MŨTHENYA ũmwe wa Kiumia kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mĩaka ya 1520, aikari a Meaux, gataũni kanini hakuhĩ na Paris nĩ maakenire mũno maigua magĩthomerũo Injiri na Kĩfaranja handũ ha Kĩlatini.

Jacques Lefèvre d’Étaples ũrĩa nĩwe warutĩte wĩra ũcio wa gũtaũra Bibilia aandĩkĩire mũrata wake ũũ: “Ndũngĩmenya biũ ũrĩa Ngai ateithagia andũ a mĩthemba yothe mataũkĩrũo nĩ Kiugo gĩake.”

Hĩndĩ ĩyo kanitha wa Gatoreki na andũ arĩa mathomeire Bibilia a Paris nĩ maagiragia Bibilia ĩtaũrũo na thiomi iria andũ maahũthagĩra mũno. Nĩ kĩĩ gĩatindĩkire Lefèvre ataũre Bibilia na Kĩfaranja? Aahotire atĩa gũteithia andũ mataũkĩrũo nĩ Kiugo kĩa Ngai?

Lefèvre atanatuĩka mũtaũri wa Bibilia aambĩte kwĩrutĩra kũrũnga morutani marĩa maarĩ mabuku-inĩ ma kĩndini na ma andũ arĩa maathomeire Bibilia. Akĩmenya atĩ mabuku ma tene nĩ maathũkĩtio na njĩra ya gwĩkĩrũo ũhoro mũhĩtanu na ningĩ maarĩ na mahĩtia. Nĩguo ataũkĩrũo wega nĩ ũhoro ũrĩa warĩ mabuku-inĩ ma tene akĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia ĩrĩa Gatoreki maahũthagĩra. Bibilia ĩyo yetagwo Latin Vulgate.

Gũthuthuria na kinyi Maandĩko gwatũmire oige ũũ: “Kwĩruta ũma wĩgiĩ Ngai nokuo tu kũngĩtũma ũkorũo na gĩkeno kĩa ma.” Nĩ ũndũ ũcio Lefèvre agĩtiga gũthuthuragia mabuku ma kĩndini na akĩambĩrĩria kũhũthĩra mahinda make mothe gũtaũra Bibilia.

Mwaka-inĩ wa 1509 Lefèvre agĩcabithia ibuku rĩa Thaburi. * Ibuku rĩu rĩarĩ rĩa kũringithania na o karatathi gaataũrĩtwo na njĩra ithano itiganĩte cia Kĩlatini. Ningĩ nĩ rĩarĩ na maũndũ mangĩ aacokanĩrĩirie kuuma harĩ Vulgate. Aarĩ ngũrani na andũ arĩa maathomeire Bibilia hĩndĩ ĩyo tondũ nĩ eerutanagĩria gũtaũra Bibilia na njĩra hũthũ na ĩrataũkĩka. Njĩra yake ya gũtaũra Maandĩko nĩ yahutirie mũno athomi angĩ a Bibilia.—Rora gathandũkũ “ Ũrĩa Martin Luther Aagucĩrĩirio nĩ Lefèvre.”

O na gũtuĩka aaciarĩirũo ndini-inĩ ya Gatoreki, nĩ aarĩ na ma atĩ kanitha nĩ ũngĩagagĩririo korũo andũ nĩ mangĩarutirwo Maandĩko ũrĩa kwagĩrĩire. No rĩrĩ, andũ mangĩahotire atĩa gũtaũkĩrũo nĩ maandĩko na moonekaga kaingĩ na Kĩlatini?

Wendo wa Lefèvre harĩ Kiugo kĩa Ngai nĩ watũmire atue itua rĩa gũtaũra Bibilia nĩguo andũ aingĩ biũ mahote kũmĩthoma. Nĩguo ahingie muoroto ũcio, mweri-inĩ wa Juni 1523 nĩ aarutire tũbuku twĩrĩ tũnini twa Injiri ya Kĩfaranja ĩrĩa aataũrĩte. Andũ aingĩ arĩa mataarĩ atongu nĩ maahotaga kwĩgũrĩra Bibilia ĩyo tondũ yeendagio nuthu ya thogora wa Bibilia iria ciahũthagĩrũo.

 Andũ nĩ maakeneire Bibilia ĩyo mũno. Nĩ maanyoteire mũno gwĩthomera ciugo cia Jesu na rũthiomi rwao ũũ atĩ kobĩ cia mbere 1,200 ciagũrirwo igĩthira na ihenya.

Ũhoro-inĩ wa kwambĩrĩria mabuku macio ma Injiri, Lefèvre aatarĩirie atĩ aataũrĩte Bibilia na Kĩfaranja nĩguo arũmĩrĩri a kanitha arĩa matoĩ Kĩlatini mamenye ma yayo o ta arĩa maarĩ nayo na Kĩlatini. No nĩ kĩĩ gĩatũmaga Lefèvre akorũo na wendi mũnene wa gũteithia andũ macokerere morutani ma Bibilia?

Lefèvre nĩ aamenyete atĩ morutani ma andũ nĩ maathũkĩtie kanitha wa Gatoreki. (Mariko 7:7; Akolosai 2:8) Ningĩ eetĩkĩtie atĩ ihinda rĩarĩ ikinyu rĩa Injiri “kũhunjio thĩinĩ wa thĩ yothe nĩguo andũ matige kũhĩtithio nĩ morutani ma andũ.”

Lefèvre ningĩ nĩ eerutanĩirie mũno kũregana na ihooto itarĩ magũrũ cia arĩa maareganaga na ũtaũri wa Bibilia na Kĩfaranja. Akĩmenereria ũhinga wao, oigire ũũ: “Mangĩhota atĩa kũruta andũ kũrũmia maũndũ mothe marĩa Jesu Kristo aarutanire angĩkorũo matirenda andũ mone na methomere na rũthiomi rwao ene Injiri ya Ngai?”—Aroma 10:14.

Ũndũ ũcio nĩ watũmire arĩa maathomagĩra Bibilia Yunivasĩtĩ ya Paris, kana Sorbonne, mamũkararie mũno. Mweri wa Agosti 1523, makĩgiria  Bibilia iria ciataũrĩtwo na thiomi ingĩ na mabuku mangĩ marĩa marĩrĩirie Bibilia. Moigire atĩ indo icio “nĩ ũgwati harĩ kanitha.” Tiga nĩ Mũthamaki Francis I wa Faranja wateithirie Lefèvre, mũthuri ũcio angĩatuĩrĩirũo atĩ nĩ aratheremia morutani matarĩ metĩkĩrie.

Lefèvre ndaarekire maũndũ moru marĩa maaragio igũrũ rĩgiĩ wĩra wake mamũrigĩrĩrie gũtaũra Bibilia. Mwaka-inĩ wa 1524 arĩkia gũtaũra Maandĩko ma Kĩngiriki (marĩa metagwo New Testament), akĩruta ibuku rĩa Thaburi na Kĩfaranja nĩ getha arũmĩrĩri mahote kũhoya “merutĩire biũ kuuma ngoro.”

Andũ arĩa maathomagĩra Bibilia cukuru-inĩ ya Sorbonne makĩambĩrĩria gũthuthuria ũtaũri wa Lefèvre na kinyi matekũrĩa marĩĩgu. Magĩathana Bibilia ĩyo ya Maandĩko ma Kĩngiriki ĩcinwo andũ makĩyonagĩra, na makĩmenereria mabuku mangĩ, makiuga atĩ mabuku macio “maatĩtĩrithagia morutani ma Luther.” Rĩrĩa meetire Lefèvre atĩ nĩguo etetere, agĩtua itua rĩa kũũrĩra Strasbourg. Arĩ kũu agĩthiĩ na mbere gũtaũra Bibilia na njĩra ya hitho. O na gũtuĩka andũ amwe nĩ maamũmenereirie makiuga atĩ aarĩ na guoya, we eetĩkĩtie atĩ ĩyo nĩyo yarĩ njĩra ĩrĩa njega makĩria ya gũcokeria arĩa matoonaga bata wa ma cia Bibilia iria iringithanĩtio na “ruru.”—Mathayo 7:6.

Mwaka ũmwe kuuma ethara, Mũthamaki Francis I akĩmũtua mwarimũ athomithagie kahĩĩ gake ka mĩaka ĩna karĩa geetagwo Charles. Wĩra ũcio nĩ waheire Lefèvre mahinda ma kũigana ma kũrĩkia gũtaũra Bibilia. Mwaka-inĩ wa 1530, Emperor Charles V agĩtĩkĩria Bibilia ĩrĩa Lefèvre aataũrĩte ĩcabĩrwo Antwerp bũrũri-inĩ wa Belgium. *

Ũtũũro-inĩ wake wothe Lefèvre eerĩgagĩrĩra atĩ kanitha nĩ ũngĩatiganire na morutani ma andũ na ũcokerere ũmenyo wa ma wa Maandĩko. Eetĩkĩtie atĩ Mũkristiano o wothe arĩ na “kĩhooto na nĩ agĩrĩire gũthoma na kwĩruta Bibilia we mwene.” Ũndũ ũcio nĩguo watũmaga erutanĩrie mũno nĩguo andũ othe magĩe na Bibilia. O na gũtuĩka wendi wake wa kuona kanitha ĩkĩagagĩra ndwahingire, rũgano rwake rũtingĩriganĩra tondũ nĩ aateithirie andũ matarĩ athomu na athĩni mamenye Kiugo kĩa Ngai.