Sambu na nki bambalula ya Biblia kele mingi bubu yai? Keti nge ke tadilaka bambalula ya mpa bonso kima yina ke sadisaka nge na kubakisa Biblia to bonso kima yina ke kangaka nge nzila na kubakisa yo? Kuzaba bisina na yo lenda sadisa nge na kutadila yo na mayele yonso.

Ata mpidina, banani sonikaka Biblia na luyantiku mpi nki ntangu?

Biblia kele ti bitini zole. Kitini ya ntete kele ti mikanda 39 yina kele ti “mambu ya santu ya Nzambi.” (Baroma 3:2) Nzambi pesaka bantu ya kwikama mpeve santu sambu bo sonika mikanda yina na nsungi mosi ya nda—bamvula kiteso ya 1100 yantika 1513 N.T.B. tii na nima ya 443 N.T.B. Bo sonikaka mingi-mingi na Kiebreo, yo yina beto ke bingaka kitini yai Masonuku ya Kiebreo, to Kuwakana ya Ntama.

Kitini ya zole kele ti mikanda 27 yina kele mpi “ndinga ya Nzambi.” (1 Batesalonika 2:13) Nzambi pesaka balongoki ya kwikama ya Yezu Kristu mpeve santu sambu bo sonika mikanda yai na nsungi mosi ya nkufi—bamvula kiteso ya 60 yantika 41 T.B. tii na 98 T.B. Bo sonikaka mingi-mingi na Kigreki, yo yina beto ke bingaka kitini yai Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, to Kuwakana ya Mpa.

Biblia kele ti mikanda 66 yina bo sonikaka na nsadisa ya mpeve santu, mpi yo kele nsangu ya Nzambi sambu na bantu. Kansi, sambu na nki bo me balulaka ba Biblia mingi ya nkaka? Tala bikuma tatu ya mfunu.

• Sambu bantu kutanga Biblia na ndinga na bo mosi.

• Sambu na kukatula bifu yina bantu ya ke salaka bakopi tulaka mpi kuvutula mambu mutindu yo vandaka na Biblia ya kisina.

• Sambu na kusonika yo na ndinga yina bantu ke tubaka mingi.

Tala mutindu mambu yai vandaka kutadila bambalula zole ya ntama.

Bamvula kiteso ya 300 na ntwala ya Yezu, bantu ya mayele ya Bayuda yantikaka kubalula Masonuku ya Kiebreo na Kigreki. Bo kumaka kubinga mbalula yai La Septante ya Kigreki. Sambu na nki bo salaka yo? Sambu na kusadisa Bayuda mingi yina vandaka kutuba Kigreki kansi ve Kiebreo na kuvila ve “masonama ya santu.”—2 Timoteo 3:15.

La Septante sadisaka mpi bantu mingi yina vandaka ve Bayuda, disongidila bantu yina vandaka kutuba Kigreki na kuzaba mambu yina Biblia vandaka kulonga. Inki mutindu? Longi mosi, W. F. Howard, ke tuba nde: “Yantika na kati-kati ya mvu-nkama ya ntete, La Septante kumaka Biblia ya Dibundu ya Bukristu, yina bamisionere vandaka kusadila na basinagoga sambu na ‘kumonisa bantu na nzila ya masonuku nde Yezu vandaka Mesia.’” (Bisalu 17:3, 4; 20:20) Muntu mosi ya mayele yina ke longukaka Biblia, F. F. Bruce, ke tuba nde yo vandaka kikuma yina salaka nde Bayuda mingi “kuzola diaka ve La Septante.”

Ntangu balongoki ya Yezu vandaka kubaka mikanda ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu malembe-malembe, bo vandaka kuvukisa yo ti mbalula ya La Septante ya Masonuku ya Kiebreo, mpi yo kumaka Biblia ya mvimba yina beto kele ti yo bubu yai.

Bamvula kiteso ya 300 na nima, ntangu bo manisaka kusonika Biblia ya mvimba, Jerome muntu mosi ya mayele basisaka mbalula mosi ya Biblia ya Kilatini, yina kumaka nsuka-nsuka Vulgate ya Kilatini. Bambalula ya Kilatini ya mutindu na mutindu vandaka dezia, kansi sambu na nki yo vandaka mfunu na kubasisa mbalula mosi ya mpa? Mukanda mosi (The International Standard Bible Encyclopedia), ke tuba nde, Jerome zolaka kuyidika “bambalula ya mbi, bifu ya nene, mpi mambu yina bo yikaka mpi katulaka kukonda kikuma.”

Jerome yidikaka bifu mingi na kati ya bifu yango. Kansi na nima, bamfumu ya dibundu salaka diambu mosi ya mbi kibeni! Bo tubaka nde Vulgate ya Kilatini mpamba kele mbalula ya mbote ya Biblia mpi bo landaka kusala mutindu yina bamvula mingi! Na kisika ya kusadisa bantu yonso na kubakisa Biblia, mbalula Vulgate salaka nde Biblia kukuma mukanda yina bantu lenda bakisa ve sambu bantu mingi zabaka ve Kilatini ata fioti.

Ata mpidina, bantu landaka kubasisa bambalula ya nkaka ya Biblia, mu mbandu bo basisaka Peshitta ya Syriaque pene-pene ya mvu-nkama ya tanu T.B. Yo lombaka kuvingila tii na mvu-nkama ya 14 sambu na kubasisila bantu Masonuku na ndinga na bo.

Na Angleterre na nsuka ya mvu-nkama ya 14, sambu na kukatula bantu na kimpika ya ndinga ya kufwa, John Wycliffe yantikaka kubasisa Biblia na Kingelesi yina bantu yonso ya bwala na bo lendaka kubakisa. Ntangu fioti na nima, mayele ya Johannes Gutenberg ya kuniema mikanda salaka nde bantu ya mayele ya ke longukaka Biblia kubasisa mpi kukabula bambalula ya mpa ya Biblia na bandinga mingi yina bantu vandaka kutuba na Eropa ya mvimba.

Ntangu bambalula ya Biblia ya Kingelesi kumaka mingi, bantu ya ke tulaka ntembe tubaka nde yo kele ve mfunu na kubasisa bambalula mingi na ndinga mosi. John Lewis, mfumu mosi ya dibundu ya Angleterre ya mvu-nkama ya 18, sonikaka nde: “Ndinga ke nunaka mpi yo ke kumaka mpasi na kubakisa, yo yina yo kele mfunu na kutomisa Bambalula ya ntama mpi kutula yo na Ndinga yina bantu ke sadila, mpi sambu bantu yina kele na luzingu kubakisa yo.”

Bubu yai, bantu ya mayele ya ke longukaka Biblia kele ti bisadilu ya mbote sambu na kutomisa bambalula ya ntama. Bo ke bakisaka mbote-mbote bandinga ya ntama ya Biblia, mpi bo kele ti bamaniskri ya ntama mpi ya mfunu ya Biblia yina bo me katuka kuzwa. Yo ke sadisaka bo na kuvutula mbote-mbote masonuku ya Biblia ya kisina.

Yo yina, bambalula ya mpa ya Biblia kele mfunu mingi. Ya kieleka, beto fwete kangula meso na yina me tala bambalula ya nkaka. * Ata mpidina, kana zola ya kieleka ya Nzambi pusaka bantu yina vandaka kutomisa Biblia na kusala mbalula ya mpa ya Biblia, pana kisalu na bo lenda natila beto mambote mingi.