Ndũa ya Nineva nĩyo yaĩ mũsyĩ mũnene wa Ũsumbĩ wa Asuli. Waĩ mũsyĩ mũnene ũla weethĩawa na nyũmba nzeo sya kĩ-ũsumbĩ na makalũ, nzĩa nene, na mokũta manene. Mwathani Naumu amĩtie “ndũa ya nthakame.”—Naumu 3:1.

Visa ila syasoletwe nyũmbanĩ ya ũsumbĩ ya Senakelivu ĩla yaĩ Nineva nĩsyĩkĩĩthasya kana Asuli nĩmanyamaasya andũ. Nĩkyo kĩtumi Nineva yeetawa ndũa ya nthakame. Visa ũmwe ũla ũsoletwe ũkũtanĩ wĩonany’a mũndũ avinyĩĩwe nthĩ na mũsikalĩ aendeee kũkusya ũĩmĩ wa mũndũ ũsu. Masengea ma yũmba monanĩtye kana andũ ala matavwa matonyeeaw’a waya ilomonĩ kana manyiũũnĩ moo, na ĩndĩ mayovanw’a na makanda ala meethĩawa moveewe wayanĩ isu. Mũnene wa andũ ala matavwa nĩwooveeawa mũtwe wa mũsumbĩ woo ngingonĩ ta nzĩa ĩmwe ya kũvũthw’a.

Mũndũ ũmwe wĩtawa Archibald Henry Sayce nũeleetye ũndũ andũ manyamaaw’a ĩtina wa kũvithũkĩwa. Aisye atĩĩ: “Mĩtwe ya andũ yeethĩawa ĩlekangĩtw’e nzĩanĩ na syana nĩsyavĩvaw’a kana ikaekwa nĩ kana syĩnyamaw’a ĩtina. O namo aũme nĩmaumaw’a kĩkonde kya mĩĩ yoo me thayũ, makavũthũangwa metho, kana makatilangwa moko moo na maaũ, kana matũ moo na manyiũũ.”

Ngai eeĩaĩie Ayuti atĩĩ: “Waaka nyũmba nzaũ, nĩvo ĩndĩ akĩĩa wiio ũengonĩ wa kĩala kyayo, nĩ kana ndũkaete nthakame ĩũlũ wa nyũmba yaku, ethĩwa mũndũ akavalũka kuma vo.” (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:8) Ũsu waĩ ũndũ wa vata nũndũ Ayuti ma tene nĩmatũmĩaa mũno iala.

Nyũmba sya Ayuti aingĩ syaĩ na kĩala kĩananu. Kwoou, vaĩ vandũ vaseo va andũ kwotea sua, kũthyũmũa, kana kũtethesya mawĩa angĩ ma mũsyĩ. Andũ nĩmatanĩaa kũkoma vo ĩvinda ya thano. (1 Samueli 9:26) O na ĩngĩ, aĩmi nĩmatũmĩaa kĩala kwanĩka lĩu woo nĩ kana wũme na kwanĩka syĩndũ ingĩ.—Yosua 2:6.

O na ĩngĩ, kĩala nĩkyatũmĩawa kwondũ wa ũthaithi, wĩthĩwe nĩ wa w’o kana wa mĩvw’anano. (Neemia 8:16-18; Yelemia 19:13) Mũtũmwa Vetelo nĩwaendie nyũmbanĩ ĩũlũ nĩ kana akavoye. (Meko ma Atũmwa 10:9-16) Vandũ vau vakitwa na matũ ma mĩsavivũ kana ma mĩtende, veethĩawa ve vaseo va kũthyũmũa.

Ĩvuku yĩmwe yĩtawa The Land and the Book yaĩtye kana nyũmba sya Aisilaeli aingĩ nĩsyeethĩawa na ngasi ya kwambata kĩalanĩ ĩla yeethĩawa “nza wa nyũmba ĩndĩ ĩtinĩĩe o ĩ nyũmba.” Kwoou, mũndũ aĩ atonya kuma kĩalanĩ ate kwĩsĩla nyũmbanĩ nthĩnĩ. Nĩvatonyeka kĩu kĩkethĩwa ne kyo kĩtumi ĩla Yesũ wanenaa ĩũlũ wa kwanangwa kwa Yelusaleme waisye atĩĩ: “Na ũla wĩ ĩũlũ wa nyũmba ndakatheee aumye syĩndũ ila syĩ nyũmbanĩ kwake.”—Mathayo 24:17.