Icere cia ndigithũ ya rĩũmba irĩ na ũkũrũ wa mĩaka 3,000 nĩ ciathikũririo mwaka-inĩ wa 2012 na nĩ ciagucĩrĩirie athuthuria aingĩ. Nĩ kĩĩ kĩarĩ kĩa mwanya na icere icio? Ti cio ciarĩ cia mwanya mũno, no nĩ ciugo iria ciandĩkĩtwo ho.

Thutha wa athuthuria a matigari ma indo cia tene kũnyitithania icere icio, nĩ mataũkĩirũo nĩ ciugo icio cia mwandĩko wa Akanaani. Ciandĩkĩtwo: “Eshba’al Ben [mũrũ wa] Beda’.” Rĩrĩ nĩrĩo riita rĩa mbere athuthuria a matigari ma indo cia tene kuona rĩĩtwa rĩu rĩandĩkĩtwo indo-inĩ cia tene.

Bibilia nĩ ĩgwetete Eshibaali ũngĩ ũrĩa warĩ ũmwe wa ariũ a Mũthamaki Saulu. (1 Maũ. 8:33; 9:39) Profesa Yosef Garfinkel, ũrĩa wanyitire itemi hĩndĩ ya gũthikũria icere icio, oigaga ũũ: “Nĩ ũndũ mwega kuona atĩ rĩĩtwa Eshba’al rĩa hĩndĩ ya Mũthamaki Daudi, nĩ rĩonekaga Bibilia-inĩ na rĩu ningĩ nĩ rĩonekete nĩ athuthuria a matigari ma indo cia tene.” Andũ amwe meciragia atĩ nĩ rĩĩtwa rĩahũthagĩrũo o hĩndĩ ĩyo tu. O rĩngĩ, ũhoro ũrĩ Bibilia-inĩ nĩ ũnyitĩtwo mbaru nĩ indo cionetwo nĩ athuthuria a matigari ma indo cia tene.

Handũ hangĩ Bibilia-inĩ rĩĩtwa rĩu Eshibaali, rĩandĩkĩtwo Ishi-boshethu, ndemwa cia mũico “baali” ikeherio na hakandĩkwo ndemwa “boshethu.” (2 Sam. 2:10) Nĩkĩ? Athuthuria amwe mataaragĩria ũũ: “Ibuku-inĩ rĩa 2 Samueli, mwandĩki nĩ ta eethemaga kũhũthĩra rĩĩtwa Eshba’al rĩrĩa rĩhaanaine na rĩĩtwa rĩa ngai ya kĩhuhũkanio ya Akanaani ĩrĩa yetagwo Ba’al, no thĩinĩ wa Ibuku rĩa Maũndũ ma Matukũ ma Tene rĩĩtwa rĩu Eshba’al rĩtiacenjirio.”