1, 2. (a) Jehova eyonanirie aarĩ Ngai wa mũthemba ũrĩkũ harĩ rũrĩrĩ rwa Isiraeli? (b) Gĩcunjĩ gĩkĩ kĩarĩrĩirie kĩũria kĩrĩkũ?

 MATUKŨ-INĨ ma Nehemia, gĩkundi kĩmwe kĩa Alawii nĩ kĩoimbũrire mahoya-inĩ atĩ nĩ kaingĩ maithe mao ‘maaregire gwathĩkĩra’ maathani ma Jehova. No maita macio mothe Jehova nĩ onanirie atĩ we ‘nĩ Ngai muohanĩri, muuma-andũ, mũiguanĩri tha mũno, ũtahiũhaga kũrakara, na ũiyũirũo nĩ tha.’ Harĩ andũ acio maarutĩtwo ũkombo-inĩ mahinda-inĩ ma Nehemia, Jehova no aathire na mbere kũmonia ũtugi.—Neh. 9:16, 17.

² O ũmwe witũ no eyũrie atĩrĩ, ‘Wohanĩri wa Jehova ũngĩng’una atĩa?’ Nĩguo tũhote gũcokia kĩũria kĩu kĩa bata-rĩ, rekei tũthuthurie ũrĩa Ngai aarũmbũyanirie na athuri erĩ maagunĩkire nĩ wohanĩri wa Jehova—athamaki erĩ, Daudi na Manase.

3-5. Daudi eekire mehia marĩkũ maritũ?

³ O na gũtuĩka Daudi aarĩ mũndũ mwĩtigĩri Ngai, nĩ eekire mahĩtia maritũ. Merĩ mamo maakoniĩ mũndũ na mũtumia wake, Uria na Bathi-sheba. Mehia macio nĩ maareheire arĩa othe maahutirio nĩmo ruo rũnene. O na kũrĩ ũguo, njĩra ĩrĩa Ngai aahũthĩrire kũrũnga Daudi nĩ ĩguũragia na gĩkĩro kĩnene wohanĩri wa Jehova. Ta rora ũrĩa gwathiire.

⁴ Daudi aatũmĩte ita rĩa Isiraeli rĩgathiũrũrũkĩrie Raba, itũũra inene rĩa Aamoni. Itũũra rĩu rĩarĩ kiromita 80 mwena wa irathĩro wa Jerusalemu, mũrĩmo ũrĩa ũngĩ wa Rũũĩ rwa Jorodani. Ihinda-inĩ rĩu, Daudi arĩ nyũmba yake ya ũthamaki igũrũ kũu Jerusalemu, akĩona Bathi-sheba—mũtumia warĩ mũhiku—agĩĩthamba. Mũthuriwe ndaarĩ hakuhĩ. Nĩ ũndũ wa kwĩrorera Bathi-sheba, Daudi akĩmwĩrirĩria mũno nginya  akiuga arehwo mũciĩ-inĩ wake wa ũthamaki, kũrĩa eekire ũtharia nake.—2 Sam. 11:1-4.

⁵ Rĩrĩa Daudi aamenyire atĩ Bathi-sheba e na nda, agĩathana mũthuriwe, Uria, arehwo Jerusalemu eehokete atĩ nĩ egũkoma nake. No Uria ndaigana gũtonya nyũmba gwake—o na gũtuĩka Daudi nĩ eerutanĩirie mũno kũmũringĩrĩria eke ũguo. Nĩ ũndũ ũcio, mũthamaki ũcio akĩandĩkĩra mũnene wa ita marũa na hitho nĩguo Uria atwarũo “handũ ha mbere mũno, harĩa mbaara ĩĩhĩte” nacio thigari iria ingĩ imũtiganĩrie. Tondũ wa ũguo, Uria agĩkuĩra mbaara-inĩ o ta ũrĩa Daudi aabangĩte. (2 Sam. 11:12-17) Na njĩra ĩyo rĩhia rĩa mũthamaki ũcio rĩa ũtharia rĩkĩneneha makĩria nĩ kũũragithia mũndũ ũteehĩtie.

6. Ngai eekire atĩa thutha wa Daudi kwĩhia, na ũndũ ũcio ũtũrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova?

⁶ Hatarĩ nganja, Jehova nĩ onire ũrĩa wothe gwathiire. Gũtirĩ ũndũ ũmũhĩtũkaga. (Thim. 15:3) O na gũtuĩka mũthamaki ũcio nĩ aacokire akĩhikia Bathi-sheba, “ũndũ ũcio Daudi ekĩte nĩwarakaririe Jehova.” (2 Sam. 11:27) Hihi Ngai eekire atĩa nĩ ũndũ wa mehia maritũ ma Daudi? Aatũmire mũnabii wake Nathani kũrĩ Daudi. Na tondũ Jehova nĩ Ngai muohanĩri-rĩ, aacaragia mũthingi wa kũmuonia tha. Githĩ ndũkenagio nĩ mwerekera ũcio mwega wa Jehova? Ndaigana kwĩra Daudi eerire kĩa hinya, ĩndĩ aatũmire Nathani, akĩganĩra mũthamaki ũcio rũgano rwamũteithirie kuona ũrĩa rĩhia rĩake rĩarĩ inene. (Thoma 2 Samueli 12:1-4.) Ĩyo yarĩ njĩra njega mũno ya gũkinyĩra ngoro ya Daudi!

7. Daudi eekire atĩa aigua ngerekano ya Nathani?

⁷ Ngerekano ĩyo Nathani aahũthĩrire nĩ yatũmire mũthamaki ũcio ecirie ũhoro wĩgiĩ kĩhooto. Daudi akĩrakara mũno nĩ gĩtonga kĩu aaganĩirũo ũhoro wakĩo, akĩĩra Nathani ũũ: “O ta ũrĩa Jehova atũũraga muoyo-rĩ, mũndũ ũrĩa wĩkĩte ũguo aagĩrĩirũo no gũkua!” Makĩria ma ũguo, Daudi akiuga atĩ mũndũ ũcio wekĩtwo maũndũ macio mataarĩ ma kĩhooto nĩ aagĩrĩirũo kũrĩhwo. O hĩndĩ ĩyo akĩĩrũo ũndũ wamũmakirie mũno. Nathani aamwĩrire, “Wee nĩwe mũndũ ũcio.” Daudi agĩcoka akĩĩrũo atĩ nĩ ũndũ wa gĩĩko kĩu eekĩte, “rũhiũ rũa mbaara” rũtingĩgathenga nyũmba yake na atĩ famĩlĩ yake nĩ ĩngĩarehithĩirio ũũru. Ningĩ nĩ angĩaconorithirio mbere ya andũ nĩ ũndũ wa mehia make. Daudi akĩona ũritũ wa ũndũ ũcio eekĩte na akiuga ũũ enyihĩtie: “Ninjĩhĩtie Jehova.”—2 Sam. 12:5-14.

8, 9. Thaburi ya 51 ĩguũrĩtie atĩa mathugunda ma thĩinĩ mũno ma Daudi, na ĩtũrutaga ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jehova?

⁸ Ciugo cia rwĩmbo rũrĩa Mũthamaki Daudi aacokire gũtunga nĩ cionanagia kwĩrira gwake gwa kuuma ngoro. Thaburi ya 51 nĩ ĩkoragwo na mathaithana ma Daudi kũrĩ Jehova na nĩ yonanagia wega atĩ to gwĩtĩkĩra eetĩkĩrire mehia make. O na nĩ eeririre. Ũndũ ũrĩa Daudi aarũmbũyagia mũno nĩ ũkuruhanu wake na Ngai. Oimbũrire akiuga, “Wee nĩwe njĩhĩtie, wee wiki.” Agĩthaitha Jehova ũũ: “Nyũmbĩra ngoro ĩtarĩ na gĩko; thĩinĩ wakwa cokia roho mwerũ, mwĩkindĩru. . . . ‘Hũndũrĩra gĩkeno kĩrĩa kĩa ũhonokio waku, na ũndiirĩrĩre na roho mwĩenderi.” (Thab. 51:1-4, 7-12) Hihi wee nĩ ũitũrũragĩra Jehova ngoro ũguo ũrĩ na kĩyo rĩrĩa ũkwaria nake ũhoro wĩgiĩ mahĩtia maku?

⁹ Jehova ndeehereirie Daudi moimĩrĩro moru ma wĩhia wake. Mangĩathire na mbere kũmũrĩa ũtũũro-inĩ wake wothe. O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ wa kuona roho wa wĩriri wa Daudi—arĩ na ‘ngoro thuthĩku’—Jehova nĩ aamuoheire. (Thoma Thaburi  32:5; Thab. 51:17) Ngai mwene hinya wothe nĩ amenyaga mwerekera na kĩrĩa gĩatũma mũndũ ehie. Handũ ha gwĩtĩkĩria atharia acio matuĩrũo gĩkuũ nĩ acirithania a andũ kũringana na Watho wa Musa, Jehova aaingĩrĩire maũndũ nĩ ũndũ wa tha, agĩtuĩra Daudi na Bathi-sheba we mwene. (Alaw. 20:10) Ngai o na nĩ aatuire mũrũ wao Suleimani mũthamaki wa Isiraeli ũrĩa warũmĩrĩire.—1 Maũ. 22:9, 10.

10. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova onire ũgĩtũma ohere Daudi? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ matũmaga Jehova ohanĩre?

¹⁰ Ũndũ ũngĩ hihi watũmire Jehova amoohere, nĩ ũrĩa Daudi we mwene onetie Saulu tha. (1 Sam. 24:4-7) O ta ũrĩa Jesu aatarĩirie, Jehova atwĩkaga o ũrĩa twĩkaga andũ arĩa angĩ. Jesu oigire, “Mũtikanekũũanĩre, nĩ getha mũtikanekũũĩrũo. Nĩ gũkorũo gwĩkũũanĩra kũrĩa mwĩkũũanagĩra nakuo, nĩkuo mũgekũũĩrũo nakuo na inyuĩ. Na ningĩ kĩgeri kĩrĩa mũgeranagĩra nakĩo, nĩkĩo mũkagererũo nakĩo na inyuĩ.” (Mat. 7:1, 2) Githĩ tũtihooragĩrio mũno nĩ kũmenya atĩ Jehova no atuohere mehia maitũ—o na marĩa maritũ ta ũtharia na ũragani! Ekaga ũguo tũngĩkorũo na roho wa wohanĩri, tũngiumbũra mehia maitũ harĩ we, na tuonanie atĩ nĩ tũcenjetie mwerekera witũ harĩ mehia. Nĩ hagĩaga na “mahinda ma kũrurumũkio” kuuma kwĩ Jehova rĩrĩa ehia merira biũ.—Thoma Atũmwo 3:19.

11. Nĩ na njĩra irĩkũ Mũthamaki Manase eekire maũndũ moru maitho-inĩ ma Ngai?

¹¹ Ta wĩcirie ũhoro ũngĩ ũrĩ thĩinĩ wa Maandĩko wonanĩtie ũrĩa Jehova akoragwo ehaarĩirie kuohanĩra na gĩkĩro kĩnene. Mĩaka ta 360 thutha wa Daudi kwambĩrĩria gwathana, nĩrĩo Manase aatuĩkire mũthamaki wa Juda. Wathani wake wa mĩaka 55 waiyũrĩtwo nĩ waganu, na maũndũ marĩa eekire ma magigi magĩtũma Jehova amũtuĩre. Mamwe ma maũndũ marĩa Manase eekire nĩ gũthondeka magongona ma Baali, gũthathaiya “mbũtũ yothe ya igũrũ,” kũhĩtũkithĩria ciana ciake mwaki-inĩ, na akĩgathĩrĩria maũndũ ma ndaimono. Ĩĩ, “agĩkĩrĩrĩria gwĩka maũndũ maingĩ marĩa monagwo marĩ moru nĩ Jehova.”—2 Maũ. 33:1-6.

12. Manase aacokereire Jehova atĩa?

¹² Mũthia-inĩ, Manase nĩ aathamirio bũrũri-inĩ wao agĩikio korokoro nĩ Ababuloni. Arĩ kũu no gũkorũo nĩ aaririkanire ciugo ici Musa eerire Isiraeli: “Hĩndĩ ĩrĩa ũgakorũo nĩ mathĩna nĩ gũkinyĩrĩrũo nĩ maũndũ macio mothe, nĩũgacokerera  Jehova Ngai waku matukũ marĩa ma kũrigĩrĩria, wathĩkĩre uuge wake.” (Gũcok. 4:30) Manase nĩ aacokereire Jehova. Na njĩra ĩrĩkũ? Nĩ ‘eenyihirie mũno,’ na ‘akĩhoya Ngai mũno’ (ta ũrĩa honanĩtio karatathi-inĩ ka 21). (2 Maũ. 33:12, 13) Ciugo iria Manase aaririe mahoya-inĩ macio itionanĩtio, ĩndĩ no kũhoteke nĩ ciaringaine na cia Mũthamaki Daudi iria ciandĩkĩtwo thĩinĩ wa Thaburi ya 51. O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, ngoro ya Manase nĩ yagarũrũkire biũ.

13. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova ohere Manase?

¹³ Jehova aaiyũkirie atĩa mahoya ma Manase? Nĩ ‘eetĩkĩrire ihoya rĩa Manase, akĩigua gũthaithana gwake.’ O ta Daudi ũrĩa warĩ mbere yake-rĩ, Manase nĩ onire ũritũ wa mehia make na akĩĩrira biũ. Nĩkĩo Ngai aamuoheire na akĩmũcokeria ũthamaki kũu Jerusalemu. Nĩ ũndũ ũcio, “Manase agĩkĩmenya atĩ ti-itherũ Jehova nĩwe Ngai.” (2 Maũ. 33:13) Githĩ ũira ũcio o naguo wa atĩ Ngai witũ wĩ tha nĩ ohagĩra arĩa merira biũ ndũtwĩkagĩra ngoro mũno!

14. Jehova aroraga ũndũ ũrĩkũ nĩguo atue kana nĩ ekuohera arĩa mehĩtie?

¹⁴ Ti andũ aingĩ gatagatĩ-inĩ ka andũ a Ngai ũmũthĩ mangĩbatara kũhoya moherũo mehia maritũ ta macio ma Daudi na Manase. No rĩrĩ, kuona atĩ Jehova nĩ oheire athamaki acio erĩ nĩ gũtũteithagia kũmenya atĩ Ngai nĩ akoragwo ehaarĩirie kuohanĩra o na mehia maritũ mũndũ ũrĩa wĩhĩtie angĩĩrira biũ.

15. Tũmenyaga atĩa atĩ wohanĩri wa Jehova nĩ ũrĩ mĩhaka?

¹⁵ Tũtingĩhota kuuga atĩ Jehova nĩ ohagĩra andũ othe mehia mao. Ũndũ-inĩ ũcio, rekei tũringithanie mwerekera wa Daudi na Manase na ũrĩa warĩ na andũ aremi a Isiraeli na Juda. Ngai aatũmire Nathani akarũnge Daudi na amũhe mweke wa kũgarũrĩra mwerekera wake. Daudi  agĩtĩkĩra mweke ũcio arĩ na ngatho. Rĩrĩa Manase eekorire handũ hairũ, ũndũ ũcio nĩ watũmire eerire biũ. No aikari a Isiraeli na Juda kaingĩ matieriraga. Kwoguo-rĩ, Jehova ndaamohagĩra. Ithenya rĩa ũguo, aatũmire anabii ake maita maingĩ makamamenyithie ũrĩa onaga mĩtugo yao ya ũremi. (Thoma Nehemia 9:30.) O na thutha wa andũ acio gũcoka bũrũri wao kuuma Babuloni, Jehova nĩ aathire na mbere kũmatũmĩra arekio ehokeku, ta mũthĩnjĩri Ngai Ezara na mũnabii Malaki. Andũ acio meka kũringana na wendi wa Jehova, nĩ maagĩaga na gĩkeno kĩnene.—Neh. 12:43-47.

16. (a) Moimĩrĩro ma kwaga kwĩrira maarĩ marĩkũ harĩ andũ a Isiraeli marĩ rũrĩrĩ? (b) Andũ a Isiraeli mena mweke ũrĩkũ marĩ mũndũ ũmwe ũmwe?

¹⁶ Thutha wa Jesu gũtũmwo gũkũ thĩ na igongona rĩrĩa ikinyanĩru rĩkĩrutwo, Jehova ndacokire gwĩtĩkĩra magongona ma nyamũ ma Isiraeli. (1 Joh. 4:9, 10) Arĩ ta mũndũ, Jesu nĩ onanirie mawoni ma Ithe rĩrĩa aaririe ciugo ici cia kũhutia ngoro: “Atĩrĩrĩ, Jerusalemu, Jerusalemu! Wee ũũragaga anabii, na ũkahũra na mahiga arĩa marekagio kũrĩ wee! Nĩ mahinda maigana atĩa ndanenda gũcokanĩrĩria ciana ciaku hamwe, o ta ũrĩa ngũkũ ĩcokanagĩrĩria tũcui twayo nguruĩ ya mathagu mayo, na mwanarega?” Nĩ ũndũ ũcio Jesu akiuga: “Atĩrĩrĩ, nyũmba yanyu nĩ ndige ĩrĩ thuthĩku.” (Mat. 23:37, 38) Kwoguo, rũrĩrĩ rũu rũteeriraga rũkĩregwo na ithenya rĩaruo hagĩcoka rũrĩrĩ rwa Isiraeli ya kĩĩroho. (Mat. 21:43; Gal. 6:16) Ĩ nao andũ a rũrĩrĩ rũu rwa Isiraeli marĩ mũndũ ũmwe ũmwe? No magunĩke kuumana na wohanĩri na tha cia Jehova na njĩra ya kuonania wĩtĩkio harĩ Ngai na igongona rĩa Jesu Kristo. Mweke ũcio ningĩ nĩ ũkaheo arĩa maakuire materirĩte mehia mao arĩa makaariũkio thĩinĩ wa thĩ ĩrĩkĩtie gũtherio.—Joh. 5:28, 29; Atũm. 24:15.

17, 18. Tũngĩka atĩa nĩguo tuoherũo nĩ Jehova?

¹⁷ Tondũ Jehova akoragwo eharĩirie kuohanĩra-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩka atĩa? Hatarĩ nganja twagĩrĩirũo gwĩka o ta Daudi na Manase. Nĩ twagĩrĩirũo gwĩtĩkĩra mehia maitũ, kwĩrira, gũthaitha Jehova mũno atuohere, na kũmũhoya atũũmbĩre ngoro theru. (Thab. 51:10) Tũngĩkorũo twĩkĩte mehia maritũ, ningĩ nĩ twagĩrĩirũo gũcaria ũteithio wa athuri a kĩũngano. (Jak. 5:14, 15) O na maũndũ maitũ mangĩkorũo matariĩ atĩa, nĩ ũndũ wa kũhooreria ngoro kũririkana atĩ Jehova ahaana o ta ũrĩa aataarĩirie Musa—“nĩwe Ngai ũrĩa ũiguanagĩra tha mũno, na agakinyĩria andũ wega wake, na ndahiũhaga kũrakara, na nĩaiyũirũo nĩ tha, na ũhoro-wa-ma, na aiguagĩra andũ ngiri na ngiri tha; na nĩwe Ngai ũrĩa muohanĩri waganu, o na mahĩtia, o na mehia.” Jehova ndagarũrũkĩte.—Tham. 34:6, 7.

¹⁸ Jehova aahũthĩrire ngerekano yarĩ na ũrutani mũnene, akĩĩra Aisiraeli arĩa merirĩte atĩ nĩ angĩatheririe iroro rĩa mehia mao, atũme kĩrĩa kĩahaanaga “gakarakũ” kĩerũhe o ta “ira.” (Thoma Isaia 1:18.) Kwoguo-rĩ, wohanĩri wa Jehova ũngĩtũguna atĩa? No tuoherũo biũ mehia na mahĩtia maitũ, angĩkorũo nĩ tũkuonania ngatho na twĩrire biũ.

19. Tũkaarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁹ Tondũ Jehova nĩ atuohagĩra mehia-rĩ, tũngĩĩgerekania nake atĩa mĩikaranĩrie-inĩ itũ na andũ arĩa angĩ? Tũngĩĩthema atĩa gũkũria mwerekera wa kwaga kuohera arĩa mekĩte mehia maritũ no makeerira? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩgaatũteithia gũthuthuria ngoro citũ nĩguo tũhaane ta Ithe witũ, Jehova makĩria, o we ‘mwega na ũikaraga ehaarĩirie kuohanĩra.’—Thab. 86:5.