law law hta nanhte grau nna hpu nga myit dai”

[Credit Line]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of hte Chester Beatty Library, Dublin