1. Inki vandaka kukanga dibuta ya Adami ti Eva nzila na kukota na kilanga ya Edeni, mpi nki kima Abele vandaka kuzola kuluta bima yonso?

ABELE ke tala kibuka na yandi ya mameme mutindu yo ke dia matiti na ngemba yonso na lweka ya ngumba. Ziku yandi ke tala kaka ve mameme na yandi, kansi mpi ke tala na mwa ntama nsemo mosi yina ke ngenga. Yandi zabaka nde kuna, yo vandaka ti mbele ya kunwanina yina kibende na yo vandaka kupela tiya mpi kubaluka ntangu yonso, sambu muntu kukota ve na kilanga ya Edeni. Na luyantiku bibuti na yandi vandaka kuzinga kuna; kansi ntangu yai bo ti bana na bo lendaka diaka ve kukota kuna. Meka kumona na mabanza mutindu mupepe ya nkokila ke nikisa nsuki ya Abele ntangu yandi ke tala na zulu mpi ke yindula mambu ya me tala Ngangi na yandi. Keti bangwisana ya mbote yina vandaka na kati ya Nzambi ti bantu lendaka kuvutuka diaka? Abele zolaka mpenza nde yo salama mpidina.

2-4. Na nki mutindu Abele ke tubila beto bubu yai?

² Abele ke tubila nge bubu yai. Keti nge lenda widikila yandi? Nge lenda tuba nde diambu yai lenda salama ve ata fioti. Nkutu, mwana yai ya zole ya Adami me fwaka banda ntama. Nitu na yandi ya kinsuni me panzanaka bamvula mingi me luta, yo me vukanaka ti ntoto tuka bamvu-nkama kiteso ya 60. Sambu na bafwa, Biblia ke longa beto nde: “Bantu ya kufwa kuzaba kima ve.” (Lo. 9:5, 10) Diaka, Abele me tubaka ve ata kima mosi yina bo me sonikaka na Biblia. Ebuna, nki mutindu yandi lenda tubila beto?

³ Na nsadisa ya mpeve santu, ntumwa Polo tubaka sambu na Abele nde: “Ata yandi me fwaka, yandi ke landa kutuba.” (Tanga Baebreo 11:4.) Abele ke tuba na nzila ya nki? Na nzila ya lukwikilu. Abele vandaka muntu ya ntete yina monisaka kikalulu yai ya kitoko kibeni. Sambu yandi monisaka lukwikilu na kikesa yonso, mbandu na yandi kele ya moyo mpi beto lenda landa yo bubu yai. Kana beto baka malongi na lukwikilu na yandi mpi beto sosa kulanda yo, yo ta vanda bonso nde Abele ke tubila beto.

⁴ Ata Biblia me tubaka ve mambu mingi sambu na Abele, inki beto lenda longuka na yandi mpi na lukwikilu na yandi? Bika beto tadila yo.

5. Inki Yezu zolaka kutuba ntangu yandi tubaka nde, Abele zingaka na “luyantiku ya luzingu ya bantu”? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

⁵ Abele butukaka ntangu fioti na nima ya lugangu ya bantu. Na nima Yezu tubaka nde Abele zingaka “na luyantiku ya luzingu ya bantu.” (Tanga Luka 11:50, 51.) Yo kele pwelele nde Yezu vandaka kutubila bantu yina bo lenda sumbulula na disumu. Ata Abele vandaka muntu ya iya yina zingaka, yo ke monana nde yandi vandaka muntu ya ntete yina Nzambi monaka nde yo fwanaka nde bo sumbulula yandi. * Yo kele pwelele nde, Abele yelaka ve na kati ya bantu yina vandaka ti mbandu ya mbote ya kulanda.

6. Abele vandaka ti bibuti ya nki mutindu?

⁶ Ata bantu zingaka ntete ve mingi, bo vandaka kukutana dezia ti mambu ya mpasi. Yo ke monana nde bibuti ya Abele, Adami ti Eva, vandaka bantu ya kitoko mpi ya kikesa. Kansi, bo nungaka ve ata fioti, mpi bo zabaka yo. Bo vandaka ntete bantu ya kukuka, ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula. Na nima, bo kolamaka na Yehowa Nzambi mpi yandi kulaka bo na kilanga ya Edeni, kisika yina bo vandaka kuzinga na Paladisu. Sambu bo tulaka bampusa na bo mosi na ntwala ya mambu yonso ya nkaka—ata nkutu bampusa ya bana na bo—bankwelani yai vidisaka kikalulu ya kukuka mpi luzingu ya mvula na mvula.—Kuy. 2:15–3:24.

7, 8. Eva tubaka nki ntangu Kaini butukaka, mpi ziku nki vandaka mabanza na yandi?

⁷ Sambu bo kumaka kuzinga na nganda ya kilanga, luzingu kumaka  mpasi sambu na Adami ti Eva. Kansi, ntangu mwana na bo ya ntete butukaka, bo pesaka yandi zina Kaini, to “Kima Mosi ya Me Butuka,” mpi Eva tubaka nde: “Mono me buta mwana ya bakala ti lusadisu ya Yehowa.” Bangogo na yandi ke monisa nde ziku, yandi vilaka ve lusilu yina Yehowa salaka na kilanga ya Edeni, ntangu yandi tubaka nde nkento mosi buna zolaka kubuta “nkuna,” to mwana, yina kilumbu mosi, zolaka kufwa muntu ya mbi yina pusaka Adami ti Eva na kuyambula Nzambi. (Kuy. 3:15; 4:1, NW) Keti Eva yindulaka nde yandi vandaka nkento yina mbikudulu tubilaka mpi nde Kaini vandaka “nkuna” ya lusilu?

⁸ Kana mpidina, yandi kudikusaka kibeni. Diaka, kana yandi ti Adami kotisaka bangindu ya mutindu yina na mabanza ya Kaini ntangu yandi vandaka kuyela, ntembe kele ve nde bo pusaka yandi na kukuma lulendo mingi. Na nima, Eva butaka mwana ya zole ya bakala, kansi beto ke kuta ve bangogo ya lukumu ya mutindu yina sambu na yandi. Bo pesaka yandi zina Abele, yina lenda tendula “Mupepe,” to “Kukonda Mfunu.” (Kuy. 4:2) Keti nsola ya zina yina ke monisa nde bo vandaka ve kuvingila mambu mingi, bonso nde bo tulaka kivuvu mingi na Kaini kuluta na Abele? Mbala ya nkaka, kansi beto me zaba mpenza ve.

9. Inki dilongi bibuti bubu yai lenda baka na bibuti ya ntete?

⁹ Bubu yai, bibuti lenda baka malongi mingi na bibuti yina ya ntete. Keti bangogo mpi mambu yina beno ke sala, ta longa bana na beno na kukuma lulendo, bantu ya ke zolaka kimfumu, mpi bantu ya bwimi? To keti beno ta longa bo na kuzola Yehowa Nzambi mpi kusosa kukuma banduku na yandi? Yo kele mawa sambu bibuti ya ntete lungisaka ve mukumba na bo. Ata mpidina, kivuvu vandaka sambu na bana na bo.

10, 11. Inki bisalu Kaini ti Abele solaka, mpi nki kikalulu Abele monisaka?

¹⁰ Ntangu bana zole yina vandaka kuyela, ziku Adami longaka bo kisalu yina vandaka mfunu sambu na kulungisa bampusa ya dibuta. Kaini solaka kisalu ya bilanga; Abele solaka kisalu ya ngungudi.

¹¹ Kansi, Abele salaka kima mosi ya mfunu mingi kuluta. Na nima ya bamvula, yandi kumaka ti lukwikilu ya ngolo—kikalulu ya kitoko yina Polo sonikaka na nima sambu na yo. Yindula fioti! Abele vandaka ve ata ti mbandu ya muntu ya kinsuni yina yandi lendaka kulanda. Ebuna, inki mutindu yandi kumaka ti lukwikilu na Yehowa Nzambi? Beto tadila mambu tatu yina lendaka kusadisa yandi na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo.

12, 13. Ziku nki mutindu kutala lugangu ya Yehowa sadisaka Abele na kuyedisa lukwikilu na yandi?

¹² Lugangu ya Yehowa. Ya kieleka, Yehowa singaka ntoto mpidina yo vandaka kubuta bansende mpi matiti ya bansende yina vandaka kubebisa bilanga. Kansi, ntoto vandaka kubuta madia mingi yina vandaka kutanina dibuta ya Abele na luzingu. Mpi Nzambi singaka ve bambisi, tanga mpi bandeke ti bambisi ya masa; to bangumba,  mazanga, banzadi, mpi banzadi-mungwa; to zulu, matuti, ntangu, ngonda, mpi bambwetete. Konso kisika ya Abele vandaka kutala, yandi vandaka kumona banzikisa ya zola ya mudindu, ya mayele, mpi ya bumbote ya Yehowa Nzambi, muntu yina gangaka bima yonso. (Tanga Baroma 1:20.) Ntembe kele ve nde, kuyindulula mambu yina na ntonda yonso kumisaka lukwikilu ya Abele ngolo.

¹³ Ya kieleka, Abele bakaka ntangu ya kuyindulula mambu ya kimpeve. Meka kumona na mabanza mutindu Abele ke tanina mameme na yandi. Luzingu ya ngungudi vandaka kulomba kutambula mingi. Yandi vandaka kunata bigangwa yai ya mawete na bangumba, na biwanda, pene-pene ya banzadi—sambu na kusosa matiti ya mubisu, mabulu ya masa ya kuluta mbote, bisika ya mbote ya kupema. Na bigangwa yonso ya Nzambi, yo ke monana nde mameme ke vandaka kibeni kukonda lusadisu, bonso nde Nzambi salaka yo sambu muntu kutwadisa mpi kutanina yo. Keti Abele monaka nde yandi mpi vandaka ti mfunu ya lutwadisu, lutaninu, mpi dikebi ya Muntu mosi yina kele mayele mpi ngolo mingi kuluta bantu yonso? Ntembe kele ve nde, yandi monisaka mpusa ya mutindu yina na kisambu, mpi yo salaka nde lukwikilu na yandi kulanda kuyela.

14, 15. Balusilu ya Yehowa pesaka Abele nki mambu ya kuyindulula?

¹⁴ Balusilu ya Yehowa. Ntembe kele ve nde, Adami ti Eva telaka bana na bo mambu yina salamaka na kilanga ya Edeni yina salaka nde Nzambi kukula bo. Yo yina, Abele vandaka ti mambu mingi ya kuyindulula.

¹⁵ Yehowa tubaka nde, ntoto ta singama. Mpi Abele lendaka kumona pwelele bansende ti matiti ya bansende yina vandaka kulungisa bangogo yina. Yehowa tubaka mpi nde Eva ta mona mpasi ya misongo mpi na kubuta bana. Ntangu bampangi ya Abele vandaka kubutuka, ntembe kele ve nde yandi monaka nde bangogo yina lunganaka mpi. Yehowa monaka na ntwala nde Eva ta vanda na mpusa ya zola ti ya dikebi ya bakala na yandi mpi nde Adami ta yala yandi. Abele monaka kieleka yina ya mawa na meso na yandi. Na mambu yonso, Abele monaka nde yandi lendaka kutula ntima ya mvimba na ndinga ya Yehowa. Yo yina, Abele vandaka ti bikuma ya ngolo ya kukwikila na lusilu ya Nzambi ya me tala “nkuna,” to mwana, yina ta katula mambi yina yantikaka na Edeni.—Kuy. 3:15-19.

16, 17. Mbala ya nkaka nki mambu Abele longukaka na basherube?

 ¹⁶ Bansadi ya Yehowa. Ata Abele vandaka ve ti mbandu mosi ya mbote na dibuta ya bantu, kuvandaka ti bigangwa ya nkaka na ntoto yina yandi lendaka kulanda mbandu na bo. Ntangu Yehowa kulaka Adami ti Eva na kilanga, yandi salaka yonso na mpila nde bo ti bana na bo kukota diaka ve na Paladisu. Sambu na kutanina kielo na yo, Yehowa tulaka basherube—bawanzio yina kele na ndonga ya kuzanguka kibeni—kumosi ti mbele ya kunwanina yina kibende na yo vandaka kupela tiya mpi kubaluka ntangu yonso.—Tanga Kuyantika 3:24.

¹⁷ Yindula mutindu Abele vandaka kudiwa na kumona basherube yina ntangu yandi vandaka leke. Sambu bo vandaka kumonana ti nitu ya kimuntu, Abele lendaka kumona nde bo vandaka ngolo mingi kibeni. Mpi “mbele ya kunwanina” yina ke pela ngolo, ke landa kubaluka, vandaka kupesa yandi boma ya mbote. Ntangu Abele vandaka kuyela, keti yandi monaka ata mbala mosi nde basherube yina lembaka mpi yambulaka mukumba na bo? Ve. Mpimpa ti mwini, konso mvula, bigangwa yina ya mayele mpi ya ngolo bikalaka kaka na kisika yina. Na mutindu yina, Abele longukaka nde Yehowa Nzambi kele ti bansadi ya lunungu mpi ya kwikama. Na nsadisa ya basherube yina, Abele lendaka kumona kwikama mpi bulemfu yina bo monisaka na Yehowa, yina yandi monaka ve na dibuta na yandi. Ntembe kele ve nde, mbandu yina ya bawanzio kumisaka lukwikilu na yandi ngolo.

18. Inki bikuma beto kele na yo sambu na kuyedisa lukwikilu bubu yai?

¹⁸ Kuyindulula mambu yonso yina Yehowa monisaka sambu na yandi mosi na nzila ya lugangu, ya balusilu na yandi, mpi na mbandu ya bansadi na yandi bawanzio, sadisaka Abele na kukumisa lukwikilu na yandi ngolo mpenza. Mbandu na yandi ke tubila beto, mpidina ve? Mingi-mingi baleke lenda mona nde yo ke bwisa ntima na kuzaba nde  bo lenda yedisa lukwikilu ya kieleka na Yehowa Nzambi, ata bantu ya dibuta na bo ke sala konso mambu yina. Na nsadisa ya mambu ya kuyituka ya lugangu yina kele na nziunga na beto mpi Biblia ya mvimba yina beto kele ti yo, tanga mpi mbandu ya bantu mingi ya lukwikilu, beto kele ti bikuma mingi ya kuyedisa lukwikilu ya ngolo bubu yai.

19. Inki kieleka ya mfunu Abele bakisaka na nima?

¹⁹ Sambu lukwikilu ya Abele na Yehowa vandaka kuyela, yandi vandaka na mpusa ya kumonisa yo na bisalu. Kansi, nki kima muntu mpamba lenda pesa Ngangi ya luyalanganu? Yo kele pwelele nde, Nzambi kele ve na mfunu ya dikabu to lusadisu ya me katuka na bantu. Na nima, Abele bakisaka kieleka mosi ya mfunu: Kana, ti bikuma ya mbote, yandi pesa Yehowa bima ya kuluta kitoko yina yandi vandaka na yo, Tata na yandi ya zola ta sepela.

20, 21. Inki dikabu Kaini ti Abele pesaka na Yehowa, mpi nki mutindu Yehowa pesaka mvutu?

²⁰ Abele kudibongisaka sambu na kutambika mwa mameme ya kibuka na yandi. Yandi solaka ya kuluta kitoko, disongidila mameme ya ntete, mpi bitini na yo ya kitoko. Na ntangu yina, Kaini mpi sosaka nde Nzambi kusakumuna mpi kundima yandi; yandi yidikaka dikabu yina katukaka na bima ya bilanga na yandi. Kansi bikuma na yandi vandaka ve bonso ya Abele. Luswaswanu monanaka pwelele ntangu bo pesaka makabu na bo.

²¹ Mbala ya nkaka bo zole sadilaka bamesa-kimenga mpi tiya sambu na makabu na bo, ziku na ntwala ya basherube, yina vandaka mimonisi ya Yehowa na ntoto na ntangu yina. Yehowa pesaka mvutu! Beto ke tanga nde: “[Yehowa] ndimaka Abele ti makabu na yandi.” (Kuy. 4:4) Biblia ke zabisa beto ve nki mutindu Nzambi monisaka nde yandi ndimaka dikabu ya Abele.

22, 23. Inki kikuma pusaka Yehowa na kundima dikabu ya Abele?

²² Sambu na nki Nzambi ndimaka Abele? Keti yo vandaka sambu na dikabu yina? Abele pesaka kigangwa ya moyo, ya ke pema mpi tiamunaka menga na yo yina vandaka kumonisa luzingu na yo. Keti Abele bakisaka nde kimenga ya mutindu yina vandaka na mfunu mingi? Bamvu-nkama mingi na nima, Nzambi sadilaka kimenga ya mwana-dimeme ya kukonda kifu sambu na kumonisa kimenga ya Mwana na yandi ya kukuka, “Mwana-Dimeme ya Nzambi,” yina bo zolaka kutiamuna menga na yandi ya me sala mbi ve. (Yoa. 1:29; Kub. 12:5-7) Kansi, ntembe kele ve nde Abele bakisaka ve mambu mingi sambu na ntendula ya kimenga yina, ata yandi zabaka nde menga ya kigangwa ya moyo kele na mbalu mingi.

²³ Diambu ya beto me zaba kibeni kele nde: Abele tambikaka bima ya kuluta kitoko yina yandi vandaka na yo. Yehowa ndimaka yo sambu na dikabu yina kaka ve kansi mpi sambu na Abele yandi mosi. Yehowa ndimaka Abele sambu zola na yandi sambu na Yehowa mpi lukwikilu ya masonga pusaka yandi na kusala mpidina.

24. (a) Sambu na nki beto ke tuba nde dikabu ya Kaini vandaka ve ya mbi? (b) Na nki mutindu Kaini me fwanana ti bantu mingi bubu yai?

 ²⁴ Yo vandaka ve mutindu mosi sambu na Kaini. Yehowa “ndimaka ve Kaini ti makabu na yandi.” (Kuy. 4:5) Yo kele ve nde dikabu ya Kaini vandaka mbi; na nima Nsiku ya Nzambi pesaka bantu nzila ya kupesa makabu ya bima ya bilanga. (Levi 6:14, 15) Kansi Biblia ke tuba sambu na Kaini nde: “Bisalu na yandi vandaka ya mbi.” (Tanga 1 Yoane 3:12.) Bonso bantu mingi bubu yai, yo kele pwelele nde Kaini yindulaka nde kumonisa kudipesa ya zulu-zulu na Nzambi fwanaka. Kukonda kusukinina, bisalu na yandi monisaka pwelele nde yandi kondaka lukwikilu ya kieleka mpi zola sambu na Yehowa.

25, 26. Yehowa pesaka Kaini nki lukebisu, kansi Kaini salaka nki?

²⁵ Ntangu Kaini monaka nde Yehowa ndimaka yandi ve, keti yandi sosaka kubaka dilongi na mbandu ya Abele? Ve. Yandi bumbilaka mpangi na yandi kimbeni na ntima. Yehowa monaka mambu yina vandaka na ntima ya Kaini mpi na ntima-nda yonso yandi mekaka kuyindula ti Kaini. Yandi kebisaka Kaini nde bangindu yina ta nata yandi na disumu ya nene, mpi pesaka Kaini kivuvu nde yandi ‘ta ndimama’ (NW) kaka kana yandi soba banzila na yandi.—Kuy. 4:6, 7.

²⁶ Kaini buyaka kulanda lukebisu ya Nzambi. Yandi lombaka mpangi na yandi yina vandaka kutudila yandi ntima na kukwenda ti yandi na kilanga. Kuna Kaini bwilaka Abele mpi fwaka yandi. (Kuy. 4:8) Na mutindu mosi buna, Abele kumaka muntu ya ntete yina bo bangikaka sambu na dibundu na yandi, mbangi-menga ya ntete. Yandi me fwaka, kansi Yehowa me vilaka yandi ve.

27. (a) Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Abele ta futumuka? (b) Inki beto lenda sala sambu na kukutana ti Abele na makwisa?

²⁷ Na mutindu ya kifwani, menga ya Abele vandaka kuboka na Yehowa Nzambi sambu na kuvutula mbela, to kulungisa lunungu. Mpi Nzambi lungisaka lunungu; yandi pesaka Kaini, muntu ya mbi ndola sambu na mbi na yandi. (Kuy. 4:9-12) Kima ya kuluta mfunu kele nde, disolo ya lukwikilu ya Abele ke tubila beto bubu yai. Luzingu na yandi—ziku kiteso ya mvu-nkama mosi—vandaka nkufi sambu na bantu na ntangu yina, kansi Abele zingaka na mutindu yina sepedisaka Nzambi. Yandi fwaka mpi zabaka nde Yehowa, Tata na yandi ya zulu vandaka kuzola yandi mpi kundima yandi. (Baeb. 11:4) Beto lenda tula ntima nde, yandi kele na lutaninu na mabanza ya kukonda nsuka ya Yehowa mpi ke vingila lufutumuku sambu na kuzinga na ntoto yina ta kuma paladisu. (Yoa. 5:28, 29) Keti nge ta kutana ti yandi kuna? Ee, kana nge kele ti lukanu ya kuwa ntangu Abele ke tubila nge mpi kulanda mbandu ya lukwikilu na yandi ya ngolo.