KALA nee ngeno wa fa u wete Rebekka efimbo lokomatango ta tale oitukulwa oyo tava taulula, i na omalufilu. Konima eshi va enda oule woivike yonhumba, okwa ka ikilila kokanhunda oko ke li pombuda yongamelo, oko a li a londa. Ova li va enda oshinano sheekilometa omafele, va finda koushilolundume okudja kuHaran oko a putukila. Otashi dulika oukwaneumbo wavo ehe ke u mone vali. Oku na okukala a li te lipula neenghono shi na sha nonakwiiwa yaye, unene tuu eshi va li pokufika oko va li va finda.

Ova li va taulula muKanaan ndele tava piti mombuwa oyo i na omalufilu va finda koshitukulwa shokosuide, kuNegeb. (Genesis 24:62) Otashi dulika Rebekka a li a mona eedi tadi li moyana. Moshilongo osho omwa li tamu monika muhe na oulifilo muwa, nedu lamo ola li tali monika la faafana naali lokoshitukulwa shavo, ndele omwa li mu na oikulya ya wana okupalula oimuna. Elieser okwa li a teelela nodjuulufi oku ka fikifa onghundana iwa komwene waye, Abraham, kutya Rebekka ota ka ninga omukulukadi waIsak. Rebekka oku na okukala a li te lipula kutya, onghalamwenyo moshilongo osho oya tya naanaa ngahelipi? Mbela omuvaleki wange, Isak, oku li ngahelipi? Mbela ota ka hafela nge ngoo? Ohandi ka kala tuu nde mu hokwa? Okwa li te lipula ngaho molwaashi inava shakena nande onale.

Okulongekida ohombo monghedi ya tya ngaho otashi dulika ihaku longifwa moitukulwa ihapu kunena. Ashike moitukulwa imwe, ovanhu ohave likongo monghedi ya tya ngaho. Kashi na nee mbudi kutya otwa dja meputuko lilipi, atusheni ohatu dulu okudimina kutya Rebekka okwa ya koima oko ehe shii nande onale. Okwa li a ulika ouladi neitavelo la tongomana. Otwa pumbwa omaukwatya oo ngeenge twa taalela omalunduluko onhumba monghalamwenyo. Natango Rebekka okwa li a ulika omaukwatya mawa oo a pumba movanhu vahapu kunena.

Pehovelo eshi Rebekka a li ta xwiile eengamelo odo, ka li eshi ngeenge otashi ka eta elunduluko linene monghalamwenyo yaye. Okwa kulila muHaran, oshilando shi li muMesopotamia. Ovadali vaye ova li va yooloka ko kovanhu vahapu vomoshilando osho. Kava li hava longele oshikalunga shomwedi. Ponhele yaasho, ova li hava longele Jehova Kalunga. — Genesis 24:50.

Rebekka okwa kala okakadona kawa elela, e likwata nawa noka li ha ongaonga. Okwa li e na ondjungu nokwa kala a koshoka paenghedi. Oukwaneumbo wavo owa li wa punapala nowa li u na ovapiya vahapu, ashike Rebekka okwa li ha longo noudiinini noka li a tekulwa ondebula. Rebekka okwa li ha longo oilonga idjuu oyo ya kwatela mo oku ka teka omeva, ngaashi ashike ovakainhu vopefimbo laye. Luhapu okwa li ha ka teka komufima efimbo lokomatango, a li ha i noshiyuma e shi humbata komapepe. — Genesis 24:11, 15, 16.

Efiku limwe eshi a li ta di pomufima a humbata oshiyuma, efimbo lokomatango, okwa li a shakeneka omushamane womukulunhu. Omulumenhu oo okwa li a ehela Rebekka monghedi yefimaneko a ti: “Pe nge ndi nwe mo moshiyuma shoye omeva manini.” Rebekka okwa li e wete kutya omulumenhu oo okwa dja kokule. Onghee okwa kufa ko diva oshiyuma shaye komapepe, ndele te mu pe a nwe. Nonande okwa li a pula omeva manini, okwa li a nwa omeva mahapu shaashi okwa li a fya lela enota. Okwa li a didilika kutya omulumenhu oo oku na eengamelo omulongo, ashike metemba kamwa li omeva ngeno di nwe. Rebekka okwa li a kendabala ngaashi ta dulu opo a kwafele omulumenhu oo a li te mu tale nohokwe. Okwa lombwela omulumenhu oo a ti: ‘Ame ohandi ka xwiila yo eengamelo doye, opo di nwe di kumwe.’ — Genesis 24:17-19.

Rebekka okwa li a tokola okuxwiila eengamelo odo omulongo fiyo da kumwa. Ongamelo ngeenge ya fya  lela enota, otashi dulika i nwe eelitela domeva di dulife po 95. Ngeenge ngeno eengamelo odo omulongo osho da li da fya enota ngaho, ngeno oshe mu pula efimbo lihapu oku di xwiila. Ashike ehokololo ola fa tali ulike kutya kada li naanaa da fya enota. * Ndele mbela Rebekka okwa li e shii kutya otashi ke mu pula efimbo li fike peni oku di xwiila? Ahowe. Ashike okwa li a halelela okulonga noudiinini opo a kwafele omulumenhu oo. Omulumenhu oo okwa li a dimina Rebekka e mu kwafele. Okwa kala ta tale Rebekka nohokwe eshi ta ka tala omeva lwoikando momufima ye ta tile metemba. — Genesis 24:20, 21.

Rebekka okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa. Kunena ovanhu vahapu ove lihole vo vene. Ombiibeli oya xunganeka kutya ovanhu otava ka kala ve ‘lihole vo vene’ noiha vakwafelafana. (2 Timoteus 3:1-5) Ovakriste ovo hava kendabala okuhenuka oikala yokulihola mwene, ohava shikula oshihopaenenwa shokakadona oko ka popiwa mOmbiibeli, oko ka li ta ka xwiile eengamelo.

Rebekka okwa li a didilika nghee omulumenhu oo a li te mu tale nohokwe. Ka li te mu tale monghedi ya puka, ashike ehokololo otali ulike kutya okwe mu tala nonghumwe nokwa li a tunhukwa. Konima eshi Rebekka a mana okuxwiila, omulumenhu okwe mu pa omaano oikwaivela yondilo. Ndele te mu pula ta ti: “Oove omona okakadona kalyelye? Lombwele nge. Meumbo laxo omu na tuu onhele fye tu nangale mo?” Eshi Rebekka a popya ovadali vaye, omulumenhu oo okwa li a hafa neenghono. Otashi dulika Rebekka a nyamukula nomufindo a ti: “Meumbo letu omu nomwiidi neendya dasha, nonhele yokunangala.” Omulumenhu oo eshi a pula onhele yokunangala, okwa li yo a kwatela mo ovo a enda pamwe navo. Rebekka okwa li a pita diva komesho opo a ka hokololele ina ashishe osho sha ningwa po. — Genesis 24:22-28, 32.

Osha yela kutya Rebekka okwa hongwa okukala ha yakula ovaenda. Oukwatya oo owa pumba movanhu vahapu kunena, nomolwaashi sha fimana okushikula oshihopaenenwa shaye sheitavelo. Okukala tu na eitavelo muKalunga otashi ke tu kwafela tu kale hatu yakula ovaenda. Jehova oha kenukile ovanhu aveshe nokwa hala ovo tave mu longele va ninge sha faafana. Ngeenge hatu yakula ovanhu aveshe nokuli naavo  ihave tu longele ouwa, kungaho ohatu ka hafifa Tate yetu womeulu. — Mateus 5:44-46; 1 Petrus 4:9.

Omulumenhu oo a li a shakena naRebekka pomufima olyelye? Omupiya waAbraham, omumwaina waxekulu yaRebekka, nomolwaashi a li a tambulwa ko nawa meumbo laBetuel, xe yaRebekka. Omupiya oo otashi dulika a li Elieser. * Ovaneumbo vaBetuel ova li ve mu pa ouvalelo, ashike okwa li a anya okulya fiyo osheshi a popya osho she mu endifa. (Genesis 24:31-33) Kala nee ngeno wa fa u mu wete ta popi nehafo, e na oumbangi wa kola oo tau ulike kutya Jehova Kalunga ota nangeke noupuna olweendo laye olo la fimana. Ngahelipi mbela?

Kala nee ngeno wa fa u wete Betuel, xe yaRebekka, nomumwainamati, Laban, tava pwilikine nelitulemo ehokololo laElieser. Okwe va lombwela kutya Abraham okwa nangekwa noupuna kuJehova muKanaan nonokutya Abraham naSara ove na omonamati, Isak, oo e na okufyuulula omaliko avo aeshe. Abraham okwa li a tuma omupiya waye a ka kongele omonamati, Isak, omukulukadi movapambele vaye ovo va li kuHaran. — Genesis 24:34-38.

Abraham okwa li a pula Elieser a ane kutya ita ka kongela nande omona waye, Isak, omwalikadi movakainhu vomuKanaan. Omolwashike mbela? Omolwaashi Ovakanaan kava li hava fimaneke nokulongela Jehova Kalunga. Abraham okwa li e shii kutya Jehova oku li popepi noku va handukila omolwoilonga yavo youkolokoshi. Ka li a hala omonamati, Isak, a kale nekwatafano novanhu ovo ve na eenghedi inadi koshoka. Okwa li yo e shii kutya omona ota dana onghandangala ya fimana mokuwanifwa kwomaudaneko aKalunga. — Genesis 15:16; 17:19; 24:2-4.

Elieser okwe va lombwela kutya eshi a fika pomufima oo u li popepi naHaran okwa ilikana kuJehova Kalunga. Okwa li a pula Jehova a hoolole okakadona oko taka ka hombolwa kuIsak. Osho okwa li e shi ninga ngahelipi? Elieser okwa li a pula Kalunga e mu shilipaleke kutya okakadona oko a hala ka hombolwe kuIsak otake ke uya komufima. Ngeenge Elieser a pula okakadona oko ke mu pe omeva a nwe, oke na yo okuliyamba ka nwefe eengamelo daye. (Genesis 24:12-14) Ndele mbela olyelye a li a ninga naanaa ngaashi osho sha popiwa? Rebekka oye a li e shi ninga. Mbela ngeno okwa udile ehokololo laElieser li na sha novapambele vaye, ngeno okwa ka kala e udite ngahelipi?

Betuel naLaban ova li va kumwa kehokololo laElieser, nomolwaashi va ti: “Oshinima eshi sha dja kOmwene.” Pexulilo leenghundafana davo ova li va dimina Rebekka a ka hombolwe kuIsak, ngaashi sha li hashi ningwa pefimbo opo. (Genesis 24:50-54) Ndele mbela osho osha hala okutya Rebekka ka li a kundafanwa naye kombinga yoshinima osho?

Fimbo Elieser ina ya kuHaran, okwa li a pula Abraham a ti: ‘Omwalikadi ngeenge ina hala okuuya pamwe naame?’ Abraham okwa nyamukula a ti: “Opo nee wa manguluka keano we li anena nge.” (Genesis 24:39, 41) Omonakadona waBetuel okwa li a dimina nehalo liwa. Elieser okwa li a hafa neenghono eshi a li a pondola, nongula yefiku la shikula ko, okwa li a pula va shune diva kuKanaan vo naRebekka. Ovaneumbo vaBetuel ova li va hala a kale po nande oule womafiku omulongo. Xuuninwa ova ka fika pexulifodiladilo e li kutya: “Natu ifaneni okakadona, ko vene ka pulwe.” — Genesis 24:57.

Rebekka okwa li e na okuninga etokolo la kwata moiti. Okwa li ta ka nyamukula ngahelipi? Mbela okwa li ta ka twa kumwe netaleko laxe nomumwaina ovo va li ve mu etela onghenda eshi ta i koima oko ehe shii nale? Ile okwa li e shi tala ko shi li oufembanghenda okukufa ombinga moiningwanima oyo tai wilikwa kuJehova? Enyamukulo laye ola ulika kutya okwa li e uditile ngahelipi elunduluko olo tali ka ningwa po monghalamwenyo yaye. Okwa ti: ‘Heeno onda hala okuya.’ — Genesis 24:58.

Rebekka okwa li a ulika lela kutya oku na ouladi. Nonande onghedi omo ovanhu hava endelafana kunena otashi dulika ya yooloka ko kwaayo yonale, ohatu dulu okulihonga shihapu kuye. Ponhele yokuyandja elitulemo kehalo laye mwene, Rebekka okwa li a pitifa komesho etaleko laJehova Kalunga. Nokunena Eendjovo daKalunga odi na omayele mawa oo tae tu kwafele tu konge kaume kopahombo oo ta wapalele, nonokutya oshike tashi ke tu kwafela tu kale ovashamane ile ovakulukadi ve li nawa. (2 Ovakorinto 6:14, 15;  Ovaefeso 5:28-33) Osha fimana okuhopaenena Rebekka nokukala hatu ningi omatokolo e li metwokumwe nehalo laKalunga.

Rebekka okwa li a nangekwa noupuna koukwaneumbo wavo. Debora, oo a lela Rebekka eshi a li okaana, novapiya vakwao oukadona ova li va ya pamwe naElieser nosho yo ovo va enda pamwe naye. (Genesis 24:59-61; 35:8) Ova li va enda oshinano sheekilometa 800 okudja muHaran. Molwaashi olweendo olo ola li lile otashi dulika she va pula oule woivike itatu opo va ka fike. Osha fa shi li ngaha kutya olweendo kala li lipu. Katu shii ngeenge Rebekka okwa li e shii okulonda keengamelo nonande moshitukulwa omo a putukila omo da li. Ombiibeli oya popya kutya moukwaneumbo wavo omwa li oufita woimuna, ashike inai popya kutya ova li hava longifa eengamelo. (Genesis 29:10) Ovanhu ovo hava longifa eengamelo ohava popi kutya kashipu okweenda wa londa kudo.

Rebekka okwa li a halelela okuuda shihapu kuElieser shi na sha naIsak nosho yo oukwaneumbo wavo. Kala nee ngeno wa fa u wete omushamane womukulunhu, ve li pomundilo efimbo lokonguloshi, ta lombwele Rebekka kombinga yomaudaneko oo Jehova a udanekela Abraham. Kalunga okwa udaneka kutya ovanhu aveshe otava ka nangekwa noupuna omolwoludalo laAbraham. Rebekka ka li tuu a tunhukwa neenghono eshi a mona kutya eudaneko laJehova otali ka wanifilwa Isak oo ta ka ninga omushamane waye, osho tashi ulike kutya naye ota ka kala a kwatelwa mo! — Genesis 22:15-18.

Xuuninwa, efiku olo la popiwa kehovelo loshitukulwa eshi osho la ka fika. Efimbo lokomatango eshi olweendo olo tali taulula muNegeb, Rebekka okwa li a mona omulumenhu ta ende momapya. Omulumenhu oo okwa li ta monika a fa ta dilonga moule. Opo nee Rebekka “okwa londoloka kongamelo,” tashi dulika nokuli fimbo inai nangala, nokwa pula a ti: “Omulumenhu olyelye ou te tu shakeneke [mepya]?” Eshi a uda kutya oIsak, okwa kufa oshikaiwa ndele te liuvike koshipala. (Genesis 24:62-65) Omolwashike a li e liuvika? Osho osha li tashi ulike kutya okwa fimaneka omushamane waye womonakwiiwa. Vamwe kunena otashi dulika va kale ve shi tala ko kutya onghedi yonale. Rebekka okwa tulila po ovanhu aveshe oshihopaenenwa shoukwatya welininipiko.

Isak oo a li e na omido 40 lwaapo, okwa li natango a nyika oluhodi omolwefyo laina, oo a hangika a fya pa pita omido nhatu. Osho otashi ulike kutya Isak okwa li e na omaukwatya mawa ngaashi olune. Kasha li tuu oufembanghenda kuye eshi a mona omukulukadi oo ha longo noudiinini, ha kwafele ovanhu noku na elininipiko! Mbela Isak naRebekka ova li va tambulafana ko ngahelipi? Ombiibeli oya ti: “Ndele ye [Isak] okwa li e mu hole.” — Genesis 24:67; 26:8.

Nonande Rebekka okwa li ko konima yomafelemido 39 lwaapo, nafye ohatu dulu okukala tu mu hole. Okwa ulika oikala ya fimanenena ngaashi, oilonga yaye youdiinini, ouladi, omhepo yokuyakula ovaenda nosho yo oukwatya welininipiko. Atusheni, sha hala okutya, ounona novakulunhu, ovalumenhu novakainhu, ovo va hombola naavo inava hombola, otwa pumbwa okushikula oshihopaenenwa shaye sheitavelo.