Baibili ya ka thamiwa ne dzibuka dza ka yengemala dzili 66. Ya ka kwagwa mu chibaka chi nga be makole ali 1 600. Baibili ina zibiso ye bundzimu—“dama le Ndzimu.”—1 Bathesalonika 2:13.

Mu nsholo iwoyo

•  Malebeswa ne kwe Baibili

•  Baibili i no leba ne kweni?

•  A Baibili ya ka shandugwa?

•  Ini kuna dzishandulilo dzi njinji dza ka siyasiyana dze Baibili?

•  Ndi yani wa ka tola thambo ye kuti ini cha ka fanila ku longwa mu Baibili?

•  A kuna dzibuka dze Baibili dza ka mila?

•  U nga bona chini dzindimana dze Baibili

•  Ndongoloso ye Dzibuka dze Baibili

•   Ndi yani wa ka kwala Baibili? Ndzimu ndiye nkwali we Baibili, ngono wa ka shingisa balume ba ka siyasiyana ba ngabo 40 ku i kwala. Bangwe be balume ibabo ndi Mozisi, She  Dafite, Matewu, Mako, Luka, na Johani. a Ndzimu wa ka longa mikumbulo iye mu mikumbulo ye bakwali ku kwala zibiso iye.—2 Timoti 3:16.

   Ku lakidzila: Ha nlume we bizinisi e pa ndayilo nkwalili ku nkwalila zibiso, pangwe dumbu e mpa zwikulu ne kwayo, nlume we bizinisi ndiye zwe nkwali we zibiso. Ne zila ino fanana,nenguba Ndzimu a ka shingisa balume ku kwala zibiso iye, ndiye dumbu Nkwali we Baibili.

•   Dama li noyi “Baibili’’ lo dwani? Dama “Baibili” lo dwa mu dama le Chigiriki biblia, li no dwa “dzibukana.” Mu ku yenda kwe chibaka, dama li noyi biblia la ka pelela li chenesa gubungano lose le dzibuka dzi tukununu dzi noti dzili dzose dzi be dzi thama Baibili.

•   Baibili ya ka kwagwa lini? Baibili ya ka tangisa ku kwagwa ne 1513 B.C.E ngono i ka pedziwa ku kwagwa makole a no pinda1600 shule ku nga bo ne 98 C.E.

•   Baibili ye kutanga i ngayi? A kuna mikwalo ye Baibili ye kutanga i chi yapo. I chechi ntata ye kuti bakwali be Baibili ba ka kwala Baibili mu zwithu zwe chibaka ichecho, zwi nonga se papyrus ne parchment zwaka be zwi chinyika. Ne kwa ka jalo, bakwalulili ba ka be be kopa ne kopisisa mikwalo ye Baibili kwe makole ali dzihundred, kakale be i biganyila babali be chibaka chino wo zha.

•   “Testament Tshwa” ne “Testament ya Ntolo” ini? Chino dangwa kanjinji kuyi Testament ya Ntolo ko be ku chenesiwa ipithu che Baibili chaka kwagwa kwazo ne lulimi gwe Chihebera, b kakale i no zigwa se Hwalo dze Chihebera. Chi no zigwa se Testament Tshwa, ko dwiwa ipithu chaka kwagwa ne Chigiriki, chi no zigwa se Hwalo dze Bukirisiti dze Chigiriki. Zwipithu zwibili izwezwi a zwi shangana zo thama buka i ngompela i no dangwa kakale kuyi Hwalo dza ka Yengemala. c

•   Ini chi mu Baibili? Ndawo dzaka siyasiyana dze Baibili dzina histori, milayo, buporofiti, mabhoko, zwiani (makungulupeswa), njimbo ne makwalo.—Linga “ Ndongoloso ye Dzibuka dze Baibili.”

 Baibili ino tangisa ne ku leba kusi ku ngana ne kwe ku bumbiwa kwe kudzimu ne shango nge Ndzimu Masimbawose. E shingisa Baibili, uno zwi zibisa nge zina lile, Jehova, e koka bathu kuti ba nzibe.—Pisalema 83:18.

 Baibili ino chenesa kuti Ndzimu a zo miligwa zwibuyanana ngono ino lakidza se kwa a nowo gwiliza ntutshi uwe mu chimo cha wo.

 Baibili ino senula mazwimisilo e Ndzimu ne kwe bathu ne shango. Ino lakidza se kwa Ndzimu a nowo pedzisa zwino thama kuti bathu ba dziyile mu chibaka chino zha.

 Baibili ina gumbuludzo lino shinga, ne kwe buchilo gwe zhuba ne zhuba. Zwilakidzo i zwezwi zo shanganyila:

•   Ku shingidzana ne bangwe zwibuyanana. “Tjimwe ne tjimwe tjamunoyemula kuti bamwe bamuyitile itjo, mubayitile itjobo.”—Matewu 7:12.

   Cheneso: Ta ka fanila bata bangwe ne zila ya ti no shaka bakhwa nayo.

•   Ku mililana ne ku dzyiyidzika (sitiresi). “Ndizo musidziyidzike ngekwa mangwana, ngobe mangwana kowozwidziyidzikila nge kwako.”—Matewu 6:34.

   Cheneso: Mu bumo gwe ku dziyidzika kwa ka pindilila ne kwe chinga na chi ka shingikala mu chibaka chi nowo zha ku butuka ku temelela mu na chino shingikala ngwenu.

•   Ku shathila ndobolo. “Mmwe ne mmwe wenyubo, ngaade nkadzi uwe sekwa anozwida, nkadzi iye wakafanila teta nlume uwe.”—Baefesiya 5:33.

   Cheneso: Ludo ne ku hlonipha ko sheteka kwazo kuti ndobolo i budilile.

 Aa. Ba no zwidiya Baibili ba ka fanidzanya ne njele mikwalo ya ntolo ye Baibili ne Baibili ya ngwenu ngono be be be bona kuti nlayetsa we kutanga a u zo shanduka. I chechi cho hwika—ne kuti, ha Ndzimu e shaka kuti nlayetsa uwe u bagwe ne hwisisiwa, a ku to hwika kuti u nowo thama nlayetsa iwoyu ku ti u si shandugwe? d—Izaya 40:8.

 Bunjinji gwe babali a ba to khona ku hwisisa dzi ndimi dza ntolo dze Baibili. Ne kwa ka jalo, Baibili i na “ndebo mbuya” ye “ itjaba tjimwe ne tjimwe ne mu ludzi gumwe ne gumwe ne mu lulimi gumwe ne gumwe.” (Zumbunulo 14:6) Ne ntata ye lubaka igogu, bathu bano sheta shandulilo ye Baibili mu lulimi gwa bano hwisisa kuti ba khone ku bala ne hwisisa nlayetsa we Ndzimu.

 Ku na dzi zila dzili thatu dze shandulilo dze Baibili:

•   Shandulilo ye dama ne dama i no fanana koga se nkwalo we kutanga.

•   Ku shandulila nkumbulo ungwe ne ungwe ndi ha pa ku shanduligwa matama a no chenesa mikwalo ye kutanga.

•   Shandulilo ye ku shandula matama (Paraphrasing) ne mazwimisilo e ku thama kuti ku be lelu ku bala. Ne kwa ka jalo, ku sununguka kwa ka pindilila kwe dzi shandulilo dza ka shanduligwa ne zila iyeyo ka njinji dzi nga dusa cheneso mu ndimana.

 Shandulilo ya ka lulwama ino lizanya lizanya cheneso ye matama e kutanga ne ndebo ya ngwenu ino hwisisika ku chenesa nlayetsa we Ndzimu mu bathu bose ne zila ye malebeswa. e

 Se nkwali wa yo, Ndzimu ndiye wa ka tola thambo ye kuti ini chaka fanila ku be mu Baibili. Che kutanga wa ka shalula ichaba cha ntolo che Iziraela ku “bathama batjengeti be matama awo,” be shingila se bachengeti be Hwalo dze Chihebera.—Baroma 3:2.

 Aa. Baibili ya ka pelela; a kuna buka dzaka “mila.” Bangwe ba ka ti dzibuka dzi nngwe dza ntolo dza ka be dza ka sumbikiwa, nde dze Baibili dumbu. f Ne kwa ka jalo, Baibili ina chilizanyo kene chilakidzo mu ili che malebeswa a yo. (2 Timoti 1:13) Ku shingisiwa chilakidzo i chechi, buka dze Baibili dza ka dothedzegwa ne meya dze Ndzimu dzo dumilana kwa ka pelela. I chechi a te malebeswa ne kwe mikwalo yose ya ntolo ino togwa ne bangwe kuti na iyo nde ye Baibili. g