Kwosana na mũvĩa wa Ngwatanĩo ya Nthĩ Yonthe ya Ũiiti (WHO), “Ĩũlũ wa nthĩ yonthe, aka nĩmekawa maũndũ mathũku mũno ma ũngʼendu. Maũndũ asu nĩmongelekete na mĩtũkĩ mũno ta ũwau wa kũkwatanwʼa. Na ve vata wa kwosa ĩtambya ya kũmina thĩna ũsu.” Kwosana na mũvĩa ũsu, vakuvĩ aka 30 katĩ wa 100 “ala matwaĩtwe kana mekalanasya na aũme nĩmekĩtwe maũndũ mathũku kwa kũũmĩwʼa kĩ-mwĩĩ kana kũkomwa na vinya.” Nayo livoti ĩmwe ya Ngwatanĩo ya Nthĩ yaĩtye kana kĩla mwaka ĩũlũ wa nthĩ yonthe, aka 137 nĩmooawa kĩla mũthenya nĩ aũme ala mekalanasya namo kana o mũndũ wa mũsyĩ. a

 O na kau ũtalo ta ũsu no ũtũtetheesye kũmanya ũndũ andũ methĩĩtwe maithĩnwʼa nthĩnĩ wa mĩsyĩ, ndũtonya kũtũtetheesya kũelewa ũndũ kĩla ũmwe wĩwʼaa yĩla weekwa maũndũ asu mathũku.

 We nĩwĩthĩwa ũthĩnawʼa nthĩnĩ wa mũsyĩ? Kana nĩwĩthĩwa wĩsĩ mũndũ ũthĩnawʼa? Ethĩwa ũsũngĩo waku nĩ ĩĩ, sisya wone ũndũ maũndũ aa maatĩĩe kũma Mbivilianĩ matonya kũũtetheesya.

  Kũthĩnwʼa nthĩnĩ wa mũsyĩ ti mavĩtyo maku

  No ũtetheke

  Ndwĩ weka

  Kũthĩnwʼa nthĩnĩ wa mĩsyĩ kũkathela

  Ũndũ ũtonya kũtetheesya mũndũ ũthĩnawʼa nthĩnĩ wa mũsyĩ

 Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kĩla ũmwe waitũ akaumya ũtalo kwondũ wake mwene mbee wa Ngai.”—Alomi 14:12.

 Lilikana: Mũndũ ũla ũkũthĩnasya akaumya ũtalo kwondũ wa meko make.

 Ethĩwa ũla mũtwaanĩte kana ũla mwĩkalaa nake aũtũlaa mũtĩ nũndũ wa maũndũ mathũku ala ũkwĩkaa, ethĩawa aivĩtya. Iveti syaĩlĩte kwendwa ĩndĩ ti kũthĩnwʼa.—Akolosai 3:19.

 Mavinda amwe, mũndũ ũla ũthĩnasya ũngĩ nũtonya kwĩthĩwa ekaa ũu nũndũ wa thĩna wa kĩlĩko, kũnywʼa mũno, kana ethĩwa vala weanĩie andũ nĩmeekawa maũndũ mathũku. Ĩndĩ o na vailye ũu, akaumya ũtalo kwa Ngai nũndũ wa maũndũ ala ũkwĩkaa. Na we mwene nĩwe waĩlĩte kwosa matambya ala maĩlĩte nĩ kana avĩndũe meko make.

 Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Vala ve wingĩ wa atai [maũndũ] nĩmalũlũmĩlawʼa.”—Nthimo 15:22.

 Lilikana: Ethĩwa wĩĩwʼa ũte mwĩanĩe kana ũtesĩ ũndũ ũtonya kwĩka, no ũtetheewʼe nĩ andũ angĩ.

 Nĩkĩ ũtonya kwenda ũtethyo kuma kwa andũ angĩ? Kĩtumi nũndũ yĩla wathĩnwʼa nthĩnĩ wa mũsyĩ, ve maũndũ maingĩ ũtonya kwambĩĩa kũsũanĩa. No wĩthĩwe wĩ ũndũ wĩ vinya kũmanya kĩla waĩlĩte kwĩka nũndũ ndwĩsĩ nĩ ũndũ wĩva wa vata mũno katĩ wa aa maatĩĩe:

•   Kwĩthĩwa wĩ mũsũvĩĩku

•   Nĩ ũndũ wĩva mũseo kwa syana syaku

•   Vala ũkaumasya mbesa

•   Kwĩthĩwa wendete ũla mũtwaanĩte nake kana ũla mwĩkalanasya ĩmwe

•   No wĩthĩwe ũyenda kũendeea kwĩkalanyʼa na ũla wĩ nake avĩndũa mwĩkalĩle wake

 Mavinda kwa mavinda nũtonya kwĩwʼa wĩ mũitavĩe na ũtuanĩwe nĩ nthĩ. Nĩ va ũtonya kũkwata ũtethyo?

 Mũnyanya ũmũĩkĩĩe kana mũndũ wa mũsyĩ no aũtetheesye. O kũneena na mũndũ ũkũkũelewa no kũũtethye mũno.

 Kũkũna namba sya simũ sya ala matetheeasya ala meũthĩnwʼa no kũũtethye na mĩtũkĩ. No maũtetheesye kũmanya maũndũ ala ũtonya kwĩka nĩ kana wĩsiĩĩe ndũkaũmĩwʼe. Ethĩwa ũla ũkũthĩnasya nũkwona e na vata wa kũtetheewʼa nĩ kana aeke kũũthĩnyʼa, akũna namba isu sya simũ, no mamũtetheesye kũmanya maũndũ ala waĩlĩte kwamba kwĩka.

 Kwĩ andũ angĩ matonya kũũtetheesya na mĩtũkĩ. Kwa ngelekanyʼo, no ũmanthe ũtethyo kwa matakĩtalĩ, manasi kana andũ angĩ me na ũmanyi ethĩwa wĩ mũisyonĩ mũnene.

 Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Yeova b e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo, na nũtangĩĩaa ala mekwĩlila vevanĩ.”—Savuli 34:18.

 Lilikana: Ngai nũkwathĩte kũũtetheesya.

 Yeova nũkũthĩnĩkĩaa mũno. (1 Vetelo 5:7) Nĩwĩthĩawa esĩ mosũanĩo maku na mawendi maku ma ngoo. No aũkiakisye kwĩsĩla Ndeto yake Mbivilia. O na nũkwenda ũmũvoyae. Yĩla ũũmũvoya, no ũmwĩtye ũĩ na vinya wa kũmĩanĩsya na thĩna ũla wĩ nawʼo.—Isaia 41:10.

 Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Makekalaa kĩla mũndũ ĩtina wa mũsavĩvu wake na ĩtina wa mũkũyũ wake; na vati ũmwe ũkatuma makĩa.”—Mika 4:4.

 Lilikana: Mbivilia nĩyathanĩte kana ĩvinda yũkĩte, andũ onthe makekalaa mĩsyĩ kwoo me na mũuo.

 No Yeova Ngai e weka ũtonya kũmina vyũ mathĩna onthe ala twĩ namo. Mbivilia yathanĩte atĩĩ: “Akavangũla methoi onthe methonĩ moo, na kĩkwʼũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ, o na kũikethĩwa ĩngĩ kĩmeto kana kĩĩo kana woo.” (Ũvuanyʼo 21:4) Ĩvindanĩ yĩu, tũikalilikana maũndũ mathũku ala tweekawa, ĩndĩ tũkalilikanaa maũndũ o ala maseo. (Isaia 65:17) Asu nĩ maũndũ maseo ala Mbivilia ĩkwathĩte ĩvindanĩ yũkĩte.