1. Nĩ kyaũ kyasiĩĩaa mũsyĩ wa Atamu na Eva maikalike mũũndanĩ wa Eteni, na Aveli atonya kwĩthĩwa eekũlasya ata?

 AVELI aĩ mũĩthi. Yu kwavindĩĩsya asyaĩĩsye malondu make aendeee kũĩthya vandũ ũvainĩ wa kĩĩma. E vau, nĩvatonyeka ũkethĩa ekya metho mbee wa vala malondu make maĩsaa aĩ atonya kwona kwa vaasa vala mũũnda wa Eteni waĩ. Aveli nĩweesĩ kana vau nĩ vo vaĩ ũla ũvyũ wa mwaki weethyũũaa ngalĩko syonthe ũisiĩĩa nzĩa ya kũthi mũũndanĩ ũsu. Vau nĩ vo asyai make mekalaa tene. Ĩndĩ yu mo vamwe na syana syoo mayaĩ mavakinya. Kwakũna visa twĩ ĩ ya mawĩoo Aveli okĩlĩtye mũtwe asyaĩtye matunĩ, nasyo nzw’ĩĩ syake ikũnĩtwe nĩ kĩseve, na saa isu aendeee kũvindĩĩsya ĩũlũ wa Mũmbi wake. Aveli nũtonya kwĩthĩwa eekũlasya, ‘Yo mũndũ nũkesa kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai ĩngĩ?’

2-4. Nĩ kwa nzĩa yĩva Aveli ũneenaa naitũ ũmũnthĩ?

² Aveli nũneenaa naitũ ũmũnthĩ. We nĩwĩw’aa wasya wake? No wasye kana ũndũ ũsu ndũtonyeka. Na ũu nĩ w’o nũndũ mwana ũsu wa Atamu akwie ĩvinda yĩasa mũno ĩvĩtu. O na mwĩĩ wake nĩwoie na wavulana na mũthanga vakuvĩ myaka 6,000 mĩvĩtu. Mbivilia ĩiweta ĩũlũ wa ala makwie yaĩtye atĩĩ: “Matyĩsĩ ũndũ o na wĩva.” (Mũta. 9:5, 10) O na ĩngĩ, vaiĩ ndeto iandĩkĩtwe Mbivilianĩ Aveli waaneena. Kwoou-ĩ, we aneenaa naitũ ata?

³ Mũtũmwa Vaulo nĩwaveveeiwe aandĩka ũũ ĩũlũ wa Aveli: “O na kau nĩwakwie, o na yu nũneenaa kwĩsĩla mũĩkĩĩo wake.” (Soma Aevelania 11:4.) Kwoou aneenaa naitũ kwĩsĩla mũĩkĩĩo wake. Aveli nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kwĩthĩwa na nguma ĩsu ya vata mũno. Aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu mũno, na nĩkyo kĩtumi ngelekany’o yake nzeo ĩtonya kũtũtetheesya o na ũmũnthĩ. Twatata ũndũ tũtonya twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wake, no twasye akeethĩawa aineena naitũ.

⁴ Ngewa ya Aveli na mũĩkĩĩo wake itonya kũtũmanyĩsya kyaũ o na kau Mbivilia ndĩwetete maũndũ maingĩ ĩũlũ wake? Ekai twone.

5. Yesũ oonanasya ata yĩla waisye Aveli asyaiwe ĩvindanĩ ya “mwambĩlĩlyo wa nthĩ”? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁵ Aveli asyaiwe vatavĩtĩte ĩvinda yĩasa kuma mũndũ wa mbee oombwa. Ĩtina, Yesũ nĩwawetie kana Aveli ekalĩte ĩvindanĩ ya “mwambĩlĩlyo wa nthĩ.” (Soma Luka 11:50, 51.) Yesũ aiweta ndeto “nthĩ,” aneeneaa andũ ala matonya kwĩsa kũtangĩĩwa kuma naĩnĩ. O na kau Aveli nĩwe waĩ mũndũ wa kana kuma nthĩ yoombwa, veonekana nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kũtalwa nĩ Ngai ta ũtonya kũtangĩĩwa. * Aveli aendeee kwĩana, ndaĩ na atindany’a ũtonya kũmatala ta ngelekany’o nzeo.

6. Asyai ma Aveli maĩ andũ ma mũthemba mwaũ?

⁶ O na kau andũ mayekalĩte mũno kuma moombwa, yaĩ no nginya momĩanĩsye na maũndũ momũ. Asyai ma Aveli, ala nĩ Atamu na Eva, maĩ ombe nesa na maĩ na vinya wa mwĩĩ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, maĩ manangĩte maũndũ o mesĩ. Moombĩtwe mate na naĩ, na matonya kwĩkala tene na tene. Ĩndĩ nĩmaleile kũmwĩw’a Yeova Ngai na kwoou malũngw’a wĩkalonĩ woo mũseo mũũndanĩ wa Eteni. Maaisye kĩanda kĩu kĩseo kya kwĩthĩwa mate na naĩ na matonya kwĩkala tene na tene nũndũ wa kũvĩtya mbee mawendi moo ene, o na mateũsũanĩa andũ ala angĩ.—Mwa. 2:15–3:24.

7, 8. We Eva aisye ata amũsyaa Kaini, na nĩ kyaũ ũtonya kwĩthĩwa asũanĩaa?

⁷ Maũndũ mayaĩ laisi Atamu na Eva malũngw’a mũũndanĩ wa Eteni. Ĩndĩ masyaa kana koo ka mbee maketie Kaini, kana “Kĩndũ Kĩsyaiwe.” Na ũũ nĩw’o Eva waisye asyaa. “Nĩnoosa [kana, nĩnasyaa]  mũndũ mũũme kwa kũtethw’a nĩ Yeova.” Ndeto syake syĩonany’a kana nũtonya kwĩthĩwa alilikene watho ũla Yeova waumisye mũũndanĩ wa Eteni, asya kana ve mũndũ mũka ũkaumĩlya “ũsyao” ũkananga ũla mũthũku watumie Atamu na Eva mavĩtya. (Mwa. 3:15; 4:1) We Eva nĩwĩthĩwa asũanĩaa kana nĩwe mũndũ mũka ũla ũkeanĩsya wathani ũsu, na kana Kaini nĩwe “ũsyao” ũla waathanĩtwe?

⁸ Akethĩwa asũanĩaa ũu, ethĩwa avalũkĩte mũtiani mũno. Na kũthũkya ũvoo, ethĩwa kĩu nĩkyo we na mũũme meekĩaa kĩlĩkonĩ kya Kaini kuma e mũnini, nĩmatonya kwĩthĩwa matumie akwatwa nĩ mĩtũlyo. Ĩtina wa ĩvinda, Eva nĩwasyaie mwana wa kelĩ. Ĩndĩ vaiĩ vandũ ũwetete ndeto sya kũmũkumya. Mamwĩtie Aveli, ĩsyĩtwa yĩla yonanasya “Mĩthũmũ,” kana “Vathei.” (Mwa. 4:2) Mo nĩmethĩwa mamũnengie ĩsyĩtwa yĩu nũndũ mayamwonaa e wa vata ta Kaini? Noĩthwa; ĩndĩ tũyĩsĩ nesa.

9. Ũmũnthĩ asyai matonya kwĩmanyĩsya kyaũ masũanĩa asyai maitũ ma mbee?

⁹ Ũmũnthĩ, asyai nĩmatonya kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ masũanĩa asyai asu maitũ ma mbee. W’o mwĩkalĩle waku na ndeto syaku nitumaa syana syaku syĩthĩwa na mĩtũlyo kana ikethĩwa syĩyendete? Kana kĩvathũkany’o na ũu, we nũimanyĩasya kũmwenda Yeova Ngai na ũkaitetheesya syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo nake? Ũndũ wa kũmakya nĩ kana asyai maitũ ma mbee nĩmaemiwe nĩ kũtetheesya syana syoo. Ĩndĩ o na vailye ũu, ũsyao woo waĩ na wĩkwatyo.

10, 11. Kaini na Aveli mathũkũmaa mawĩa meva, na nĩ nguma yĩva Aveli weethĩiwe nayo?

¹⁰ Nĩvatonyeka Atamu akethĩwa amanyĩisye syana syake mawĩa ma moko kuma syĩ nini. Kaini athũkũmaa wĩa wa nĩma, nake Aveli wĩa wa ndĩthya.

¹¹ Ĩndĩ Aveli aendeee kwĩana nĩweekie ũndũ ũngĩ wa vata vyũ. Nĩwaakie mũĩkĩĩo mũlũmu, ũla Vaulo wesie kũandĩka ĩũlũ waw’o. Kwatata kũsũanĩa ũndũ ũsu we! Aveli aakie mũĩkĩĩo ũlũmĩte ũu o na vate mũndũ wĩ vakuvĩ ũtonya kũmũiĩa ngelekany’o nzeo ya kũatĩĩa! Kwoou nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? Eka twone maũndũ atatũ matonya kwĩthĩwa mamũtetheeisye.

12, 13. Kwĩloela wũmbi kwalũlũmĩilye mũĩkĩĩo wa Aveli ata?

¹² Wũmbi wa Yeova. Yeova nĩwaumanĩĩte nthĩ ĩkambĩĩa kũmesya mĩw’a na thangila, na nũndũ wa ũu weethĩa ti laisi kũĩma. Ĩndĩ o na vailye ũu, Atamu na mũsyĩ wake nĩmaĩmaa, na nthĩ nĩyaumasya lĩu ũtonya kũmekalya thayũ. Ĩndĩ Yeova ndaaumanĩa nyamũ, nyũnyi, na makũyũ. O nasyo iĩma, mbũsĩ, na ũkanga iyaaumanĩwa. O na Yeova ndaaumanĩa yayaya, matu, syũa, mwei, na ndata.  Aveli asisya kĩla vandũ, nĩwoonaa syĩndũ syamũĩkĩĩthasya kana Yeova Ngai, Mũmbi wa kĩla kĩndũ, e wendo mwingĩ, nĩ mũĩ, na nĩ mũseo. (Soma Alomi 1:20.) Vate nzika, kũvindĩĩsya kwa ũliku ĩũlũ wa wũmbi nĩkwalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo wa Aveli.

¹³ No nginya Aveli ethĩwe oosaa ĩvinda ya kũsũanĩĩa ĩũlũ wa Yeova. Kwavindĩĩsya ayĩĩthya malondu make. No nginya ethĩwe atembeaa mũno ayĩĩthya. Nĩwatwaaa malondu make iĩmanĩ, myandanĩ, na mbũsĩnĩ, aimantha kũndũ kũla ũtonya kũkwata nyeki nzeo, kĩw’ũ kĩseo, na muunyĩ mũseo wa kũtindisya ndĩthya yake. Katĩ wa nyamũ syonthe ila Ngai woombĩte, malondu moonekaa matetonya. Na kwa kũmasisya, waĩ ũtonya kwasya mombĩtwe matongoeaw’e na maisũvĩwa nĩ mũndũ. We Aveli nĩwoonaa o nake aĩlĩte kũtongoew’a kana kũsũvĩwa nĩ Ngai, ũla wĩ vinya mwingĩ na ũĩ mwingĩ kũthonoka mũndũ o na wĩva? Vate nzika, no nginya ethĩwe amũvoyaa Ngai amũtongoesye na aimũsũvĩa, na kĩu nĩkyatumie mũĩkĩĩo wake ũendeea kũlũlũmĩĩla.

14, 15. Maũndũ ala Yeova waathanĩte manengie Aveli mwanya wa kũvindĩĩsya kyaũ?

¹⁴ Mawatho ma Yeova. No nginya Atamu na Eva methĩwe matavisye syana syoo kĩla kyatumie malũngw’a mũũndanĩ wa Eteni. Kwoou, Aveli aĩ na maũndũ maingĩ mũno ma kũvindĩĩsya.

¹⁵ Yeova nĩwaumanĩĩte nthĩ. Na Aveli nĩweeyoneaa ũndũ ũsu nesa oona mĩw’a na thangila iimea. O na Yeova nĩwathanĩte kana Eva akakuaa ĩvu na kũsyaa na woo mwingĩ. Na Aveli nĩwamanyie ũndũ wathani ũsu weanĩie yĩla ainae masyaawa. O na ĩngĩ, Yeova nĩwawetete kana wendi mwingĩ wa Eva ũkeethĩwa kũla kwĩ mũũme, na kana Atamu akamũsumbĩka. Ũsu nĩ ũndũ ũngĩ Aveli woonie ũyĩanĩa. Maũndũ asu onthe nĩmatumie Aveli amanya kana Yeova aneenaa w’o. Kwoou, Aveli aĩ na itumi nzeo vyũ sya kũĩkĩĩa wathani wa Ngai ũla wakonetye “ũsyao,” ũla waĩ wĩse kũtangĩĩa andũ kuma mathĩnanĩ ala maumĩlile nũndũ wa kũlea kwĩw’a kwa Atamu na Eva.—Mwa. 3:15-19.

16, 17. Nĩ kyaũ Aveli ũtonya kwĩthĩwa eemanyĩisye kumana na ngelekany’o ya akeluvi?

¹⁶ Athũkũmi ma Yeova. Aveli ndaaona mũndũ ũtonya kũmũtala  ta ngelekany’o nzeo. Ĩndĩ, vaĩ syũmbe ingĩ syĩ kĩlĩko, eka andũ, waĩ atonya kũatĩĩa ngelekany’o yasyo. Yĩla Atamu na Eva malũngilw’e mũũndanĩ ũsu, Yeova nĩwaĩkĩĩthisye kana vaiĩ ũndũ mo na syana syoo maĩ matonya kũsyoka vo ĩngĩ. Nĩ kana amasiĩĩe, nĩwaiie akeluvi, ala nĩ alaĩka methĩawa na kĩanda kya mwanya mũno, masiĩĩe nzĩa ya kũthi mũũndanĩ ũsu, na avekĩa ũvyũ wa mwaki weethyũũaa ngalĩko syonthe kĩla ĩvinda.—Soma Mwambĩlĩlyo 3:24.

¹⁷ Aveli nĩwoonaa akeluvi asu e o kamwana kanini. Kwasũanĩa ũndũ weew’aa amona. Kĩla ĩvinda wasisya alaĩka asu meevw’ĩkĩte mwĩĩ wa mũndũ, no nginya ethĩwe oonaa ũndũ meany’a vinya. O na ĩngĩ, asisya ũla “ũvyũ” wekalaa wakene na weethyũũaa ngalĩ syonthe, ndalea kwĩthĩwa amũkĩaa Ngai mũno. Vo ve ĩvinda o na yĩmwe Aveli waaĩthĩa akeluvi asu manoiw’e nĩ wĩa ũla manengetwe na mauma vala maiĩtwe? Aiee. Akeluvi asu mekalaa vau, mũthenya kũthi ũla ũngĩ, mwaka kũthi ũla ũngĩ, kĩla ĩvinda, mateũtia wĩa woo. Kwoou, Aveli nĩweesĩ kana Yeova Ngai e athũkũmi aĩkĩĩku na me kĩthito. Aveli asisya akeluvi asu maĩ aĩkĩĩku kwa Yeova na mamwĩw’aa, nĩwoonaa me kĩvathũkany’o vyũ na mũsyĩ woo. Vate nzika, ngelekany’o nzeo ya akeluvi asu nĩyalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo wake.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kwaka mũĩkĩĩo witũ ũmũnthĩ?

¹⁸ Aveli nĩwalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo wake avindĩĩsya ĩũlũ wa wũmbi, mawatho ma Ngai, ngelekany’o nzeo ya alaĩka, na asũanĩĩa kĩla maũndũ asu meũmũmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai. Kwa w’o, ngelekany’o yake nĩneenaa naitũ. Andũ ma mũika no mekĩwe vinya nĩ ngelekany’o ya Aveli nũndũ yĩonany’a kana no methĩwe na mũĩkĩĩo  mũlũmu, o na ethĩwa andũ moo ma mũsyĩ ti ngelekany’o nzeo. Ũmũnthĩ no twake mũĩkĩĩo mũlũmu nũndũ nĩtũthyũlũlũkĩtwe nĩ syĩndũ mbingĩ Ngai woombie, twĩ na Mbivilia yĩ nima, na twĩ na ngelekany’o mbingĩ sya aũme na aka me mũĩkĩĩo mũlũmu.

19. Nĩ ũw’o wĩva wa vata Aveli wamanyie ĩtina wa ĩvinda?

¹⁹ O ũndũ Aveli waendeeie kũmũĩkĩĩa Yeova mũnango, now’o wendi wake wa kwonany’a mũĩkĩĩo ũsu na meko wongelekile. Ĩndĩ nĩ kyaũ mũndũ take waĩ atonya kũmũnenga Mũmbi wa syĩndũ syonthe? Ũw’o nĩ kana Ngai ndaĩ na vata wa mũthĩnzĩo kana ũtethyo o na ũmwe kuma kwa andũ. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, Aveli nĩwamanyie ũw’o wa vata. Nĩwamanyie kana no amũtanĩthye Yeova, Ĩthe wake wĩ wendo, amumĩsya kĩla kĩseo vyũ wĩ nakyo e na kĩeleelo kĩseo.

20, 21. Kaini na Aveli maumisye nthembo sya mũthemba mwaũ, na Yeova eekie ata?

²⁰ Mũthenya ũmwe Aveli nĩwavangie kumya malondu amwe ma ndĩthya yake ta nthembo. Anyuvie malondu ala maseo vyũ maĩ ũsyao wa mbee, na amina kũmathĩnza anyuva nyama ila woona syĩ nzeo vyũ amumĩsya Yeova. Ĩvindanĩ o yĩu, nake Kaini nĩwavangie kumya nthembo ya mosyao ma mũũndanĩ nĩ kana atanĩthye Ngai na aikwata ũathimo. Ĩndĩ kĩeleelo kyake kyaĩ kĩvathũkany’o na kya Aveli. Na ũu nĩwoonekie nesa yĩla maendie kumya nthembo syoo.

²¹ Nĩvatonyeka ana aa elĩ ma Atamu makethĩwa maakie ithembeo na mavĩvya nthembo syoo mbee wa akeluvi, nũndũ akeluvi asu no mo me oka Yeova watũmĩaa kwĩanĩsya kwenda kwake vaa ĩũlũ wa nthĩ ĩvindanĩ yĩu. Yeova eekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Na Yeova eetĩkĩla Aveli na nthembo yake.” (Mwa. 4:4) Ĩndĩ Mbivilia ndĩwetete Ngai amonisye ata nthembo ĩla weetĩkĩla.

22, 23. Nĩ kyaũ kyatumie Yeova etĩkĩla nthembo ya Aveli?

²² Nĩkĩ Ngai weetĩkĩlile Aveli? We endeeiw’e nĩ kĩla waumisye? Aveli aumisye kyũmbe kĩ thayũ na eta nthakame yakyo ya vata. We nĩwĩthĩwa eesĩ ũndũ nthembo ya mũthemba ũsu ĩtonya kwĩthĩwa yĩ ya vata? Myaka maana maingĩ ĩtina wa vau, Ngai nĩwatũmĩie nthembo ya kalondu kate na ĩlanga kwonany’a nthembo ĩla yaĩ yumw’e nĩ Mwana wake ũte na naĩ, ũla wĩtĩtwe “Kalondu ka Ngai.” Mwana wake aĩ etĩkye nthakame yake o ta kalondu keũthembwa. (Yoa. 1:29; Kuma 12:5-7) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Aveli ndeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa nthembo ĩla Mwana wa Ngai waĩ ese kumya.

²³ Kĩla twĩsĩ nĩ kana, Aveli athembie kĩla kĩseo vyũ waĩ nakyo. Yeova nĩweetĩkĩlile nthembo ĩla waumisye, na endeew’a nĩwe. Aveli aumisye nthembo ya mũthemba ũsu nũndũ nĩwamwendete Yeova na aĩ na mũĩkĩĩo.

24. (a) Nĩkĩ tũkwasya kana nthembo ya Kaini ndyaĩ nthũku? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva Kaini wailye ta andũ aingĩ ũmũnthĩ?

 ²⁴ Ĩndĩ maũndũ maendie ata kwa Kaini? Yeova “ndaaĩtĩkĩla Kaini na nthembo yake.” (Mwa. 4:5) Ũu ti kwonany’a kana nthembo ĩla Kaini waumisye yaĩ nthũku. Na twĩasya ũu nũndũ ĩtina Mĩao ya Ngai nĩyanengie andũ mwanya wa kumya nthembo sya mosyao ma mũũndanĩ. (Ali. 6:14, 15) Ĩndĩ Mbivilia ĩiweta ĩũlũ wa Kaini yaĩtye kana “meko make mwene maĩ mathũku.” (Soma 1 Yoana 3:12.) Kaini asũanĩaa kana kwĩyonany’a atĩ nũmwendete Ngai nĩkũtoetye, na ũu nĩw’o andũ aingĩ methĩawa mailye ũmũnthĩ. O na vatavĩtĩte ĩvinda yĩasa, meko make nĩmoonanisye nesa vyũ kana ndamũĩkĩĩaa Yeova na ndamwendete.

25, 26. Yeova amũnengie Kaini ũkany’o wĩva, ĩndĩ we Kaini eekie ata?

²⁵ Yĩla Kaini wamanyie kana Yeova ndanendeew’a nĩwe, yo nĩweemanyĩisye kumana na ngelekany’o ya Aveli? Aiee. Eekie kũmũmena mwana-a-inyia vyũ. Yeova nĩwoonie kĩla kyaendeee ngoonĩ ya Kaini na atata kũmũtetheesya. Nĩwamũkanisye Kaini amwĩa kana mwĩkalĩle ũsu wake nũũtuma alika naĩnĩ ngito. Ĩndĩ nĩwasyokie amwĩa kana akalyũla mĩendele yake no ‘etĩkĩlwe.’—Mwa. 4:6, 7.

²⁶ Kaini ndaaĩthukĩĩsya ũkany’o wa Ngai. Vandũ va ũu, eeie mwana-a-inyia mathi makatembee mũũndanĩ. Na ĩndĩ me vau, amũkĩlĩla amũaa. (Mwa. 4:8) Kwoou, no twasye kana Aveli nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kũawa nũndũ wa mũĩkĩĩo wake. Ĩndĩ o na kau nĩwakwie, Yeova nĩwamũlilikene.

27. (a) Nĩkĩ tũte na nzika kana Aveli akathayũũkw’a? (b) Twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩkomana na Aveli ĩvinda yũkĩte?

²⁷ Kwa nzĩa ya ngelekany’o, nthakame ya Aveli nĩyamwĩkaĩlaa Yeova Ngai amũĩvanĩsye. Na Ngai nĩwaĩkĩĩthisye kana Kaini nĩwaĩvĩa mavĩtyo make. (Mwa. 4:9-12) Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata nĩ kana Aveli nũneenaa naitũ ũmũnthĩ kwĩsĩla mũĩkĩĩo wake. Aveli nũtonya kwĩthĩwa ekalile myaka 100 ũu, na ĩsu ti myaka mingĩ waelekany’a na myaka ĩla andũ mekalaa ĩvinda yĩu. Ĩndĩ, nĩwamĩtũmĩie nesa yĩla waĩ thayũ. Aikw’a nĩweesĩ kana Yeova, Ĩthe wake wa ĩtunĩ, nũmwendete na nũmwĩtĩkĩlĩte. (Aevl. 11:4) Kwoou, tũi na nzika kana Aveli e kĩlilikanonĩ kya Yeova eteele yĩla wĩthayũũkw’a na aitanĩa thayũ ĩũlũ wa nthĩ nzaũ. (Yoa. 5:28, 29) We no wende kwĩsa ũmwona? Mũkoonana ethĩwa nũtw’ĩte vyũ kũmwĩthukĩĩsya aineena naku kwĩsĩla mũĩkĩĩo wake na ũiatĩĩa ngelekany’o yake.