1, 2. Sambu na nki yo kele mfunu na kulonguka bambandu ya bantotila iya ya Yuda?

KANA nzila kele butesi mpi muntu ya kele na ntwala na nge me bwa, nge ta kuma kutambula na mayele na nzila yina. Mutindu mosi mpi, kana beto ke baka malongi na bifu yina bantu salaka, mu mbandu, bantu yina Biblia ke tubila, yo lenda sadisa beto na kusala ve bifu ya mutindu yina.

² Bantotila iya ya Yuda ya beto tubilaka na disolo yina me luta, sadilaka Yehowa na ntima ya mvimba. Ata mpidina bo salaka bifu ya nene. Bo me sonikaka yo na Biblia sambu beto baka malongi ya mfunu. Mambu yina kuminaka bo ke longa beto nki, mpi nki mutindu beto lenda buya kusala bifu yina bo salaka?—Tanga Baroma 15:4.

3-5. (a) Ata Aza kudipesaka ya mvimba na Yehowa, nki kifu yandi salaka? (b) Ziku nki pusaka Aza na kutula ntima na mayele ya bantu ntangu yandi nwanaka mvita ti Basha?

³ Beto tadila ntete mbandu ya Aza. Yandi tudilaka Yehowa ntima ntangu basoda milio mosi ya Etiopia kwisaka kunwanisa Yuda. Kansi, yandi tudilaka ve Yehowa ntima ntangu yandi nwanaka bitumba ti Basha, ntotila ya Izraele. Basha zolaka kutunga Rama, mbanza mosi ya nene na Izraele, yina vandaka pene-pene  ti bandilu ya bambanza ya Kimfumu ya Yuda. Aza zolaka ve nde Basha kusala kisalu yina. (2 Bansangu 16:1-3) Yo yina, yandi pesaka ntotila ya Siria bima sambu yandi sadisa yandi. Ntangu basoda ya Siria kwendaka kunwanisa bambanza ya Izraele, “na mbala mosi [Basha] bikisaka kutunga Rama mpi yandi yambulaka kisalu yina yandi vandaka kusala kuna.” (2 Bansangu 16:5) Na ntangu yina, ziku Aza yindulaka nde lukanu yina yandi bakaka vandaka ya mbote!

⁴ Kansi nki mutindu Yehowa tadilaka lukanu yina? Yehowa sepelaka ve na Aza sambu yandi tudilaka yandi ve ntima. Yehowa tindaka profete Anani na kusungika Aza. (Tanga 2 Bansangu 16:7-9.) Profete Anani songaka Aza nde: “Katuka ntangu yai bo ta nwanisaka nge.” Ata Aza kumaka kuyala mbanza Rama, banda na ntangu yina, bantu kumaka kunwanisa yandi mingi ti bantu na yandi.

⁵ Disolo yina me luta monisaka nde Aza sepedisaka Yehowa. Aza vandaka muntu ya kukonda kukuka, kansi Nzambi monaka nde Aza kudipesaka ya mvimba na yandi. (1 Bantotila 15:14) Ata mpidina, ntangu Aza bakaka lukanu ya mbi, yandi niokwamaka na bampasi yina lukanu na yandi natilaka yandi. Sambu na nki Aza tulaka ntima na mayele na yandi mosi mpi ya bantu ya nkaka kansi ve na Yehowa? Mbala ya nkaka, yandi yindulaka nde yandi ta nunga mvita kana yandi sadila mayele yina yandi yindulaka nde yo ta sadisa yandi na kununga bitumba. Yo lenda vanda mpi nde yandi landaka bandongisila ya mbi ya bantu ya nkaka.

6. Kifu yina Aza salaka ke longa beto nki? Pesa mbandu.

⁶ Kifu yina Aza salaka ke longa beto nki? Na mambu yonso, beto fwete tula ntima na mayele ya Yehowa kansi ya beto mosi ve. Beto fwete lomba Yehowa na kusadisa beto, na mambu ya nene to ya fioti. Kudiyula nde: Ntangu mono ke bakaka balukanu, keti mono ke tulaka ntima na mayele na mono mosi mpi ke sadilaka bangindu yina mono mosi ke monaka mbote? Keti mono ke tadilaka ntangu yonso mambu yina Biblia ke tuba mpi ke sadilaka yo sambu na kununga bampasi na mono? Mu mbandu, bantu ya dibuta na beno ke zola ve nde nge kwenda na balukutakanu. Keti nge ta lomba Yehowa na kuzabisa nge mambu yina nge fwete sala sambu na kununga mpasi yina? Kana muntu mosi ke zola kubaka nge na kisalu, keti nge ta songa yandi nde bilumbu ya nkaka nge ke kwendaka na balukutakanu? Keti nge ta buya kuzabisa yandi mambu yina nde mbala ya nkaka yandi ta buya kubaka nge na kisalu? Na mambu yonso, beto fwete yibuka ndongisila yai ya muyimbi-bankunga: “Pesa nzila na nge na Yehowa; tudila yandi ntima, ebuna yandi ta sadila nge mambu ya mbote.”—Nkunga 37:5.

7, 8. Inki bifu ntotila Yozafati salaka, mpi nki kuminaka yandi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁷ Beto tadila mbandu ya Yozafati, mwana ya Aza. Bikalulu na yandi vandaka kusepedisa Yehowa. Ntangu yandi vandaka kutudila Yehowa ntima, yandi salaka mambu mingi ya mbote. Kansi bantangu ya nkaka, yandi bakaka balukanu ya mbi. Mu mbandu, yandi kwedisaka mwana na yandi ya bakala ti mwana-nkento ya Ahabi, ntotila ya mbi. Na nima Yozafati kwendaka ti Ahabi na mvita yina Ahabi nwanaka ti bantu ya Siria, ata profete Mikaya zabisaka yandi na ntwala na kuvukana ve ti Ahabi. Na mvita yina, bantu ya Siria zolaka kufwa Yozafati. (2 Bansangu 18:1-32) Ntangu Yozafati vutukaka na Yeruzalemi, profete Yehu yulaka yandi nde: “Keti nge fwete sadisa muntu ya mbi, mpi keti nge  fwete zola bantu yina ke mengaka Yehowa?”—Tanga 2 Bansangu 19:1-3.

⁸ Keti Yozafati bakaka dilongi na mambu yina kuminaka yandi mpi na lukebisu ya profete Mikaya? Ve. Ata yandi vandaka kaka kuzola Yehowa mpi kusepedisa yandi, yandi taka diaka kinduku ti ntotila mosi yina vandaka ve nsadi ya Yehowa, ntotila Ahazia, mwana ya ntotila Ahabi. Yozafati ti Ahazia tungaka bamaswa, kansi yo bebaka na ntwala nde bo sadila yo.—2 Bansangu 20:35-37.

9. Inki lenda kumina beto kana beto ke kangama ti banduku ya mbi?

⁹ Mambu yina kuminaka Yozafati ke longa beto nki? Yozafati salaka mambu ya mbote mpi yandi “sosaka Yehowa na ntima na yandi ya mvimba.” (2 Bansangu 22:9) Kansi yandi taka kinduku ti bantu yina vandaka ve kuzola Yehowa, mpi yo natilaka yandi bampasi ya nene. Mu mbandu, na dibaku mosi, bo zolaka kufwa yandi. Biblia ke tuba nde: “Muntu yina ke tambulaka ti bantu ya mayele ta kuma mayele, kansi muntu yina kele na bangwisana ti bazoba ta suka mbi.” (Bingana 13:20) Beto ke zolaka kuzabisa bantu mambu ya Yehowa. Kansi, kuta kinduku ti bantu yina kele ve bansadi ya Yehowa kele kigonsa ya nene.

10. (a) Inki dilongi mbandu ya Yozafati ke longa bampangi yina ke zola kukwela? (b) Inki beto fwete vila ve?

¹⁰ Inki dilongi mbandu ya Yozafati ke longa bampangi yina ke zola kukwela? Mbala ya nkaka, nge ke sepelaka mingi ti muntu mosi yina kele ve nsadi ya Yehowa. Nge lenda yindula nde kele ve ti Mbangi ya Yehowa yina nge lenda kwela. Bantu ya dibuta na beno lenda zabisa nge nde nge fwete kwela sambu nge ke kuma mbuta. Ya kieleka, Yehowa gangaka beto ti mpusa ya kuzola mpi ya kuzaba nde bantu ke zola beto. Kansi nki beto fwete sala kana beto ke mona ve muntu yina beto fwete kwela? Beto fwete yindula mbandu ya Yozafati. Mbala mingi, yandi vandaka kulomba lutwadisu na Yehowa. (2 Bansangu 18:4-6) Kansi ntangu Yozafati taka kinduku ti Ahabi, yina vandaka ve kuzola Yehowa, yandi vilaka balukebisu ya Yehowa. Yo lombaka nde Yozafati kuzaba nde “meso ya Yehowa ke tambula-tambulaka na ntoto ya mvimba sambu na kusonga ngolo na yandi na bantu yina ntima na bo kele ya mvimba na yandi.” (2 Bansangu 16:9) Beto mpi  fwete zaba nde Yehowa ke vandaka na mfunu ya kusadisa beto. Yandi ke zabaka bampusa na beto mpi ke zolaka beto. Keti nge ke ndima nde Nzambi ta sadisa nge na kuzwa muntu yina nge fwete kwela? Vanda ti kivuvu nde yandi ta sadisa nge!

11, 12. (a) Inki mutindu Ezekiasi monisaka mambu yina vandaka na ntima na yandi? (b) Sambu na nki Yehowa lolulaka Ezekiasi?

¹¹ Inki dilongi beto lenda baka na mbandu ya ntotila Ezekiasi? Yehowa sadisaka Ezekiasi na kumona mambu yina vandaka kibeni na ntima na yandi. (Tanga 2 Bansangu 32:31.) Ntangu Ezekiasi belaka ngolo, Nzambi songaka yandi nde yandi ta beluka mpi yandi pesaka Ezekiasi kidimbu yina monisaka nde yandi ta beluka. Yehowa salaka kimangu, kivudi (ombre) mosi vandaka na kimatilu, kansi yo pusanaka bitambi kumi na nima. Na nima, yo ke monana nde bana ya ntotila ya Babilone zolaka kuzaba mambu mingi ya me tala kidimbu yina, yo yina bo tindaka bantu sambu na kuyula Ezekiasi kidimbu yango. (2 Bantotila 20:8-13; 2 Bansangu 32:24) Yehowa songaka ve Ezekiasi mambu yina Ezekiasi fwete songa bantu yina. Biblia ke tuba nde Yehowa “bikisaka yandi yandi mosi” sambu na kutala mambu yina yandi ta sala. Ezekiasi monisaka bantu yina ya Babilone bimvwama na yandi yonso. Yo monisaka mambu yina vandaka na ntima na yandi. Na nki mutindu?

¹² Ya kieleka, Ezekiasi kumaka lulendo. Yo yina yandi “monisaka ve ntonda sambu na mambu ya mbote yina bo sadilaka yandi.” Biblia ke monisa ve mambu yina kumisaka yandi lulendo. Mbala ya nkaka sambu yandi nungaka bantu ya Asiria, to sambu Yehowa belulaka yandi. Yo lenda vanda mpi sambu yandi kumaka mvwama mpi zabanaka mingi. Ata Ezekiasi sadilaka Yehowa na ntima ya mvimba, na ntangu mosi buna, yandi kumaka lulendo mpi Yehowa sepelaka ve. Kansi yandi “kudikulumusaka” mpi Nzambi lolulaka yandi.—2 Bansangu 32:25-27; Nkunga 138:6.

13, 14. (a) Inki ntangu mpangi mosi lenda monisa mambu yina kele na ntima na yandi? (b) Inki beto fwete sala ntangu bantu ke sikisa beto?

¹³ Kifu ya Ezekiasi ke longa beto nki? Kuvila ve nde Ezekiasi kumaka lulendo ntangu Yehowa sadisaka yandi na kununga bantu ya Asiria mpi belulaka yandi. Inki beto fwete sala ntangu beto ke kutana ti mambu ya mbote na luzingu to ntangu bantu ke sikisa beto? Mambu yina beto ta sala to ta tuba lenda monisa mambu yina kele na ntima na beto. Mu mbandu, mpangi mosi lenda yidika diskure mpi kusala yo mbote. Bampangi lenda sikisa yandi mutindu yandi me sala yo mbote. Inki yandi ta sala ntangu bo ke sikisa yandi?

¹⁴ Beto fwete vila ve mambu yai ya Yezu tubaka: “Kana beno me sala mambu yonso ya bo lombaka beno na kusala, beno tuba nde: ‘Beto kele bampika ya mpamba. Mambu ya beto me sala kele mambu yina yo lombaka nde beto sala.’” (Luka 17:10) Yibuka nde ntangu Ezekiasi kumaka lulendo, yandi monisaka diaka ve ntonda na mambote yina Yehowa sadilaka yandi. Inki ta sadisa beto na kulanda kuvanda bantu ya kudikulumusa ntangu bantu ke sikisa beto sambu na disolo ya mbote ya beto me sala? Kana beto ke yindula nde Yehowa muntu me sadisa beto na kusala disolo ya mbote, beto ta tuba ve mpi ta sala ve kima mosi ya mbi ntangu bantu ke sikisa beto. Na bantangu ya mutindu yina, beto lenda tubila mambu ya mbote sambu na Yehowa mpi mutindu yandi me sadisa beto. Beto fwete vila ve nde, Yehowa muntu pesaka beto Biblia mpi mpeve santu yina sadisaka beto na kusala diskure ya mbote.

15, 16. Inki kifu Yoziasi salaka yina natilaka yandi lufwa?

¹⁵ Mbandu ya Yoziasi ke longa beto nki? Ata yandi vandaka ntotila ya mbote, yandi salaka bifu yina nataka yandi na lufwa. (Tanga 2 Bansangu 35:20-22.) Inki kifu Yoziasi salaka? Yoziasi nwanaka ti Neko, ntotila ya Ezipte kukonda kikuma. Nkutu Neko songaka Yoziasi nde yandi ke zola ve kunwana. Biblia ke tuba nde mambu yina Neko tubaka “katukaka na munoko ya Nzambi.” Ata mpidina, Yoziasi nwanisaka Neko mpi bo fwaka Yoziasi. Inki pusaka Yoziasi na kunwanisa Neko? Biblia ke tubila yo ve.

¹⁶ Yo lombaka nde Yoziasi kuzikisa kana mambu yina Neko tubaka katukaka na Yehowa. Inki mutindu? Yandi lendaka kuyula profete Yeremia. (2 Bansangu 35:23, 25) Diaka, yo lombaka nde Yoziasi kutadila mbote-mbote diambu yango. Neko vandaka kukwenda na Karkemishi sambu na kunwanisa mbanza ya nkaka, kansi ve Yeruzalemi. Neko fingaka ve mpi Yehowa to bansadi ya Yehowa. Yoziasi yindulaka ve mambu yai mbote-mbote na ntwala ya kubaka lukanu. Yo ke longa beto nde kana beto ke zola kubaka lukanu, beto fwete sosa ntete kuzaba luzolo ya Yehowa.

17. Ntangu beto ke zola kubaka lukanu na diambu mosi, nki lenda sadisa beto na kusala ve kifu yina Yoziasi salaka?

¹⁷ Na ntwala ya kubaka lukanu, beto fwete tadila ntete minsiku ya Biblia yina lenda sadisa beto mpi kuyindula mutindu beto lenda sadila yo. Bantangu ya nkaka, yo lenda lomba kusala bansosa na mikanda na beto to kusolula ti nkuluntu mosi. Yandi lenda yibusa beto minsiku ya Biblia yina lenda sadisa beto. Yindula diambu yai: Mpangi-nkento mosi me kwelanaka ti bakala yina kele ve Mbangi ya Yehowa. Mpangi-nkento ke yilama sambu na kukwenda kusamuna. (Bisalu 4:20) Kansi bakala na yandi ke zola ve nde yandi kwenda kusamuna. Yandi ke zola nde bo kwenda na kisika mosi buna sambu bilumbu mingi me luta, bo ke lutisaka diaka ve ntangu kumosi. Mpangi-nkento me yantika kutadila baverse ya Biblia yina lenda sadisa yandi na kubaka lukanu ya mbote. Yandi me bakisa nde yandi fwete lemfukila Nzambi mpi ntuma ya Yezu ya kukumisa bantu balongoki. (Matayo 28:19, 20; Bisalu 5:29) Yandi me bakisa mpi nde nkento fwete zitisa bakala na yandi mpi bansadi ya Nzambi fwete vanda bantu ya bukati-kati. (Baefezo 5:22-24; Bafilipi 4:5) Keti bakala na yandi kele na mfunu ya kubuyisa yandi kisalu ya kusamuna to yandi ke zola kaka kulutisa ntangu ti yandi kilumbu yina? Bansadi ya Yehowa fwete baka balukanu ya mbote yina ke monisa bukati-kati mpi ke sepedisa Yehowa.

18. Bambandu ya bantotila iya ya Yuda me longa nge nki?

¹⁸ Bantangu ya nkaka, beto mpi lenda sala bifu yina bantotila iya ya Yuda salaka, mu mbandu kana beto (1) ke tula ntima na mayele na beto mosi, (2) ke ta kinduku ti bantu ya mbi, (3) me kuma lulendo, to (4) ke baka balukanu kukonda kutadila luzolo ya Nzambi. Kana beto me sala kifu, beto fwete yindula ve nde Yehowa ta sepela diaka ve ti beto. Yehowa ke monaka mambu ya mbote yina beto ke salaka, mutindu yandi monaka mambu ya mbote yina bantotila iya ya Yuda salaka. Yandi ke monaka mpi nde beto ke zolaka yandi mingi mpi kele ti mpusa ya ngolo ya kusadila yandi. Yo yina, yandi me pesaka beto bambandu yina lenda sadisa beto na kusala ve bifu ya nene. Bika beto landa kuyindula masolo ya Biblia mpi kutonda Yehowa mutindu yandi sonikaka yo sambu na mambote na beto!