Kũmantha mũthĩnzĩo ũtonya kwendeesya mũndũ ũngĩ ti ũndũ wĩ laisi. Vate nzika, ũla ũkũnengwa mũthĩnzĩo nĩwe ũtonya kũtuma mũthĩnzĩo woneka wĩ wa vata. Na mũthĩnzĩo ũla mũndũ ũmwe ũtonya kwona wĩ mũseo vyũ kwake, no wĩthĩwe ũte mũseo kwa mũndũ ũngĩ.

Kwa ngelekany’o, ũkanenga mũndũ wa mũika syĩndũ sya mĩtũkĩnĩ sya tekinolongyia ta simũ kana o kĩndũ kĩngĩ, no one ũsu wĩ mũthĩnzĩo mũseo vyũ. Nake mũndũ mũima no endeew’e mũno nĩ kũkwata mũthĩnzĩo ũtonya kũmũkiita ngoo ta kũnengwa kĩndũ kya vata kiĩtwe nĩ andũ ma mũsyĩ kwa myaka mingĩ. Nasyo isionĩ ingĩ, andũ ma mũika vamwe na ala akũũ no mendeew’e nĩ kũnengwa mbesa ta mũthĩnzĩo nũndũ no maitũmĩe kũũa kĩla mekwenda.

O na kau ti ũndũ wĩ laisi, andũ aingĩ nĩmamanthaa na kĩthito mũthĩnzĩo ũla mũseo vyũ kwondũ wa mũndũ mendete. Nũndũ ti ũndũ wĩ laisi kũmantha mũthĩnzĩo ta ũsu, kũsũanĩa maũndũ amwe no kũũtetheesye ũkakwata mũthĩnzĩo ũla waĩlĩte. Ekai tũneenee maũndũ ana matonya ũkũtetheesya ũkamanya mũthĩnzĩo ũla ũtonya kũnenga mũndũ ũkamũtanĩthya.

Wendi wa ũla ũkũnengwa mũthĩnzĩo. Mũndũũme ũmwe kuma Belfast, Northern Ireland, aisye kana kĩsululu kya mathaũ kĩla wanengiwe e na myaka 10 kana 11 nĩkyo kyaĩ mũthĩnzĩo ũla mũseo vyũ. Nĩkĩ waisye ũu? Aĩtye atĩĩ: “Neew’aa ndyenda kwĩthĩwa nakyo.” Ndeto isu syĩonany’a kana wendi wa mũndũ no ũtume endeew’a nĩ mũthĩnzĩo kana akaema kwendeew’a. Kwoou, sũanĩa ĩũlũ wa mũndũ ũla ũkwenda kũnenga mũthĩnzĩo. Tata vyũ ũmanye maũndũ ala matonya kwendeesya mũndũ, nũndũ mũndũ endeeaw’a nĩ kĩndũ kĩla wonaa kĩ kĩseo. Kwa ngelekany’o, mavinda maingĩ andũ ala akũũ mew’aa wĩ ũndũ wa vata vyũ kũtũmĩa ĩvinda yoo vamwe na andũ ma mũsyĩ. Nĩmendaa kwona syana syoo na esũkũũe mavinda maingĩ ũndũ vatonyeka. O na nĩmatanaa mũno ĩla andũ ma mũsyĩ mavanga kũthi kũtembea vamwe namo. Kwĩka ũu no kũmendeesye kwĩ kũmanenga mũthĩnzĩo o na wĩva.

Kwĩthukĩĩsya nesa nĩkw’o kũtonya ũkũtetheesya ũmanye wendi wa mũndũ. Mbivilia ĩtwĩkĩaa vinya twĩthĩwe twĩ ‘ewi ma mĩtũkĩ, na kũlea kũneena mĩtũkĩ.’ (Yakovo 1:19) Ĩla mũkũea ngewa na anyanyau kana andũ ma mũsyĩ, ĩthukĩĩsye nesa nĩ kana ũmanye  maũndũ matonya ũkũtetheesya kũmanya kĩla mendete na kĩla matendete. Weeka ũu ũkeethĩwa ũtonya kũnenga mũndũ mũthĩnzĩo ũtonya kũmũtanĩthya.

Mavata ma ũla ũkũnengwa mũthĩnzĩo. Mũndũ ũla ũkũnengwa mũthĩnzĩo no one wĩ wa vata mũno ethĩwa nĩweanĩsya mavata make, o na kau no wĩthĩwe wĩ mũnini kana ũte wa mbesa mbingĩ. Ĩndĩ ũtonya kũmanya ata mavata ma mũndũ ũngĩ?

Nzĩa ĩla ĩtonya kwoneka yĩ laisi nĩ kũkũlya mũndũ kĩla wĩ na vata nakyo. Ĩndĩ andũ aingĩ ala manenganae mũthĩnzĩo no maeme kũtanĩa kũnenga mũndũ mũthĩnzĩo matũmĩa nzĩa ĩsu nũndũ monaa ũndũ ũla mũseo nĩ kũetee mũndũ mũthĩnzĩo ũteetaĩĩe na ũtonya kwĩanĩsya vata wake. Na o na kau andũ amwe no maelesye maũndũ ala mendete na ala matendete, mavinda amwe no maeme kũweta mavata moo.

Kwoou ĩthĩwa wĩ metho nĩ kana ũmanye mavata ma mũndũ ũsu. No wĩkũlye-ĩ, Nĩ mũndũ wa mũika, nĩ mũkũũ, nũtwaanĩte kana ndatwaanĩte, nĩwathaisye mũtwaano, nĩwakw’ĩĩwe nĩ ũla matwaanĩte, nũthũkũmaa, kana nĩwoosie litaya? Wamanya maũndũ asu, sũanĩa nĩ mĩthĩnzĩo yĩva ĩtonya kwĩanĩsya mavata make.

Nĩ kana ũmanye nesa mavata ma ũla ũkwenda kũnenga mũthĩnzĩo, neena na andũ angĩ maĩ na mavata ta asu. Andũ asu no methĩwe matonya kũũtavya mavata ma mwanya matesĩkĩe mũno nĩ andũ angĩ. Wamanya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa vata ũla mũndũ wĩ naw’o, ũkeethĩwa ũtonya kũmũnenga mũthĩnzĩo ũkwĩanĩsya vata wake ũtesĩkĩe nĩ andũ angĩ.

Ĩvinda yĩla ũũnengane mũthĩnzĩo. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ndeto ĩvindanĩ yayo, kote nzeo!” (Nthimo 15:23) Ĩandĩko yĩu yĩonany’a kana nĩtwaĩle kũmanya ĩvinda yĩla yaĩle ya kũneena ũndũ mũna nĩ kana ndeto sitũ syĩthĩwe na mosyao maseo. Ũu now’o vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ mekonĩ maitũ. O ũndũ ndeto ila syaneenwa ĩvindanĩ yĩla yaĩle itonya kũtanĩthya mũndũ, now’o mũthĩnzĩo ũla wanenganwe ĩvindanĩ yĩla yaĩle ũtonya kũtanĩthya ũla wanengwa.

Kwasũanĩa maũndũ aa mekwonany’a mavinda amwe ma mwanya ũtonya kũnenga mũndũ mũthĩnzĩo. Noĩthwa wĩsĩ kana mũnyanyau e na alũsi, wĩsĩ mũndũ wa mũika ũkilyĩ kũmina sukulu, kana ve andũ matwaanĩte me vakuvĩ kũkwata mwana. Andũ amwe monaa wĩ ũndũ mũseo kũandĩka ĩvinda yĩla anyanyae kana andũ moo ma mũsyĩ makethĩwa na ũndũ mũna wa mwanya, o na ethĩwa ũndũ ũsu ũkekĩka mwaka ũkĩte. Meeka ũu, methĩawa matonya kwĩyũmbany’a tene menengane mũthĩnzĩo ũla waĩle ĩvinda yĩla yaĩle. *

Ti lasima ũkanenganae mĩthĩnzĩo mavindanĩ o ala kwĩ maũndũ ma mwanya. No ũtanĩe kũnengane mĩthĩnzĩo kĩla ĩvinda. Ĩndĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ oĩ ĩla tũũnengane mĩthĩnzĩo nĩ kana tũikese kũeleeka naĩ. Kwa ngelekany’o, ethĩwa mũndũũme nĩwanenga mũndũ mũka mũthĩnzĩo na ndanaelesya nesa kĩtumi kya kwĩka ũu, mũndũ mũka ũsu no asũanĩe kana mũndũũme ũsu emũnengae mũthĩnzĩo e na kĩeleelo kya kũtuma ndũũ nake. Ethĩwa kĩu tikyo kĩĩ kĩeleelo, mũthĩnzĩo ta ũsu no ũtume mũndũ aeleeka naĩ kana ũkaumĩlya mathĩna. Ũndũ ũsu wĩtuma twenda kũsũanĩa ũndũ ũngĩ wa vata, naw’o nĩ kĩeleelo kya ũla ũkũnengane mũthĩnzĩo.

Kĩeleelo kya ũla ũkũnengane mũthĩnzĩo. O tondũ twoona ngelekany’onĩ ĩsu yawetwa, nũseo tũkamanya ethĩwa ũla tũũnenga mũthĩnzĩo nũkũelewa naĩ kĩeleelo kitũ. Nake ũla ũkũnengane mũthĩnzĩo nĩwaĩle kwĩyĩosya nesa amanye kĩeleelo kyake kya kwĩka ũu. O na kau andũ aingĩ no masũanĩe kana methĩawa na kĩeleelo kĩseo mainengane mũthĩnzĩo, aingĩ mekaa ũu mavinda amwe ma mwaka nũndũ nĩ lasima manenge andũ mũthĩnzĩo. Namo angĩ manenganae mĩthĩnzĩo nĩ kana mendeesye andũ kana makwate kĩndũ kĩngĩ.

Ũtonya kwĩka ata ũkaĩkĩĩthya kana wanengane mũthĩnzĩo wĩ na kĩeleelo kĩseo? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Maũndũ onthe ala mwĩkaa mekaei na wendano.” (1 Akolintho 16:14) Ethĩwa wanenga mũndũ mũthĩnzĩo nũndũ nũmwendete na nũmũthĩnĩkĩaa, mũthĩnzĩo ũsu nũtonya kũmũtanĩthya, naku ũyĩthĩwa na ũtanu nũndũ wa ũlau waku. Ĩla wanengane kuma ngoonĩ, nũtanĩthasya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. Ĩla Aklĩsto ma Kolintho meeyumisye na ngoo ya kwenda matetheesye Aklĩsto ma Yutia ala maĩ na mathĩna,  mũtũmwa Vaulo nĩwamakathie nũndũ wa kwĩka ũu. Ameie atĩĩ: “Ngai endete mũndũ ũnenganae na ũtanu.”—2 Akolintho 9:7.

Kũsũanĩa maũndũ asu twaneenea no kũũtetheesye mũno ũkanengae andũ mĩthĩnzĩo ĩtonya kũmatanĩthya. Maũndũ asu na angĩ maingĩ nĩmatumĩte mũvango wa Ngai wa kũnenga andũ mũthĩnzĩo ũla mũnene vyũ wĩanĩa. Twĩũthokya ũsome kĩlungu kĩla kĩatĩĩe nĩ kana ũmanye mũthĩnzĩo ũsu mũnene kuma kwa Ngai nĩ wĩva.