1, 2. (a) Ovanailongo vahapu ohava kala va taalela omashongo elipi kunena? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.) (b) Omuyapostoli Paulus okwa yandja ekumaido lilipi, nomapulo elipi a holoka po?

KONIMA yomido 30, Osei, ^[1] oo a li ehe fi Ondombwedi pefimbo opo, okwa li a ya koEurope a dja koGhana. Okwa ti: “Onda li nda didilika kutya ovanhu vahapu kava li ve na ko nasha naame. Onghalo yomhepo nayo oya li shimwe shi lili. Eshi nda dja pokapale, onda li ndi udite outalala oo inandi shakeneka nande onale monghalamwenyo yange, nonda li nda hovela okulila.” Molwaashi Osei okwa kala ehe shii elaka lomoshitukulwa omo, okwa kala oule womudo ina mona oilonga i li nawa. Natango, molwaashi okwa li e li kokule navambulavo, okwa li e udite oudja nokwa kala a djuulukwa keumbo.

² Diladila kutya oto ka kala wa hala ovanhu va ungaunge naave ngahelipi, ngeno oove wa li u li monghalo ya fa yaOsei. Mbela ito ka kala wa hafa ngeenge ovanhu ove ku tambula ko nohamu pokwoongala, kashi na nee mbudi kutya owa dja moshiwana shilipi ile owomomuhoko ulipi? Ombiibeli oya kumaida Ovakriste vashili ya ti: “Okuyakula  ovaenda inamu ku dimbwa,” ile tu tye okuyakula ovanailongo. (Heb. 13:2) Natu ka kundafaneni omapulo taa landula: Jehova oha tale ko ngahelipi ovanailongo? Omolwashike tashi dulika twa pumbwa okulundulula etaleko letu li na sha novanailongo? Nongahelipi hatu dulu okukwafela ovanailongo momaongalo etu va kale va manguluka?

3, 4. PaExodus 23:9, oshiwana shaKalunga shonale osha li sha teelelika shi ungaunge ngahelipi novanailongo, nomolwashike?

³ Konima eshi Jehova a li a xupifa oshiwana shaye muEgipti, okwa li e shi pa oipango i na sha nanghee shi na okuungaunga nonghenda naavo vehe fi Ovaisrael, ovo va li pamwe navo. (Ex. 12:38, 49; 22:21) Molwaashi ovanailongo ohava kala va talika ko nai, Jehova okwa li e va tulila po omalongekido opahole. Limwe lomulo ola li oufemba wokupupudulula momapya. — Lev. 19:9, 10.

⁴ Ponhele ashike Jehova a lombwele Ovaisrael va kale hava fimaneke ovanailongo, okwa li e va ladipika va kale ve na oukwao wananghali. (Lesha Exodus 23:9.) Ova li va ‘shiiva nhumbi okukalamwenyo komunailongo haku kala ku li.’ Nokuli nofimbo Ovaheberi va li inava ninga ovapika, otashi dulika Ovaegipti va li hava henuka okweendafana navo omolwoukwamuhoko nomolwokuyemba elongelokalunga lOvaheberi. (Gen. 43:32; 46:34; Ex. 1:11-14) Nonande Ovaisrael ova li va monifwa oixuna eshi va li ovanailongo, Jehova okwa li a teelela va ungaunge nomunailongo keshe ‘ngaashi omudalwa’ mokati kavo. — Lev. 19:33, 34.

5. Oshike tashi ke tu kwafela tu kale tu na etaleko la fa laJehova li na sha novanailongo?

⁵ Nokunena, ohatu dulu okukala noushili kutya Jehova oku na ko nasha novanailongo ovo hava kala pokwoongala momaongalo etu. (Deut. 10: 17-19; Mal. 3:5, 6) Ngeenge otwa tale komashongo oo tashi dulika tava shakeneke, ngaashi okuningwa okatongo ile okuhadula okupopya elaka lomoshitukulwa, ohatu ka ninga eenghendabala opo tu va ulikile olukeno noukwao wananghali. — 1 Pet. 3:8.

6, 7. Oshike tashi ulike kutya Ovakriste vomefelemudo lotete ova li ve lihonga okufinda onhondo?

⁶ Ovakriste vomefelemudo lotete ova li ve lihonga nghee tava dulu okufinda onhondo ya kwata moiti oyo ya li mokati kOvajuda. Mefiku lOpentekoste yomo 33 O.P., ovo vali hava kala muJerusalem ova li va kwafela Ovakriste ovo vape va dja koilongo i lili noku lili. (Oil. 2:5, 44-47) Ovakriste ovo Ovajuda ovanahole ova li va ulika kutya ova li ve udite ko kutya outumbulilo “okuyakula ovaenda” otau ti lela “okuungaunga novaendanandjila nolune” ile novanailongo.

⁷ Ndele eshi eongalo lopaKriste la enda tali kulu, opa li pa holoka onghalo oyo ya kwatela mo onhondo. Ovakwaneongalo velaka lOshigreka ova li tava ngongota kutya ovafiyekadi vavo kava li tava ungaungiwa navo nawa. (Oil. 6:1) Opo oupyakadi oo u kandulwe po, ovayapostoli ova li va nangeka po ovalumenhu vaheyali opo va shilipaleke kutya keshe umwe okwa filwa oshisho. Ovalumenhu ovo aveshe ova li ve na omadina Oshigreka, osho tashi ulike kutya ovayapostoli ova li va hala okuxulifa po oukwamuhoko oo tashi dulika wa li wa holoka mokati kOvakriste vopefimbo olo. — Oil. 6:2-6.

8, 9. (a) Oshike tashi dulika shi ulike kutya otu na okaukwatya konhondo ile koukwamuhoko? (b) Oshike tu na okududa mo momitima detu? (1 Pet. 1:22)

⁸ Nonande otwe shi didilika mo ile hasho, atusheni otwa nwefwa mo neenghono keputuko letu. (Rom. 12:2) Kakele kaasho, otashi dulika hatu udu luhapu ovashiinda, ovanailonga pamwe nafye, ile ovanafikola vakwetu tava popile vamwe mowii omolwonakudiwa yavo, omuhoko wavo ile oshipa shavo. Mbela oshi na oupu  twa nwefwa mo komataleko a tya ngaho? Ohatu linyenge ngahelipi ngeenge umwe ta ningi omashendjo kombinga yomuhoko wetu, tashi dulika ta popile mowii oinima yonhumba i na sha neputuko letu?

⁹ Omuyapostoli Petrus naye okwa li e na onhondo ngeenge tashi uya kovanhu ovo vehe fi Ovajuda, ashike mokweendela ko kwefimbo okwa ka lundulula etaleko la puka olo la li la mena omidi momutima waye. (Oil. 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14) Sha faafana, nafye ngeenge otwa didilike kutya momitima detu omu na okaukwatya konhondo ile koukwamuhoko, otwa pumbwa okuninga eenghendabala da mana mo tu ka dude mo filufilu. (Lesha 1 Petrus 1:22.) Ohatu dulu oku shi talela mefano olo kutya atusheni inatu wanenena noinatu wana ngeno okuxupifwa, kashi na nee mbudi kutya otwa dja moshiwana shilipi. (Rom. 3:9, 10, 21-24) Ngeenge osho shi li ngaho, omolwashike tu na okukala tu udite tu dule vamwe? (1 Kor. 4:7) Otu na okukala tu na etaleko la fa lomuyapostoli Paulus, oo a li a kumaida Ovakriste vakwao ovavaekwa, a ti kutya kave ‘fi vali ovanailongo novaenda, ndelenee ova ninga ovaneumbo vaKalunga.’ (Ef. 2:19) Ngeenge otwa ningi eenghendabala da mana mo opo tu efe po oukwamuhoko, otashi ke tu kwafela tu djale ounhu mupe. — Kol. 3:10, 11.

10, 11. Ongahelipi Boas a li a ulika nghee Jehova ha tale ko ovanailongo eshi a li a ungaunga naRut Omumoab?

¹⁰ Nopehe na omalimbililo, Boas okwa li a ulika nghee Jehova ha tale ko ovanailongo eshi a li a ungaunga naRut Omumoab. Eshi Boas a li ta tale mepya laye pefimbo lokuteya, okwa li a didilika mo omukainhu omunailongo oo a li ta longo noudiinini, ta pupudulula a shikula ovateyi. Eshi a uda kutya Rut okwa pula epitikilo opo a pupudulule nonande okwa li e na oufemba woku shi ninga, okwe mu pitika nehalo liwa a pupudulule nokuli nomokati koipandi. — Lesha Rut 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Eenghundafana odo da ka shikula ko otadi ulike kutya Boas okwa li e uditile Rut olukeno, omolwonghalo omo a li ya nyika oshiponga e li omunailongo. Pomhito imwe, okwa li a lombwela Rut a kale ha kala pamwe novakainhu ovanyasha ovo ve li ovanailonga vaye opo aha longelwe omunyonena kovalumenhu ovo va li tava longo mepya. Okwa li yo a shilipaleka kutya Rut oha mono oikulya nomeva a wana ngaashi ashike ovanailonga vaye. Ka li yo a popila mowii omukainhu omunailongo oo ohepele, ponhele yaasho okwa li e mu shilipaleka. — Rut 2:8-10, 13, 14.

12. Okuungaunga nolune novanailongo otaku dulu okweeta oidjemo iwa ilipi?

¹² Boas ka li ashike e linyengifwa kohole yaRut yokuheliholamwene oyo a li e hole nayo inamweno, Naomi, ashike okwa li a kuminwa Rut eshi a ninga omulongeli waJehova. Olune laBoas ola li euliko lohole yaJehova i na oudiinini yokuhola omukainhu oo ‘a li a konga ewiliko koshi yomavava aYe.’ (Rut 2:12, 20; Omayel. 19:17) Sha faafana nokunena, okuungaunga navakwetu nolune otaku dulu okukwafela ‘ovanhu vomaludi aeshe’ va didilike kutya ei oyo oshili nova mone kutya Jehova oku va hole neenghono. — 1 Tim. 2:3, 4.

13, 14. (a) Omolwashike twa pumbwa okuninga eenghendabala da mana mo opo tu kale hatu popifa nohamu ovanailongo pOlupale lOuhamba? (b) Ongahelipi hatu dulu okufinda oumbada wokukala twa tila okupopya naavo vomihoko dimwe?

¹³ Ohatu dulu okuulikila ovanailongo olune, mokukala hatu va popifa nohamu pOlupale lOuhamba. Otashi dulika twa didilika kutya ovo va dja koilongo imwe omafimbo amwe otashi dulika hava kala va fya ohoni ile hava kala ve likalela. Omolwomaputuko avo ile omufika wavo wopanghalafano, otashi dulika va kale ve udite ve dulike kovanhu vomihoko ile vomoiwana imwe. Onghee hano, otwa pumbwa okukatuka eenghatu tu kale hatu ulike ohamu nohokwe muvo. Ngeenge o-JW Language app oi li melaka loye, otai dulu oku ku kwafela u lihonge okupopifa ovo vape momalaka avo oshidalelwamo. — Lesha Ovafilippi 2:3, 4.

 ¹⁴ Omafimbo amwe otashi dulika u kale wa tila okupopya naavo vomihoko dimwe. Opo u henuke onghalo oyo, oto dulu oku va lombwela sha kombinga yoye. Mokweendela ko kwefimbo, oto ka didilika kutya omwa faafana moinima ihapu nonande ope na omayooloko moinima imwe, notamu ka mona kutya omuhoko keshe ou na oinima omo ve na ounghundi nosho yo omo have shi endifa nawa.

15. Oshike tashi ke tu kwafela tu tambule ko onghalo yaavo tava kendabala okwiikilila moshilongo shipe?

¹⁵ Opo u kwafele vamwe va kale va manguluka meongalo, lipula kutya, ‘Ngeno aame nda li ndi li koshilongo shimwe, mbela ohandi ka kala nda hala ovanhu va ungaunge naame ngahelipi?’ (Mat. 7:12) Otwa pumbwa okukala hatu lididimikile ovo tava kendabala okwiikilila moshilongo shipe. Potete, otashi dulika tu kale tuhe udite ko nawa onghedi omo hava diladila ile have linyenge keenghalo donhumba. Ponhele yokukala twa teelela va tambule ko eputuko letu, otwa pumbwa oku va tambula ko ashike ve li ngaashi ve li. — Lesha Ovaroma 15:7.

16, 17. (a) Eenghatu dilipi hatu dulu okukatuka opo tu pange oukaume naavo va dja koilongo imwe ile vomomihoko dimwe? (b) Omeenghedi dilipi hatu dulu okukwafela ovo va tembukila meongalo letu?

¹⁶ Ngeenge otwe lihongo kombinga yoilongo ile yomuhoko waavo ve li ovanailongo, otashi ka kala shipu kufye okupanga oukaume navo. Otamu dulu okukundafana kombinga yovanhu ovo muhe shii nawa meongalo ile moshitukulwa sheni pefimbo lelongelokalunga loukwaneumbo weni. Onghedi imwe omo tamu dulu okupanga oukaume navo omo ku va shiva keumbo leni mu lye pamwe navo. Fimbo Jehova a “yeululila ovapaani oshivelo sheitavelo,” mbela fye itatu dulu okuyeululila omivelo detu ovanailongo ovo ve li “oovakwetu vomeitavelo”? — Oil. 14:27; Gal. 6:10; Job 31:32.

¹⁷ Ngeenge otwa kala hatu kala pamwe nomaukwaneumbo oo a dja koilongo imwe, ohatu ka kala twa hafa okumona nghee tava ningi  eenghendabala va ikilile eputuko letu. Otashi dulika tu didilike kutya ova pumbwa ekwafo la wedwa po opo ve lihonge elaka lomoshitukulwa. Ohatu dulu yo oku va lombwela kombinga yomahangano omoshitukulwa oko tava dulu okumona omaumbo ile oilonga i li nawa. Okuninga eenghendabala da tya ngaho otaku ka eta omalunduluko makula monghalamwenyo yovalongelikalunga vakwetu va tya ngaho. — Omayel. 3:27.

18. Kunena ovo va tembukila koilongo imwe otava dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shalyelye shokuulika efimaneko nolupandu?

¹⁸ Ovo va tembukila koilongo imwe otashi dulika tava ningi eenghendabala da mana mo opo va ikilile eputuko loshilongo osho. Rut okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa moshinima osho. Shotete, okwa li a fimaneka eenghedindjikilile domoshilongo omo, eshi a pula epitikilo lokupupudulula. (Rut 2:7) Ka li a shike a kufa ko oufemba oo onga ovanhu va li ve na eendjo daye. Oshitivali, okwa li a ulika olupandu tali di komutima molwaashi okwa li a ungaungiwa naye nolune. (Rut 2:13) Ngeenge ovo va tembukila koilongo imwe otava ulike omaukwatya mawa a fa a Rut, otava ka kala va fimanekwa kovanhu vomoshitukulwa nosho yo kovaitaveli vakwao.

19. Otu na omatomheno elipi okutambula ko ovanailongo mokati ketu?

¹⁹ Inatu hafa tuu eshi Jehova a hala ovanhu vomomaputuko aeshe va ude onghundana iwa omolwefilonghenda laye! Ovanhu vamwe koilongo yavo otashi dulika kava li va mona omhito yokutambula ko ekonakonombiibeli ile yokweendafana noshiwana shaJehova. Ndele otashi dulika paife ve na omhito yokweendafana nafye. Mbela itatu dulu oku va kwafela va kale ve tu mangulukila? Ngeenge otwa kala hatu ungaunga navo nolune, ohatu ka ulika kutya otu na etaleko la fa laJehova, nonande otashi dulika tu kale twa ngabekwa painiwe ile itatu dulu oku va pa oikwafa oyo va pumbwa. Tu li ‘ovahopaeleli vaKalunga,’ natu ninge ngaashi hatu dulu opo tu tambule ko ovo ve li ovanailongo mokati ketu. — Ef. 5:1, 2.