1. Tũngĩhota atĩa gwathĩkĩra Ngai na twathĩkĩre thirikari cia andũ?

O NA GŨTUĨKA Bibilia nĩ ĩtwĩraga twathĩkagĩre thirikari cia andũ, no ĩtũrutaga atĩ no mũhaka twathĩkĩre Ngai gũkĩra andũ. (Atũm. 5:29; Tit. 3:1) Hihi no kũhoteke ũguo? Jesu nĩ aatũheire ũtaaro ũrĩa ũtũteithagia kũmenya nũ twagĩrĩire gwathĩkĩra. Oigire ũũ: “Rĩhai Kaisari indo ciake, no indo cia Ngai mũrĩhe Ngai.” ^[1] (Mat. 22:21) Tũrũmagĩrĩra ũtaaro ũcio wa Jesu na njĩra ĩrĩkũ? Nĩ na njĩra ya gwathĩkĩra mawatho ma thirikari cia kũrĩa tũikaraga, kũhe atongoria a cio gĩtĩo, na kũrĩha magooti. (Rom. 13:7) O na kũrĩ ũguo, thirikari ingĩtwĩra twĩke ũndũ ũngĩrakaria Ngai, nĩ tũreganaga nacio na gĩtĩo.

2. Tuonanagia atĩa atĩ tũtinyitaga mbaru mwena o na ũrĩkũ maũndũ-inĩ ma gĩũteti?

² Njĩra ĩmwe tũrĩhaga Ngai kĩrĩa kĩrĩ gĩake nayo nĩ kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe wa ũteti. (Isa. 2:4) Tũtikararagia thirikari tondũ Jehova nĩ etĩkĩrĩtie ciathane. Ningĩ tũtiĩingĩranagia na maũndũ ma gũtũgĩria ndũrĩrĩ kana bũrũri. (Rom. 13:​1, 2) Tũtiikagia kura kana gũcenjia thirikari ĩrĩa ĩrathana, na tũtihũranagĩra itĩ cia gĩũteti.

3. Nĩkĩ tũtiagĩrĩire kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti?

 ³ Bibilia nĩ ĩtũheaga maũndũ maigana ũna marĩa matũmaga Ngai atwĩre tũtikanyite mbaru maũndũ ma ũteti. Kwa ngerekano, tũrũmagĩrĩra morutani na kĩonereria kĩa Mũrũwe Jesu Kristo na njĩra ya gũkorũo tũtarĩ “a thĩ ĩno” na gwĩthema maũndũ mayo ma ũteti na mbaara. (Joh. 6:15; 17:16) Nĩguo tũkorũo tũrĩ raiya ehokeku a Ũthamaki wa Ngai, tũtiagĩrĩirũo kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti. Tũngĩnyita mbaru maũndũ ma ũteti, tũtingĩkorũo na thamiri theru tũkĩhunjĩria andũ atĩ Ũthamaki wa Ngai noguo ũngĩninĩra andũ mathĩna. Ndini cia maheeni igayanagia andũ na njĩra ya kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti, no ũthathaiya wa ma ũnyitithanagia thiritũ yothe ya ariũ a Ithe witũ na njĩra ya kwaga kũnyita mbaru maũndũ macio.​—1 Pet. 2:17.

4. (a) Tũmenyaga atĩa atĩ kũrĩ hingo ũtagaakorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gwĩthema kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ mwega kwĩhaarĩria ihinda-inĩ rĩrĩ nĩguo tũtikananyite mbaru maũndũ ma ũteti?

⁴ No kũhoteke atĩ kũrĩa tũikaraga tũtihatagĩrĩrio tũingĩre maũndũ-inĩ ma ũteti. O na kũrĩ ũguo, o ũrĩa mũtabarĩre wa Shaitani ũrakuhĩrĩria mũthia, gũtigũkorũo kũrĩ ũndũ mũhũthũ gwĩthema maũndũ ma ũteti. Thĩ ĩgũthiĩ o na mbere kũgayũkana makĩria tondũ ĩiyũire andũ “matendaga ũiguano” na “momĩtie ciongo.” (2 Tim. 3:​3, 4) Ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa mabũrũri mamwe nĩ macemanĩtie na moritũ nĩ ũndũ wa kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti ma thirikari cia kwao. Hihi nĩ ũrona bata wa kũrũmia biũ itua ritũ rĩa kũregana na maũndũ ma ũteti? Tũngĩeterera nginya rĩrĩa tũgaacemania na moritũ, no twĩkore tũkĩregeria itua ritũ na tũnyite mbaru maũndũ macio. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, tũngĩĩhaarĩria atĩa gũtũũra tũtekũnyita mbaru maũndũ ma ũteti thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩgayũkanĩte? Tũgũthuthuria maũndũ mana marĩa mangĩtũteithia.

5. Jehova onaga thirikari cia andũ atĩa?

⁵ Ũndũ wa mbere ũrĩa ũngĩtũteithia kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti nĩ kũgĩa na mawoni ta ma Jehova kwerekera thirikari cia andũ. O na gũtuĩka thirikari imwe no cioneke ta irĩ njega, Jehova ndoombire andũ mathage arĩa angĩ. (Jer. 10:23) Jehova onaga andũ othe marĩ famĩlĩ ĩmwe. No thirikari cia andũ nĩ imagayanĩtie tondũ ciendaga matũgĩrie bũrũri wao igũrũ rĩa mabũrũri marĩa mangĩ. O na atongoria arĩa ega mũno thĩinĩ wa thirikari cia andũ matingĩhota kũniinĩra andũ mathĩna mao mothe. Ningĩ thirikari cia andũ nĩ ciatuĩkire thũ cia Ũthamaki wa Ngai kuuma 1914. Ica ikuhĩ Ũthamaki ũcio nĩ ũkwananga thirikari icio ciothe. ​—Thoma Thaburi 2:​2, 7-9.

6. Twagĩrĩirũo kuona atongoria a thirikari atĩa?

⁶ Ngai etĩkĩrĩtie thirikari cia gĩũteti ikorũo kuo tondũ nĩ itũmaga kũgĩe na thayũ, na nĩ ũndũ ũcio tũkahota kũhunjia ũhoro mwega wa Ũthamaki. (Rom. 13:​3, 4) Ningĩ Ngai nĩ atwĩrĩte tũkahoya nĩ ũndũ wa athamaki na arĩa othe marĩ itĩ-inĩ cia ũnene, makĩria hĩndĩ ĩrĩa matua mao mangĩhutia ũthathaiya witũ. (1 Tim. 2:​1, 2) Rĩrĩa thirikari yatwĩka ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto, nĩ twĩtetagĩra kũrĩ yo o ta ũrĩa mũtũmwo Paulo eekire. (Atũm. 25:11) O na gũtuĩka Bibilia yugaga atĩ Shaitani nĩwe ũtongoragia thirikari ciothe cia andũ, ndiugaga atĩ nĩwe ũtongoragia mũnene ũmwe ũmwe thirikari-inĩ. (Luk. 4:​5, 6) Kwoguo nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema kuuga atĩ mũnene mũna aratongorio nĩ Mũcukani. Nĩ ũndũ ũcio ũhoro-inĩ wĩgiĩ “thirikari na athani,” tũtiagĩrĩirũo ‘kwaragia ũũru igũrũ rĩa mũndũ o na ũrĩkũ.’​—Tit. 3:​1, 2. 

7. Twagĩrĩirũo gwĩthema mwĩcirĩrie ũrĩkũ?

 ⁷ Twathĩkagĩra Ngai na njĩra ya kwaga kũnyita mbaru mũteti kana kĩama kĩna, o na angĩkorũo mawoni make kana ma kĩama kĩu maroneka ta mangĩtũguna. Rĩmwe na rĩmwe ũndũ ũcio no ũkorũo ũtarĩ mũhũthũ. Kwa ngerekano ta wĩcirie andũ makĩgeria kweheria thirikari ĩkoretwo ĩkĩmahinyĩrĩria, na nĩ ĩhinyĩrĩirie nginya Aira a Jehova. O na gũtuĩka ithuĩ tũtingĩoya mathĩgĩ ta andũ arĩa angĩ-rĩ, hihi no twĩkore tũkĩmanyita mbaru ngoro-inĩ citũ? (Ef. 2:2) Maũndũ marĩa twaragia na marĩa twĩkaga nĩ magĩrĩire kuonania atĩ ngoro-inĩ citũ tũtiranyita ũteti mbaru.

8. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ ‘twĩhũgĩte’ na ‘tũtirĩ na ũũru’ rĩrĩa atarĩ ũndũ mũhũthũ kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma gĩũteti?

⁸ Ũndũ wa kerĩ ũrĩa ũngĩtũteithia kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti nĩ ‘kwĩhũga o ta nyoka na gũkoragwo tũtarĩ na ũũru o ta ndutura’ rĩrĩa twacemania na moritũ. (Thoma Mathayo 10:​16, 17.) Tuonanagia atĩ nĩ twĩhũgĩte na njĩra ya gũikia riitho kabere na kuona mogwati, na tũgakorũo tũtarĩ na ũũru na njĩra ya kwaga kwĩingĩria mogwati-inĩ macio. Rekei twarĩrĩrie mogwati maigana ũna na ũrĩa tũngĩhiũrania namo.

9. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera rĩrĩa tũraaria na andũ arĩa angĩ?

⁹ Ndeereti citũ. Twagĩrĩirũo kwĩmenyerera mũno rĩrĩa andũ mambĩrĩria ndeereti cia maũndũ ma ũteti. Kwa ngerekano, ũkĩhunjĩria mũndũ wĩtheme kũgaathĩrĩria kana kũmenereria mawoni ma kĩama kĩna kana ma mũtongoria mũna. Handũ ha kwarĩrĩria maũndũ marĩa atongoria marabanga gwĩka nĩguo maniinĩre andũ mathĩna, muonie thĩinĩ wa Bibilia ũrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkaaniina mathĩna macio biũ. Andũ mangĩrehe ũhoro wa maũndũ ta kũruta nda, arũme kũhikania na arũme na maũndũ mangĩ ta macio, mere ũrĩa Bibilia yugaga na ũrĩa wee ũrũmagĩrĩra ũtaaro wayo. Ndũkagerie o na hanini kũingĩria mawoni ma ateti maũndũ-inĩ macio. Tũtinyitaga mbaru mawatho macenjio kana meherio, na ningĩ tũtitindĩkagĩrĩria andũ macenjie mawoni mao.

10. Tũngĩtigĩrĩra atĩa atĩ tũtiranyita mbaru maũndũ ma gĩũteti rĩrĩa tũrathoma kana tũrerorera mohoro?

¹⁰ Nyũmba cia mohoro. Nĩ kũrĩ hĩndĩ nyũmba cia mohoro imemerekagia na njĩra ĩronania atĩ nĩ iranyita mbaru mwena mũna. Rĩmwe na rĩmwe ihũthagĩrũo nĩ ateti gwĩka ũguo. Ũguo nĩguo gũkoragwo thĩinĩ wa mabũrũri marĩa thirikari nĩyo ĩtuaga maũndũ marĩa nyũmba cia mohoro ikũmemerekia. No ithuĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera kũnyita mbaru mawoni ta macio ngoro-inĩ citũ. Kwa ngerekano wĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ngenagĩra gũthikĩrĩria mũmemerekia mũna tondũ nĩ nyendete mũrũgamo wake maũndũ-inĩ ma ũteti?’ Angĩkorũo nĩguo-rĩ, geria gũcaria ihumo cia mohoro iria itaranyita mbaru mwena mũna. Nĩ harĩ bata kũgĩa na ũigananĩru rĩrĩa tũrathikĩrĩria nyũmba cia mohoro iria inyitaga mbaru mwena mũna maũndũ-inĩ ma ũteti. Ningĩ nĩ wega kũringithania maũndũ marĩa tũraigua makĩmemerekio na “maũndũ mega” marĩa makoragwo thĩinĩ wa Bibilia.​—2 Tim. 1:13.

11. Nĩkĩ no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ mũndũ kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti angĩkorũo nĩ onaga indo ciake irĩ cia bata mũno?

¹¹ Kwenda indo cia kĩĩmwĩrĩ. No twĩkore tũkĩremwo nĩ gwĩthema kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti angĩkorũo indo citũ nĩcio cia bata makĩria ũtũũro-inĩ witũ. Aira a Jehova maigana ũna a Malawi nĩ maaremirũo nĩ gwĩthema maũndũ ma ũteti rĩrĩa maanyaririrũo mĩaka-inĩ ya 1970 ta ũrĩa Ruth kuuma bũrũri ũcio atarĩirie: “Tuorire na amwe, no thutha-inĩ makĩingĩra kĩama-inĩ gĩa ũteti na  magĩcoka mũciĩ tondũ matiendaga kũũmĩrĩria ũtũũro mũritũ wa kambĩ ĩrĩa tuorĩire. Matiahotire gũtigana na ũtũũro wa ũtonga.” Ngũrani na acio, andũ aingĩ a Ngai nĩ maregete kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma ũteti o na rĩrĩa morũo nĩ kĩrĩa gĩothe marĩ nakĩo.​—Ahib. 10:34.

12, 13. (a) Jehova onaga andũ atĩa? (b) Tũngĩmenya atĩa atĩ nĩ twambĩrĩirie kwĩrahĩra bũrũri witũ?

¹² Mwĩtĩo. Kaingĩ andũ nĩ merahagĩra rũrĩrĩ rwao, rangi, ũndũire, itũũra, kana bũrũri wao. O na kũrĩ ũguo, Jehova ndonaga mũndũ mũna kana gĩkundi kĩna kĩa andũ kĩrĩ kĩa bata gũkĩra kĩrĩa kĩngĩ. Onaga ithuothe tũrĩ a bata. Ũguo ti kuuga atĩ ndendaga twĩrahĩre ũndũire witũ. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ Jehova atũũmbĩte tũrĩ na ũndũire ũtiganĩte na nĩ tũkenagĩra ũndũ ũcio. No ningĩ no mũhaka tũririkanage atĩ maitho-inĩ make tũtirĩ a bata gũkĩra andũ arĩa angĩ.​—Rom. 10:12.

¹³ Tũtiagĩrĩire gwĩtĩa nĩ ũndũ wa bũrũri kana rũrĩrĩ rwitũ nginya twĩciragie atĩ nĩ rwa bata kũrĩ iria ingĩ. Tũngĩka ũguo, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ mũno gwĩthema kũnyita mbaru mwena mũna. Ũguo nĩguo gwathiire harĩ Akristiano a tene. Ariũ a Ithe witũ amwe arĩa maaragia Kĩhibirania nĩ maaregaga kũgaĩra atumia a ndigwa irio arĩa maaragia Kĩngiriki. (Atũm. 6:1) Ithuĩ tũngĩmenya atĩa kana nĩ twambĩrĩirie kũgĩa na mwĩtĩo? Ũngĩka atĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ kuuma bũrũri ũngĩ angĩruta mawoni make ũndũ-inĩ mũna? Hihi ũngĩregana na mawoni macio o na ihenya nĩ ũndũ wa gwĩciria atĩ bũrũri-inĩ wanyu mwĩkaga maũndũ na njĩra njega makĩria? Handũ ha gwĩka ũguo, ithuothe twagĩrĩirũo gũikara ‘twĩnyihĩtie tũkĩonaga arĩa angĩ marĩ a bata gũtũkĩra.’​—Afil. 2:3.

14. Mahoya mangĩtũteithia atĩa, na nĩ ngerekano ĩrĩkũ ya Bibilia yonanagia ũguo?

¹⁴ Ũndũ wa gatatũ ũrĩa ũngĩtũteithia kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti nĩ kwĩhoka Jehova atũhe hinya. Mũhoe akũhe roho mũtheru ũkũrie ngumo iria ibataranagia ta wetereri na kwĩgirĩrĩria nĩguo ũhote gũikara rungu rwa thirikari ĩrĩ na ungumania kana wagi wa kĩhooto. Ningĩ no ũmũhoe ũũgĩ nĩguo ũhote kũmenya na kũhiũrania na maũndũ marĩa mangĩtũma ũnyite mbaru mwena mũna. (Jak. 1:5) Angĩkorũo nĩ wohetwo kana nĩ ũranyarirũo nĩ ũndũ wa gũkorũo ũrĩ mwĩhokeku harĩ Jehova, mũhoe akũhe hinya wa gũtetera wĩtĩkio waku ũrĩ na ũmĩrĩru na ũhote gũkirĩrĩria mĩnyamaro o yothe.​—Thoma Atũmwo 4:​27-31.

15. Bibilia ĩngĩgũteithia atĩa kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma gĩũteti? (Ningĩ rora gathandũkũ “Bibilia nĩ Yamateithirie Kũrũmia Itua Rĩao.”)

¹⁵ Jehova no agwĩkĩre hinya kũgerera Kiugo gĩake. Wĩcũranie ũhoro wa maandĩko marĩa mangĩgũteithia gũtũũra ũtekũnyita mbaru maũndũ ma ũteti. Maige meciria-inĩ, nĩguo magwĩkagĩre hinya hĩndĩ ĩrĩa ũngĩkorũo ũtarĩ na Bibilia. Ningĩ Kiugo kĩa Ngai no gĩkĩre hinya kĩĩrĩgĩrĩro gĩaku gĩa gũgaakenera irathimo cia Ũthamaki. Kĩĩrĩgĩrĩro kĩu nĩ kĩa bata nĩguo tũhote gũkirĩrĩria mĩnyamaro. (Rom. 8:25) Thuura maandĩko marĩa monanagia irathimo iria wĩriragĩria mũno gũgaakenera thĩinĩ wa thĩ njerũ, ũcoke ũhũũre mbica ũrĩ kuo ũgĩcikenera.

16, 17. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ndungata njĩhokeku cia Jehova iria ciaregire kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma gĩũteti? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹⁶ Ũndũ wa kana ũrĩa ũngĩtũteithia kwaga kũnyita mbaru maũndũ ma ũteti nĩ gwĩciria ũhoro wa ndungata njĩhokeku cia Jehova. Kĩonereria kĩao no gĩtũteithie kũgĩa na ũũgĩ na hinya ũrĩa tũbataraga nĩguo tũhote gũkirĩrĩria. Kwa ngerekano, Shadraka, Meshaka, na Abedinego nĩ maaregire kũinamĩrĩra mũhianano  ũrĩa warũgamagĩrĩra thirikari ya Babuloni. (Thoma Danieli 3:​16-18) Gũthoma ũhoro wao nĩ gũteithĩtie Aira aingĩ a Jehova kũgĩa na ũmĩrĩru wa kũrega gũthathaiya bendera cia mabũrũri mao. Ningĩ Jesu nĩ eeyeheranirie biũ na ngucanio cia gĩũteti na maũndũ mangĩ ma thĩ ĩno. Nĩ ũndũ wa kũmenya ũrĩa kĩonereria gĩake kĩngĩateithirie andũ arĩa angĩ, Jesu eerire arũmĩrĩri ake ũũ: “Mwĩhei hinya. Niĩ nĩ ndooretie thĩ.”​—Joh. 16:33.

¹⁷ Aira aingĩ a Jehova mahinda-inĩ maya matiĩingĩragia maũndũ-inĩ ma gĩũteti. Amwe ao maanahũrũo, magaikio njera, na makoragwo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Kĩonereria kĩao no gĩgũteithie ta ũrĩa gĩateithirie Barış kuuma Turkey. Oigire ũũ: “Franz Reiter aarĩ mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ na oragirũo nĩ ũndũ wa kũrega kũingĩra njeshi-inĩ ya Hitler. Marũa marĩa aandĩkĩire mami wao ũtukũ ũmwe ataanoragwo moonanirie atĩ aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu na nĩ eehokete Jehova. Ndeendaga kũrũmĩrĩra kĩonereria gĩake ingĩacemanirie na igerio ta rĩu.” ^[2][16]

18, 19. (a) Ũngĩteithĩka atĩa kuuma kũrĩ andũ thĩinĩ wa kĩũngano kĩanyu? (b) Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ?

¹⁸ Aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ kĩanyu no magũteithie gwĩthema kũnyita mbaru maũndũ ma gĩũteti. Menyithia athuri a kĩũngano magerio marĩa ũngĩkorũo ũgĩcemania namo, na ũmahoe ũtaaro wa kĩĩmaandĩko. Andũ arĩa angĩ kĩũngano-inĩ o nao no magwĩkĩre ngoro mangĩmenya moritũ marĩa ũracemania namo. No ũmere makũririkane mahoya-inĩ mao. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, angĩkorũo nĩ tũkwenda aarĩ na ariũ a Ithe witũ matwĩkĩre hinya na matũhoere, no mũhaka o na ithuĩ tũmekagĩre o ũguo. (Mat. 7:12) Gĩcunjĩ kĩa “Mambo ya Kisheria Kulingana na Eneo” thĩinĩ wa jw.org/sw kĩrĩa kĩrĩ rungu rwa HABARI no gĩgũteithie kũmenya maũndũ ma ĩmwe kwa ĩmwe marĩa ũngĩgweta ũkĩhoya. Gĩcunjĩ kĩu kĩrĩ na marĩĩtwa ma ariũ a Ithe witũ arĩa mohetwo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Oya marĩĩtwa mamwe ma andũ acio na ũmahoere mahote gũtũũra marĩ ehokeku harĩ Jehova.​—Ef. 6:​19, 20.

¹⁹ O ũrĩa mũthia ũrakuhĩrĩria, noguo tũrerĩgĩrĩra thirikari cia andũ ithiĩ na mbere gũtũhatĩrĩria tũtiganĩrie wĩhokeku witũ harĩ Jehova na Ũthamaki wake. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ harĩ bata rĩu twĩkĩre hinya itua ritũ rĩa gũtũũra tũtekũnyita mbaru maũndũ ma ũteti thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩgayũkanĩte.