WE WĨWʼAA ata ĩla wasũanĩa kana ũkesa ũkũa? Andũ aingĩ ĩla meesilya ĩũlũ wa kũkũa nĩmathĩnĩkaa, makakwatwa nĩ kĩmako na wia. Mekaa ũu nĩkwĩthĩwa mavinda maingĩ kũkũa kũkonanawʼa na maũndũ mate maseo ta kwĩthĩwa na ũthyũ mũkũnzanu, mwĩĩ ũte na vinya, kũlwa nĩ maũndũ, na kũkwatwa nĩ mowau mathũku.

Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, andũ makũaa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Amwe moo o na makũa mayĩthĩawa na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ, o na mayũlawa mũno nĩ maũndũ. O na ĩngĩ, ũiiti wa matukũ aa nũtetheesye amwe kũiitwa kana makethĩwa matonya kwĩkala ĩvinda ĩasa mawaĩte mowau mathũku. Na nũndũ wa ũu, andũ nthĩ imwe methĩĩtwe matonya kwĩkala mate na mathĩna ma mwĩĩ kwa ĩvinda ĩasa.

Ĩndĩ andũ aingĩ methĩwe me na mathĩna makonetye ũkũũ kana mai namo, mendaa kũkũa me atanu. Ũu ũtonyeka ata? Nzĩa ĩmwe nĩ kwa kwĩthĩwa na woni waĩle, kwĩthĩwa meyũmbanĩtye na matonya kwĩtĩkĩla ũalyũku ũsu. Nĩ kana twone ũndũ tũtonya kwĩka ũu, ekai twone myolooto ĩmwe ya Mbivilia ĩla ĩtonya kũtũtethya.

ĨTHĨWA NA WĨNYIVYO: “Ũĩ wĩ na ala menyivasya.” (Nthimo 11:2) Kwosana na maũndũ ala tũũneenea no twasye kana “ala menyivasya” nĩ andũ ala akũũ na metĩkĩlĩte kana mayĩsa kwĩka kĩla kĩndũ, o tondũ meekaa tene. Mũndũũme ũmwe wa Brazil wĩtawa Charles, wĩ na myaka 93, awetete ũwʼo wa maũndũ kwa kwasya atĩĩ: “Ĩla wekala myaka mingĩ no nginya ũkũe. Vai ũndũ ũtonya kwĩka ũkatwʼĩka wa mũika ĩngĩ.”

Ĩndĩ kwĩthĩwa wĩnyivĩtye ti kwĩthĩwa na woni ũtaĩle wa kana, “Nyie nĩ mũkũũ na ndi kĩndũ kĩngĩ neteele.” Woni ta ũsu no ũtume mũndũ atethĩwa e mũtanu. Ĩandĩko ya Nthimo 24:10 yaĩtye atĩĩ: “Ethĩwa nũnyalaa mũthenya wa thĩna, vinya waku nĩ mũnini.” Vandũ va ũu, mũndũ wĩ na wĩnyivyo nĩwonanasya ũĩ kwa kwĩthĩwa na woni waĩle na kwĩka maũndũ kwosana na ũtonyi wake.

Nake Corrado, ũla wĩ na myaka 77, kuma Italy, awetete kana ethĩwa mũndũ akũa nũkwenda kũendeea nesa, no nginya emanyĩsye kwĩka maũndũ kavola kwĩ ũndũ ũtwĩe ekaa. Vate nzika, mũndũ nĩwaĩlĩte kwĩka moalyũku mana ĩla wakũa. Corrado na kĩveti kyake nĩmavangĩte nesa mawĩa moo ma mũsyĩ ũkethĩa mayĩũnoa mũno. Marian, kuma Brazil, ũla  wĩ myaka 81, e na woni ta ũsu. Aĩtye atĩĩ: “Nĩnĩmanyĩte maũndũ ala ndonya kwĩanĩsya kwa ĩvinda ĩna.” Aendeee kwasya, “Nĩnthyũmũaa mavinda kwa mavinda ĩla ngũthũkũma. Nĩnĩkalaa nthĩ ngasoma mavuku kana ngethukĩĩsya mbathi. O na nĩnĩsĩ kana ndyĩsa kwĩka maũndũ o tondũ neekaa tene.”

ĨTHĨWA NA MĨVAKA ĨLA ŨKWĨKA MAŨNDŨ: ‘Aka meyanakavye na kwĩvwʼĩka ngũa imaĩle, vamwe na wĩnyivyo na kĩlĩko.’ (1 Timotheo 2:9) Ndeto “ngũa imaĩle” syonanasya kwĩthĩwa na mĩvaka na kwĩkĩa ngũa nzeo. Mũndũ mũka ũmwe wĩtawa Barbara, ũla wĩ na myaka 74, wa Canada, aĩtye atĩĩ: “Nĩndataa nĩthĩwe nĩ mũtheu na nĩkĩĩte nesa. Ndyĩlekeleelasya nĩ aĩ nĩ mũkũũ, kana ũkethĩa ndikũlasya ũndũ andũ meona nĩilyĩ.” Nake Fern, ũla wĩ na myaka 91, kuma Brazil, aĩtye ũũ: “Nĩnĩũaa ngũa nzaũ mavinda kwa mavinda, na ũndũ ũsu nũndanĩthasya.” Nao nata aũme ala akũũ? Mũndũũme ũmwe wĩtawa Antônio wĩ na myaka 73, kuma Brazil, aĩtye atĩĩ: “Nĩndataa mũno kwĩkĩa ngũa nzeo na ntheu.” Aendeee na kwasya ũũ ĩũlũ wa ũtheu: “Nthambaa na ngenza kĩngʼee kĩla mũthenya.”

O na ũu wĩ o vo, tũyaĩlĩte kũthĩnĩkĩa mũno ũndũ tũilyĩ nginya ũkethĩa tũyĩũtũmĩa “kĩlĩko” mĩkĩĩlenĩ yitũ. Bok-im, ũla wĩ na myaka 69, kuma South Korea, e na woni ũkwonanyʼa kana nĩwĩthĩawa na mĩvaka mĩkĩĩlenĩ yake. Awetete ũũ: “Nĩnĩsĩ nesa kana ndyaĩlĩte kwĩkĩa ngũa imwe ila neekĩaa nĩ wa mũika.”

ĨTHĨWA NA WONI MŨSEO: “Mĩthenya yonthe ya ala mathĩnaa nĩ mĩthũku; ĩndĩ ũla wĩ na ngoo ndanu e na mboka ĩtatwʼĩkanaa.” (Nthimo 15:15) Ĩla ũendeee na ũkũa nĩvatonyeka ũkakwʼa ngoo walilikana vinya ũla waĩ nawʼo na maũndũ maingĩ ala weekaa wĩ wa mũika. Ti ũthũku kwĩwʼa ũu. Ĩndĩ tata ndũkakĩlwʼe vinya nĩ mawoni asu mate maseo. Kũsũanĩa mũno maũndũ ala mavĩtie no kũkũwae ngoo na kũkatuma ũteka maũndũ ala yu wĩ na ũtonyi wa kwĩka. Joseph, ũla wĩ na myaka 79, kuma Canada, onanĩtye woni mũseo kwa kwasya atĩĩ: “Ndataa mũno kũtanĩa kwĩka maũndũ ala yu ndonya kwĩka, vandũ va kwĩliĩla maũndũ ala neekaa tene ĩndĩ ndatonya kwĩka oyu.”

O na ĩngĩ, kũsoma na kwĩmanyĩsya no kũtume wĩthĩwa na woni mũseo na kũvingũa kĩlĩko kyaku nĩ kana ũmanye maũndũ meũ. Kwoou, ĩthĩwa wĩ metho kũtũmĩa myanya ĩla yaumĩla ya kũsoma na kwĩmanyĩsya maũndũ meũ. Ernesto, ũla wĩ na myaka 74, kuma Philippines, nũendaa kũla kwiawa mavuku akamanthe mavuku makwendeesya ũtonya kũsoma. Aĩtye ũũ: “Nĩnĩwʼaa mũyo ĩla nasoma mavukunĩ maũndũ ma kũtanĩthya na matesa kũla, nũndũ nĩmatumaa ndesilya ĩũlũ wa maũndũ ma o vu mũsyĩ.” Nake Lennart, ũla wĩ na myaka 75, kuma Sweden, nĩwambĩĩisye ũndũ ũte laisi wa kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩngĩ.

ĨTHĨWA WĨ MŨLAU: “Nenganei, nenyu mũkanengwa.” (Luka 6:38) Ĩmanyĩsye kũtũmĩaa ĩvinda na  malĩ yaku kũtetheesya ala angĩ. Ũndũ ũsu ũkatuma wĩthĩwa wĩ mwĩanĩe na wĩ na ũtanu. Hosa, ũla wĩ na myaka 85, kuma Brazil, atataa mũno kũtetheesya ala angĩ o na kau we nĩ mũkũũ. Aĩtye atĩĩ: “Nĩngũnĩaa simũ anyanyae makwa ala awau kana makwʼĩte ngoo, o na nĩnĩmaandĩkĩaa valũa. Mavinda angĩ nĩnĩmatũmĩaa o tũmĩthĩnzĩo. O na ĩngĩ, nĩnendete kũuwĩa ala awau.”

Weethĩwa wĩ mũlau, o namo ala angĩ makakwonyʼa ũlau. Jan, ũla wĩ na myaka 66, kuma Sweden, awetete ũũ: “Ĩla wamenda ala angĩ, o namo nĩmakwendaa.” Vate nzika, mũndũ mũlau nũtumaa angĩ mamwenda na methĩwa me atanu ĩla me nake.

TUMA NDŨŨ NA ANDŨ: “Ũla wĩvathaa amanthaa kwenda kwake mwene, na alonzanĩlasya ũĩ wʼonthe mwĩanĩu.” (Nthimo 18:1) O na kau ve mavinda amwe ũtonya kwĩthĩwa ũyenda kwĩthĩwa wĩ weka, ndũkevathanae na andũ vyũ. Innocent, ũla wĩ na myaka 72, kuma Nigeria, nũtanĩaa kwĩthĩwa vamwe na anyanyae. Aĩtye atĩĩ: “Nĩndanĩaa mũno kũtindanyʼa na andũ ma mũika wĩ kĩvathũkanyʼo.” Nake Börje, ũla wĩ na myaka 85, kuma Sweden, aĩtye ũũ: “Nĩndataa kũtindanyʼa na andũ ma mũika. Nĩnĩwʼaa ta nĩ wa mũika ĩngĩ ĩla noona ũndũ methĩawa na vinya.” Osa ĩtambya ya kũthokasya anyanyau mavinda kwa mavinda. Han-sik, ũla wĩ na myaka 72, kuma South Korea, easya: “Nĩ na kĩveti kyakwa nĩtwendete kũthokya anyanyae maitũ tũĩsanĩe vamwe, methĩwe nĩ akũũ, kana nĩ ma mũika.”

Andũ me ndũũ nĩmaeaa ngewa na nĩmethukĩanĩasya. Onanyʼa kana nũkwendeewʼa nĩ andũ angĩ. Helena, ũla wĩ na myaka 71, kuma Mozambique, aĩtye atĩĩ: “Nĩndumaa ndũũ na andũ na nĩnĩthĩawa nĩmanengete ndaĩa. Nĩnĩmethukĩĩasya nĩ kana nĩmanye mawoni moo na maũndũ ala mamendeeasya.” Nake José, ũla wĩ na myaka 73, kuma Brazil, aĩtye: “Andũ nĩmendeeawʼa nĩ kwĩkalanyʼa na andũ mekũmethukĩĩsya, mekũmonyʼa kana nĩmekwendeewʼa nĩmo, matonya kũmatũngĩa mũvea ĩvindanĩ yĩla yaĩle, na methĩawa me atanu.”

Ĩla ũkwĩyĩelesya mbee wa andũ, tata mũno ndeto syaku “isamae mũnyũ.” (Akolosai 4:6) Sũanĩa mũno ĩũlũ wa ndeto ila ũũneena nĩ kana syĩthĩwe syĩ sya kwĩkĩa vinya.

TŨNGAA MŨVEA: “Ĩthĩwai na mũvea.” (Akolosai 3:15) Tũnga mũvea watetheewʼa. Ndeto sya kwonanyʼa kana nĩwatũnga mũvea nitumaa andũ methĩwa me anyanyau. Marie-Paule, ũla wĩ na myaka 74, kuma Canada, aĩtye: “Nĩ na mũũme wakwa nĩtũnathamĩĩie ngolovanĩ. Tũithama anyanyae aingĩ maitũ nĩmatũtetheeisye. Tũyeesĩ tũtonya kũmanenga kyaũ. Nĩtwatũmĩie kĩla ũmwe woo kaati sya kũtũnga mũvea, o na amwe nĩtwamathokisye twaya lĩu vamwe.” Nake mũndũ mũka wĩtawa Jae-won, ũla wĩ na myaka 76, kuma South Korea, nũtũngaa mũvea nũndũ nũkuawa na ngalĩ akatwawa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Aĩtye: “Nĩndũngaa mũvea mũno nũndũ wa ũtethyo ũsu, o na nĩnumasya mbesa sya kwĩkĩa ngalĩ mauta. Mavinda angĩ nĩndũmaa tũmĩthĩnzĩo o vamwe na kaati sya kũtũnga mũvea.”

Ũndũ ũla mũnene vyũ, tũngaa mũvea nũndũ wĩ thayũ. Mũsumbĩ mũĩ Solomoni aisye: “Ngitĩ yĩ thayũ yĩ kavaa kwĩ mũnyambũ mũkwʼũ.” (Mũtavanʼya 9:4) Vate nzika, kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte, vamwe na kwĩtĩkĩla moalyũku ala maetawe nĩ ũkũũ, no kũtume ũkũa wĩ o ũtanu.