1. Omolwashike ovanhu vahapu muSilo va li va nyika oluhodi notava lili?

SAMUEL okwa li a mona nghee ovanhu va nyika oluhodi muSilo. Hanga keshe umwe modoolopa oyo okwa li ta lili. Mbela omomaumbo e fike peni mwa li mwa udika ovakainhu nounona va nyika oluhodi eshi va uda kutya ooxe, ovashamane, ovanamati nosho yo ovamwaina itava alukile vali komaumbo? Osho tu shii oshosho ashike kutya ovakwaita vaIsrael 30 000 ova fila moita eshi va findwa filufilu kOvafilisti, novakwaita 4 000 ova hangwa ashike opo va dipaelwa moita imwe vali. — 1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Oiningwanima ilipi ya li ya fifa Silo ohoni noye shi xutula?

² Osho osha li ashike shimwe shomoiningwanima inyikifa oluhodi. Ovanamati ovakolokoshi vOmupristeri Omukulunhu Eli, Hofni naPinehas, ova li va kufa muSilo oshikefa shiyapuki shehangano. Oshikefa osho sha fimana osha li hashi kala mouyapuki wetwalihangano, otembeli oyo ya li ya fa otenda, nosha li tashi faneke okukala po kwaKalunga. Ovanhu ova li va ya noshikefa osho kolwoodi, sha fa ngeno oshiketi osho tashi ke va kwafela va findane. Ndele Ovafilisti ova li va nyeka ko oshikefa osho, nova dipaa Hofni naPinehas. — 1 Sam. 4:3-11.

³ Oule womido omafele, ovanhu ova kala va fimaneka etwalihangano lomuSilo eshi mwa li mu na Oshikefa shehangano, ashike pefimbo opo osha li sha iwa nasho. Eshi Eli oo a li e na omido 98 a uda onghundana oyo, okwa wa ongali koshipundi ndele ta fi. Oshitenya shaye osho nasho sha li sha filwa omushamane washo efiku olo osha fya fimbo sha li tashi mono okaana. Fimbo omukainhu oo ina fya okwa ti: “Efimano laIsrael la xula.” Doshili, Silo osha li sha xutuka. — 1 Sam. 4:12-22.

4. Oshike hatu ka kundafana metukulwa eli?

⁴ Samuel okwa li te ke linyenga ngahelipi eshi oinima inai enda ngaashi a li a teelela? Mbela ota ka pameka ngoo eitavelo laye opo a dule okukwafela ovanhu ovo va li vehe na vali eameno laJehova noine va hokwa? Kunena, atusheni omafimbo amwe otashi dulika oinima ihe tu endele ngaashi twa li twa teelela ile tu shakeneke omaudjuu oo taa yeleke eitavelo letu. Onghee hano, natu ka taleni kutya oshike vali hatu lihongo moshihopaenenwa shaSamuel.

5, 6. Ehokololo lOmbibeli ola popya kombinga yashike momukokomoko womido 20, na Samuel okwa kala ta ningi shike oule womido odo?

⁵ Ehokololo lOmbibeli inali yukifa vali elitulemo kuSamuel pomhito ei, ndele okOshikefa shiyapuki, nola popya kombinga yoilanduliko oyo Ovafilisti va li va mona eshi ve shi nyeka ko nova li va fininikwa ve shi shune ko. Eshi Ombibeli ya ka popya vali kombinga yaSamuel, opa li pa pita omido 20 lwaapo. (1 Sam. 7:2) Mbela okwa li e lipyakidila nashike momido odo? Ombibeli otai nyamukula epulo olo.

⁶ Otwe lihonga kutya ofimbo omido odo 20 inadi hovela, ‘ondjovo yaSamuel oya ya kuIsrael ashishe.’ (1 Sam. 4:1) Ombibeli oya ti kutya konima yomido odo, Samuel okwa kala ha talele po oilando itatu muIsrael, nokwa li ha mane ko eenhele adishe omudo keshe, ta pongolola po omaupyakadi nokunyamukula omapulo ovanhu. Opo nee, okwa li ha shuna koshilando shavo, Rama. (1 Sam. 7:15-17) Osha yela kutya Samuel okwa kala alushe e lipyakidila nokwa kala ta longo shihapu momukokomoko womido odo 20.

7, 8. (a) Etumwalaka lilipi Samuel a li a lombwela oshiwana konima yomido 20 dokulonga noudiinini kwaye? (b) Oshiwana osha li she linyenga ngahelipi keshilipaleko olo Samuel a li e shi pa?

⁷ Elihumbato la nyata nenyonauko lovanamati vaEli ola li la nghundipaleka eitavelo lovanhu. Osha fa shi li ngaha kutya osha ningifa vahapu va ka longele oikalunga. Ndele konima yomido 20 dokulonga noudiinini, Samuel okwa lombwela oshiwana etumwalaka eli: “Nye ngenge tamu aluka kOmwene nomutima weni aushe, efeni hano ookalunga vokoilongo nooastarte mokati keni, nomitima deni di kanyatelifeni kOmwene, ndee Oye aeke mu longeleni. Opo nee Ye ote ke mu xupifa momake Ovafilisti.” — 1 Sam. 7:3.

⁸ Oshiwana osho osha li tashi monifwa oixuna ‘kOvafilisti.’ Eshi Ovafilisti va li va finda filufilu etangakwaita lOvaisrael, ova li ve udite kutya otava dulu okuhepeka oshiwana shaKalunga nopehe na oilanduliko yasha. Ashike Samuel okwa li a shilipaleka oshiwana kutya onghalo otai ka lunduluka ngeenge osha alukile kuJehova. Mbela osha li ngoo shi na ehalo okuninga ngaho? Osha li sha ekelashi oikalunga yasho nosha “longela Omwene aeke,” naasho osha li sha hafifa Samuel. Samuel okwe shi ongaleka puMispa, oshilando shomoshitukulwa shokeemhunda, sha li kolundume laJerusalem. Oshiwana osha ongala, she lidilika noshe livela ombedi komanyono asho mahapu omolwokulongela oikalunga. — Lesha 1 Samuel 7:4-6.

9. Ovafilisti ova li ve wete va mona omhito yashike, noshiwana shaKalunga osha li she linyenga ngahelipi?

⁹ Ovafilisti ova li va uda kutya ongudu inene yOvaisrael oya ongala,  nova li ve shi tala ko shi li omhito iwa kuvo noku va ponokela. Nomolwaasho, ova li va tuma etangakwaita lavo kuMispa li ka hanaune po ngeno ovalongeli vaJehova. Ovaisrael ova li va uda kutya ove li pokuponokelwa nova li va pula Samuel e va ilikanene molwaashi ova li va tila. Samuel osho a ninga, nokwa li yo a yamba eyambo. Pefimbo loshiningwanima osho shiyapuki, etangakwaita lOvafilisti ola li le uya okuponokela Mispa. Opo nee, Jehova okwa li a nyamukula eilikano laSamuel. Paulelalela, Jehova okwa li a ulika ehandu laye mepakumo leisho. Okwa “ndundumifa ondaka inene kombada yOvafilisti.” — 1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Omolwashike engungumo olo Jehova a ngungumifa kombada yetangakwaita lOvafilisti li na okukala la li oshinima inashi monika nale? (b) Oshidjemo sholwoodi olo la li la hovela puMispa osha li shike?

¹⁰ Mbela Ovafilisti ovo ova li vambada va fa ounona vanini ovo hava endelele okuhondama konima yooina ngeenge va udu odula tai ngunguma? Hasho nandenande! Ovafilisti ovo ova li etangakwaita enaenghono noli na owino muhapu. Ashike, engungumo olo va uda ola li oshinima osho inava uda nande onale. Mbela engungumo olo ola li ashike “ondaka inene” ya dja meulu? Mbela oshinima osho osha ningwa eulu la kwelema, kuhe na nande okalemo kasha? Mbela engungumo olo ola li tali udikila meemhunda? Kashi na nee mbudi kutya oshike sha li sha ningwa po, engungumo olo ola li la ngwangwaneka nola tilifa neenghono Ovafilisti. Molwaashi ova li va ngwangwana, ova li va ninga oihakanwa yOvaisrael. Ovaisrael ova ponokela Ovafilisti okudja muMispa, noku va taataa oshinano shile fiyo okonhele i li kouningininolukadi laJerusalem. — 1 Sam. 7:11.

¹¹ Olwoodi olo ola li la etifa po elunduluko linene moshiwana shaKalunga. Ovafilisti ova kala hava i onhapo pomafiku okukalamwenyo akushe kwomutokolipangeli Samuel. Oilando ihapu oyo Ovafilisti va li va nyeka ko oya li ya alulilwa momake oshiwana shaKalunga. — 1 Sam. 7:13, 14.

12. Samuel okwa li a “diinina ouyuki” meityo lilipi, nomaukwatya elipi a li e mu kwafela a kale ta pondola?

¹² Omido omafele da ka landula ko, omuyapostoli Paulus okwa li a tumbula Samuel momusholondodo wovatokolipangeli novaprofeti ovadiinini ovo va li va “diinina ouyuki.” (Heb. 11:32, 33) Samuel okwa li a longa osho shiwa nosha yuka momesho aKalunga nokwa li a ladipika vamwe navo va ninge sha faafana. Okwa kala ta pondola molwaashi okwa li a efela oinima momake aJehova nelidiiniko, nokwa kala ta wanifa po noudiinini oshilonga shaye nonande oinima kaya li tai ende ngaashi a li a teelela. Okwa li yo a ulika kutya oku na olupandu. Konima eshi va findana molwoodi lopuMispa, Samuel okwa li a dika edimbulukifomanya  opo li va dimbulukife onghedi omo Jehova e va kwafela ve li oshiwana shaye. — 1 Sam. 7:12.

13. (a) Omaukwatya elipi twa pumbwa ngeenge otwa hala okuhopaenena Samuel? (b) Onaini tu na okukulika omaukwatya a fa aSamuel?

¹³ Mbela naave owa hala ‘okudiinina ouyuki’? Ngeenge osho, ou na okukala omulididimiki, omulininipiki nou na olupandu ngaashi Samuel. (Lesha 1 Petrus 5:6.) Mbela olyelye womufye ina pumbwa omaukwatya a tya ngaho? Samuel okwa li a ninga nawa eshi a kulika nokwa ulika omaukwatya oo fimbo a li okamatyona, molwaashi lwanima okwa ka shakeneka eenghalo dinyemateka.

14, 15. (a) Onghalo inyemateka ilipi Samuel a li a shakeneka eshi “a kulupa?” (b) Mbela Samuel okwa li a tekula ovana ondebula ngaashi Eli? Shiyelifa.

¹⁴ Ombibeli eshi ya ka tumbula vali Samuel osheshi “a kulupa.” Pefimbo opo, Samuel okwa li e na ovanamati vavali va kula, Joel naAbia, nokwa li e va pa oshinakuwanifwa shoku mu kwafela moilonga yokutokola. Ndele shinyikifa oluhodi, kava li ve shii okulineekelwa. Nonande Samuel okwa li omunashili nomuyuki, ovanamati vaye ova li tava longifa nai eendodo davo omolwouwa wavo vene, va li hava pengifa ouyuki nokutambula ombubo. — 1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Efiku limwe ovakulunhu vomuIsrael ova li ve uya komuprofeti  omunamido tava ngongota. Ova ti: ‘Ovana voye ovamati ihava ende neendjila doye.’ (1 Sam. 8:4, 5) Mbela Samuel okwa hangwa nale e shii oupyakadi oo? Ombibeli inai popya shi na sha naasho. Ndele mepingafano naEli, Samuel ka li ha lele ovana ondebula. Jehova okwa li a hanyena nokuhandukila Eli eshi a dopa okukatukila onghatu ovanamati ovakolokoshi, nokwe va fimaneka komesho yaYe. (1 Sam. 2:27-29) Ashike Jehova ka li a mona epuko la tya ngaho muSamuel.

16. Ovadali vounona ounashibofa ohava kala ve udite ngahelipi, nongahelipi oshihopaenenwa shaSamuel tashi dulu oku va hekeleka noku va wilika?

¹⁶ Ombibeli inai popya kutya Samuel okwa li a fya ohoni neenghono, a tila ile a nyemata eshi a uda kombinga yelihumbato lii lovanamati. Ndele ovadali vahapu otava dulu okuuda ko noupu nghee a li e udite. Pomafimbo aa madjuu, ounona vahapu ihava dulika keenghonopangelo dovadali vavo noihava tambula ko outekuduliko wavo. (Lesha 2 Timoteus 3:1-5.) Oshihopaenenwa shaSamuel otashi ka hekeleka nokuwilika ovadali ovo tava ungaunga noupyakadi wa tya ngaho. Samuel okwa kala omudiinini nonande ovanamati kava li ovadiinini. Dimbuluka kutya nokuli nonande ovadali ova popye novana vavo noku va pa outekuduliko ndele ova kukutika omitima davo, oshihopaenenwa shavo otashi dulika shi ke va kume. Ngaashi Samuel, ovadali ove na alushe omhito yokuudifa Jehova Kalunga etumba.

17. Ovakulunhu vomuIsrael ova li va pula Samuel shike, nokwa li e linyenga ngahelipi?

¹⁷ Ovanamati vaSamuel otashi dulika kava li va diladila kutya olwisho nokuliholamwene kwavo otaku ka etifa oilanduliko ya tya ngahelipi. Ovakulunhu vomuIsrael ova lombwela Samuel tava ti: “Tu pa hano paife ohamba, yo i tu pangele ngaashi oiwana aishe.” Mbela Samuel okwa li e udite a ekelwashi? Okwa kala ta tokola oshiwana osho oule womido e lile po Jehova. Ndele pomhito oyo ova li va hala ohamba oyo i va tokole, ndele hamuprofeti ashike ngahenya ngaashi Samuel. Ovaisrael ova li va hala ohamba ngaashi oiwana oyo ye va dingilila. Samuel okwa li e linyenga ngahelipi? Ombibeli oya ti kutya “eendjovo odo inadi wapalela Samuel.” — 1 Sam. 8:5, 6.

18. Ongahelipi Jehova a li a hekeleka Samuel, nokuholola nghee enyono lOvaisrael la li la kwata moiti?

¹⁸ Didilika kutya Jehova okwa li e linyenga ngahelipi eshi Samuel a ilikana kuye kombinga yoshinima osho, okwa ti: “Pwilikina ovanhu muashishe tave shi ku lombwele, osheshi vo inave ku ekelashi, ndelenee va ekela nge shi ndi ha kale ohamba yavo.” Eendjovo odo oda li da hekeleka Samuel, ndele ovanhu ovo kava li tuu va ekelashi Kalunga Omunaenghono adishe! Jehova okwa li a lombwela omuprofeti waye a londwele Ovaisrael kombinga yoilanduliko oyo tava ka mona ngeenge ova kala ve na ohamba yopanhu. Eshi Samuel e va londwela, ove mu kondjifa tava ti: “Ahowe, ndelenee tu nokupewa ohamba.” Samuel oo  ha dulika alushe kuKalunga kaye, okwa ya a ka vaeke ohamba oyo Jehova a hoolola. — 1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Omeenghedi dilipi Samuel a li a dulika kelombwelo laJehova lokuvaeka Saul a ninge ohamba yOvaisrael? (b) Samuel okwa li a twikila ngahelipi okukwafela oshiwana shaJehova?

¹⁹ Mbela Samuel okwa li a dulika noikala ilipi? Mbela okwa li a kwata onghone, nokudulika shimha ashike a dulika? Mbela okwa li ta pile meni nokwa nyemata eshi oinima inai enda ngaashi a li a teelela? Ovanhu vahapu otashi dulika osho ve li nyenge ngaho ngeenge ve li meenghalo da tya ngaho, ndele Samuel hasho a li e linyenga. Okwa li a vaeka Saul nokwa dimina kutya oye a hoololwa kuJehova. Okwa xupita Saul, osho tashi ulike kutya okwa tambula ko ohamba oyo ipe nota ka dulika kuyo. Okwa li a lombwela ovanhu ta ti: “Taleni ou, a hoololwa kOmwene! Osheshi movanhu aveshe mu he na nande umwe e fike puye.” — 1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ Samuel okwa li ta yandje elitulemo komaukwatya mawa omulumenhu oo a hoololwa kuJehova, ndele hakomapuko aye. Okwa li yo ha yandje elitulemo kondjokonona yaye mwene yokukala omudiinini kuKalunga, ponhele yokuteelela a kale a hokiwa kovanhu ovo hava tengauka. (1 Sam. 12:1-4) Okwa kala ta wanifa po oshinakuwanifwa shaye noudiinini, ta londwele oshiwana shaKalunga koiponga yopamhepo oyo sha li sha taalela noku shi twa omukumo shi kale shidiinini kuJehova. Omayele aSamuel okwa li a hanga omitima doshiwana, nosha li she mu pula e shi ilikanene. Okwa li e va pa enyamukulo liwa a ti: “Nashi kale nge kokule ndi nyone kOmwene ndi efe ngeno oku mu ilikanena. Ndelenee ame ohandi ke mu longa ouwa nondjila ya yuka.” — 1 Sam. 12:21-24.

21. Ongahelipi oshihopaenenwa shaSamuel tashi ke ku kwafela ngeenge owa li wa uda nai eshi umwe a li a pewa ondodo ile oufembanghenda wonhumba?

²¹ Mbela ope na efiku limwe wa li wa uda nai eshi umwe a pewa ondodo ile oufembanghenda wonhumba? Oshihopaenenwa shaSamuel oshi li edimbulukifo la kwata moiti olo kutya, inatu kala nande twa twila vamwe ondubo ile twe va nyematela momitima detu. (Lesha Omayeletumbulo 14:30.) Kalunga ota dulu okupa omupiya waye keshe omudiinini oilonga tai ti sha.

22. Omolwashike Samuel a li e li mondjila eshi a li a tala komaukwatya mawa aSaul?

²² Samuel okwa li e li mondjila eshi a li a tala komaukwatya mawa aSaul molwaashi okwa li omulumenhu a tongomana. Okwa li mule  noku na eholokepo liwa, e na ouladi noku shii okuungaunga nomaupyakadi, ashike okwa li omulininipiki pehovelo. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Kakele komaukwatya oo, okwa li a pewa oshali imwe vali i na ondilo, emanguluko lokuhoolola onghedi yokukalamwenyo oyo a hala nolokuninga omatokolo. (Deut. 30:19) Ndele mbela okwa li ngoo a longifa nawa oshali oyo?

23. Oukwatya wa fimana ulipi Saul a li a kanifa tete, nongahelipi a li a ulika kutya omulinenepeki?

²³ Shinyikifa oluhodi, luhapu ngeenge omunhu okwa mono eenghonopangelo, oha kanifa tete oukwatya welininipiko. Konima yefimbo lixupi, Saul okwa li a hovela okulinenepeka. Ka li a dulika kwaasho Jehova a li e mu lombwela okupitila muSamuel. Pomhito imwe, Saul okwa li a kanifa elididimiko ndele ta yambe exwikiloyambo olo Samuel a li lalakanena oku ka yamba. Samuel okwa li e mu hanyena sha kwata moiti nokwa xunganeka kutya ouhamba itau kala va li mepata laye. Ndele ponhele yokutambula ko outekuduliko oo, Saul okwa ka katuka vali eenghatu dimwe odo tadi ulike kutya iha dulika. — 1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Ongahelipi Saul a li ina dulika kuJehova eshi a li a ka lwifa Ovaamalek? (b) Saul okwa li e linyenga ngahelipi kepukululo olo a li a pewa, netokolo laJehova olilipi?

²⁴ Jehova okwa li a lombwela Saul okupitila muSamuel kutya na ka lwife Ovaamalek. Omalombwelo aJehova okwa li a kwatela mo elombwelo lokudipaa ohamba ikolokoshi, Agag. Ndele Saul okwa li a xupifa Agag nosho yo oixuulwa iwa oyo nayo ya li i na okuhanaunwa po. Eshi Samuel a li e uya oku mu pukulula, Saul okwa ulika kutya oikala yaye oya li ya lunduluka shi fike peni. Ponhele yokutambula ko epukululo nelininipiko, okwa li te lipopile nota kendabala okuyukipalifa eenghatu daye nokupa ovanhu ombedi. Eshi Saul a li ina hala okutambula ko outekuduliko mokulipopila kutya oixuulwa imwe okwe i nunina oku i yambela po Jehova, Samuel okwa li a popya eendjovo odo da shiivika nawa, a ti: ‘Tala, okudulika ku dule etomhenoyambo.’ Samuel okwa li a hanyena Saul nouladi noku mu lombwela etokolo laJehova olo kutya, ouhamba ote u kufwa notau pewa umwe oo e mu dule mouwa. * — 1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Omolwashike Samuel a li a nyika oluhodi omolwaSaul, nongahelipi Jehova a li a pukulula pahole omuprofeti waye oo? (b) Oshilihongomwa shilipi Samuel a li e lihonga eshi a li a ya keumbo laIsai?

 ²⁵ Samuel okwa li a handukila Saul neenghono eshi a nyona. Okwa kala ta ilikana kuJehova oufiku aushe kombinga yoshinima osho nokwa li nokuli a nyika oluhodi omolwaye. Samuel okwa li e wete kutya Saul ota dulu okukala ohamba iwa, ndele eteelelo la tya ngaho, inali ka wanifwa. Saul okwa li a kanifa omaukwatya aye mawa nokwa tukululila Jehova oshibofa. Samuel ka li vali a hala okumona Saul. Lwanima, Jehova okwa ka pukulula Samuel pahole a ti: “Fiyo onaini ho nyik’oluhodi omolwaSaul? Ame nde mu ekelashi a ha kale vali ohamba yOvaisrael. Yadifa oshanga yoye omaadi u ye. Ame ohandi ku tumu kuIsai Omubetlehem, osheshi movana vaye ovamati Ame nde lihoololela ohamba.” — 1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Elalakano laJehova inali likolelela kovanhu inava wanenena ovo ihava kala alushe ovadiinini. Ngeenge omunhu okwa kala ehe fi vali omudiinini, Jehova oha longifa umwe e lili opo a wanife po ehalo laYe. Onghee hano, omunamido Samuel ka li vali a nyika oluhodi omolwaSaul. Palombwelo laJehova, Samuel okwa li a ya keumbo laIsai kuBetlehem, oko a li a hanga ovanamati vaIsai vahapu ve na eholokepo liwa. Ashike Jehova okwa li e mu dimbulukifa kutya ina tala ashike keholokepo lokombada. (Lesha 1 Samuel 16:7.) Xuuninwa, Samuel okwa ka mona onghelo yaIsai, David, oyo ya li ya hoololwa kuJehova.

27. (a) Oshike sha li sha kwafela Samuel a pameke eitavelo laye? (b) Ou uditile ngahelipi oshihopaenenwa osho Samuel a tula po?

²⁷ Momido da xuuninwa dokukalamwenyo kwaye, Samuel okwa ka mona filufilu kutya etokolo laJehova lokuninga David ohamba ponhele yaSaul oli li pauyuki. Saul okwa ka twila David ondubo nokwa li a hala oku mu dipaa nokwa ninga omushunimonima. Ashike David okwa li a ulika omaukwatya mawa, ngaashi ouladi, oudiinini neitavelo. Eitavelo laSamuel ola enda tali kolo eshi onghalamwenyo yaye ya li pokuxula po. Okwa li e shii kutya Jehova ita nyengwa okukandula po onghalo keshe inyemateka nota dulu nokuli noku mu nangeka noupuna. Lwanima Samuel okwa ka fya, nokwa fiya po ondjokonona yonghalamwenyo yaye ya tongomana oyo ya kala ya shiivika nawa oule womido efele lwaapo. Onghee hano, itashi kumwifa eshi Ovaisrael aveshe va li tava lili eshi omulumenhu oo omudiinini a fya. Nokunena, ovapiya vaJehova ova pumbwa okulipula kutya, ‘Ohandi hopaenene ngoo eitavelo laSamuel?’