1, 2. (a) Hokolola olweendo laRut naNaomi naasho sha li she va nyikifa oluhodi. (b) Ongahelipi olweendo laRut la li la yooloka ko kulaNaomi?

KALA nee wa fa u wete Rut naNaomi ve li kokule tava ende ovo aveke moluhaela laMoab. Kala yo wa fa u wete Rut ta tale kuinamweno ye ta diladila kutya openi tava ka nangala molwaashi okwa li taku wiwile. Okwa li e hole Naomi neenghono nokwa li e na ehalo okuninga keshe shimwe opo e mu file oshisho.

² Ovakainhu ovo ova li va nyika oluhodi neenghono. Naomi okwa kala omufiyekadi omido dihapu, ashike okwa li a nyika oluhodi omolwefyo lovanamati vavali ava opo va fi, Kiljon naMahlon. Rut naye okwa li a nyika oluhodi molwaashi Mahlon okwa li omushamane waye. Nonande aveshe vavali ova li va yuka kuBetlehem shomuIsrael, olweendo lavo ola li la yoolokafana. Naomi okwa li ta i keumbo. Ashike kuRut oinima oya li i lili, molwaashi okwa li ta fiye po ovapambele, oshilongo shavo neenghedindjikilile dasho mwa kwatelwa oikalunga yasho. — Lesha Rut 1:3-6.

3. Omanyamukulo omapulo elipi tae ke tu kwafela tu hopaenene eitavelo laRut?

³ Oshike sha li sha kwafela omukainhu oo omunyasha a ninge omalunduluko a kwata moiti? Rut okwa li ta ka hanga eenghono peni a dule okulifila oshisho nosho yo Naomi? Ngeenge otwa konakona omanyamukulo omapulo oo, ohatu ke lihonga nghee hatu dulu okuhopaenena eitavelo laRut Omumoab. Tete natu ka kundafaneni kutya omolwashike ovakainhu ovo vavali va li va ya molweendo olo lile va finda kuBetlehem.

4, 5. (a) Omolwashike oukwaneumbo wooNaomi wa li wa tembukila kuMoab? (b) Omashongo elipi Naomi a li a shakeneka muMoab?

⁴ Rut okwa kulila muMoab, okalongo oko ka li koushilo wEfuta la Fya, ke na oikulundudu i na oixwa ye lihana nosho yo omalufilu male. “Medu la Moab” omwa li mu na omapya haa mene nawa, nokuli nopefimbo opo muIsrael mwa li mu na ondjala. Rut ova li va shakena naMahlon noukwaneumbo wavo omolwondjala oyo ya li muIsrael. — Rut 1:1.

 ⁵ Ondjala oyo ya li muIsrael oya li ya fininika Elimelek nomukulukadi waye novanamati vavali va tembuke mo moshilongo shavo noku ka kala ngaashi ovanailongo muMoab. Etokolo la tya ngaho ola li la shonga eitavelo loshilyo keshe shoukwaneumbo, molwaashi Ovaisrael ova li va pumbwa okulongela Jehova pandjikilile monhele iyapuki oyo a li a hoolola. (Deut. 16:16, 17) Naomi okwa li a diinina eitavelo laye. Ashike nande ongaho, okwa li a nyika oluhodi eshi omushamane waye a fya. — Rut 1:2, 3.

6, 7. (a) Omolwashike tashi dulika Naomi a li a nyemata eshi ovanamati vaye va hombola ovakainhu Ovamoab? (b) Omolwashike onghedi omo Naomi a li ha ungaunga noitenya i shii okupandulwa?

⁶ Naomi otashi dulika yo a li a nyemata eshi ovanamati va ka hombola ovakainhu Ovamoab. (Rut 1:4) Okwa li e shii kutya xekulululwa woshiwana shavo, Abraham, okwa li a ninga eenghendabala da mana mo opo a kongele omonamati Isak omwalikadi moshiwana shaJehova. (Gen. 24:3, 4) Lwanima, Omhango yaMoses oya li ya londwela Ovaisrael vaha efe ovana vavo va hombolafane novanailongo, opo vaha nwefwe mo va longele oikalunga. — Deut. 7:3, 4.

⁷ Ndele nande ongaho, Mahlon naKiljon ova li va hombola ovakainhu Ovamoab. Naomi otashi dulika oshinima osho sha li she mu nyemateka ile te lipula nasho, ashike nande ongaho, okwa kala e na ekwatafano liwa noitenya yaye, Rut naOrpa. Otashi dulika a li e lineekela kutya navo otava ka ninga ovalongeli vaJehova. Ndele kashi na nee mbudi kutya Naomi okwa li e udite ngahelipi, okwa li e holike kuRut naOrpa. Ekwatafano olo liwa ola li le va kwafela pefimbo loudjuu. Rut naOrpa ova li va filwa ovashamane vavo, fimbo nokuli inava mona ounona. — Rut 1:5.

8. Oshike sha li she linyengifa Rut a longele Jehova?

⁸ Mbela elongelokalunga omo Rut a putukila ola li ngoo le mu kwafela a ungaunge noupyakadi oo? Otashi dulika kala li le mu kwafela. Ovamoab ova li hava longele oikalunga ihapu, nova li va fimaneka unene Kamos. (Num. 21:29) Otashi dulika elongelokalunga lavo nalo la li la kwatela mo omahepeko noilonga inyanyalifi oyo ya li ya sha pefimbo opo, mwa kwatelwa okuninga ounona omaxwikiloyambo. Osha yela kutya keshe osho Rut a hongwa kuMahlon ile kuNaomi kombinga yaKalunga kaIsrael omunahole nomunanghenda, Jehova, osha li she mu kwafela a mone kutya elongelokalunga lilipi li li mondjila. Jehova omunahole, ndele kefi omukwanyanya. (Lesha Deuteronomion 6:5.) Eshi Rut a ka filwa omushamane waye, otashi dulika a ka panga oukaume wopofingo naNaomi nokupwilikina nehalo liwa komukainhu oo omunamido eshi te mu lombwele kombinga yaKalunga kashili Jehova, oilonga yaye ikumwifi nosho yo onghedi yopahole omo a li ha ungaunga noshiwana shaye.

9-11. (a) Naomi, Rut naOrpa ova li va ninga etokolo lilipi? (b) Oshike hatu lihongo shi na sha nomaupyakadi oo a li e va hanga?

 ⁹ Naomi okwa li a halelela okuuda kutya onghalo koshilongo shavo oi li ngahelipi. Efiku limwe okwa li a kundana, tashi dulika komushingifi omweendi, kutya muIsrael kamu na vali ondjala. Jehova okwa li a dimbuluka oshiwana shaye. MuBetlehem osho tashi ti “Eumbo lomingome,” omwa li vali mu na oikulya ya wana. Onghee hano, Naomi okwa li a tokola okushuna keumbo. — Rut 1:6.

¹⁰ Mbela Rut naOrpa ova li tava ka ninga po shike? (Rut 1:7) Ova li va panga oukaume wa kola naNaomi pefimbo opo va filwa ovashamane vavo. Rut otashi dulika a li a nanwa kolune nosho yo eitavelo laNaomi ihali tengauka muJehova. Ovafiyekadi ovo vatatu ova li va fikama va ye kuJuda.

¹¹ Embo laRut otali tu dimbulukifa kutya ovayuki navo ohava hangwa komaupyakadi nohava filwa ngaashi ashike ovakolokoshi. (Omuud. 9:2, 11) Otali tu hongo yo kutya ngeenge twa nyika oluhodi otwa pumbwa okukonga ehekeleko kuvamwe, unene tuu ovo va ninga Jehova eameno lavo, Kalunga oo a li ha longelwa kuNaomi. — Omayel. 17:17.

12, 13. Omolwashike Naomi a li a hala Rut naOrpa va shune komaumbo avo, nova li ve linyenga ngahelipi potete?

¹² Eshi ovafiyekadi ovo va enda ko oshinano okudja kuMoab, Naomi okwa li a hovela okulipula. Okwa li te lipula shi na sha novakainhu vavali ovanyasha ovo ve li pamwe naye nghee ve mu ulikila ohole nosho yo ovanamati vaye. Okwa li e udite oudjuu nota diladila kutya pamwe ota wedele ko komutengi wavo. Ngeenge ova fiye po oshilongo shavo nokuya pamwe naye kuBetlehem, ote ke va pa shike?

¹³ Lwanima, Naomi okwa li e va lombwela a ti: “Indeni, shuneni komaumbo oonyoko. Omwene ne mu file onghenda ngaashi nye mwa fila ovafi naame onghenda.” Okwa li yo e na eteelelo kutya  Jehova ote ke va pa ovashamane vamwe nonghalamwenyo ipe. Opo nee, ‘okwe va xupita. Ndele vo ova yelula ondaka yavo ndele tava lili.’ Oshipu okuuda ko kutya omolwashike Rut naOrpa va li ve hole Naomi neenghono molwaashi okwa li e va ulikila olune noka li e liholemwene. Ova li ve mu lombwela tava ti: “Ahowe, fye [otwa] hala okuya pamwe naave koshiwana sheni.” — Rut 1:8-10.

14, 15. (a) Orpa okwa li a shuna kushike? (b) Naomi okwa li a kendabala ngahelipi okwiitavelifa Rut e mu fiye po?

¹⁴ Naomi ka li a dimina va ye pamwe naye. Okwa li ta tomhafana navo kutya ke na lela eshi te ke va pa muIsrael molwaashi ke na omushamane oo te ke mu fila oshisho, ile ovanamati voku va hombola noke na nokuli etimaumbwile kutya otava ka mona ko vamwe. Okwa li a ulika kutya okwa nyika oluhodi linene molwaashi a li ita dulu oku ke va fila oshisho. Orpa okwa li e udite ko eendjovo daNaomi. Ina novapambele omo ve li muMoab nosho yo eumbo lavo. Okwa li tashi monika shi li xwepo okukala muMoab. Onghee hano, okwa li a lekela Naomi te mu xupita ndele ta shuna a nyika oluhodi linene. — Rut 1:11-14.

¹⁵ Ongahelipi shi na sha naRut? Eendjovo daNaomi oda li da yukifwa yo nokuye. Ndele Ombibeli oya ti: “Rut okwa kanyatela kuye.” Otashi dulika Naomi a li a hovela vali okweenda eshi a mona kutya Rut okwa li te mu shikula. Naomi okwa ti kuRut: “Tala, hautenya omukweni okwa piluka nokwa shuna koshiwana shavo nokookalunga vavo. Shikula hano hautenya omukweni.” (Rut 1:15) Eendjovo daNaomi otadi tu hololele shihapu. Orpa ka li ashike a shuna koshiwana shavo ndele “nokookalunga vavo” yo. Okwa li a  wanenwa okukala omulongeli waKamos noikalunga ikwao. Mbela Rut naye osho a li e udite ngaho?

16-18. (a) Rut okwa li a ulika ngahelipi ohole i na oudiinini? (b) Ohatu lihongo shike mohole yaRut i na oudiinini? (Tala yo efano pepandja 36-37.)

¹⁶ Eshi tava ende pamwe naNaomi mondjila oyo ihe na ovanhu, Rut okwa li e na oushili kutya okwa ninga etokolo li li mondjila. Rut okwa li e hole neenghono Naomi nosho yo Kalunga kaye. Onghee hano, Rut okwa ti: ‘Ino lombwela nge nokutya, ndi ku fiye po ndi shune ko ndiha ye naave. Osheshi keshe apa to i, naame yo handi ka ya ko, ndele keshe apa ho kala, naame yo handi ka kala ko. Oshiwana shoye osho oshiwana shange, naKalunga koye Oye Kalunga kange. Apa to file, naame opo handi ka fila nokupakwa. Omwene na yukife nge ngaashi a hala. Efyo olo alike nali tu tukaule kumwe!’ — Rut 1:16, 17.

¹⁷ Eendjovo daRut odididilikwedi nomolwaasho otadi dimbulukiwa fiyo opaife, nonande opa pita omido 3 000 lwaapo okudja eshi a fya. Otadi tu hololele oukwatya wa fimana, ohole i na oudiinini. Rut okwa li e na ohole inene noi na oudiinini oyo ya li ye mu linyengifa a ye naNaomi keshe apa ta i. Efyo olo ashike la li tali ke va tukula. Rut okwa li e lilongekida okufiya po keshe shimwe shomuMoab, nokuli noikalunga yamo, oshiwana shaNaomi osha li tashi ka ninga oshiwana shaye. Mepingafano naOrpa, Rut okwa li a popya tashi di komutima kutya okwa li a hala Kalunga kaNaomi, Jehova, a kale yo Kalunga kaye. *

¹⁸ Ova ya molweendo olo lile ve li ovo aveke vavali va finda kuBetlehem, olo tashi dulika le va pula oshivike. Nopehe na omalimbililo, ova li va hekelekafana moluhodi lavo.

19. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Rut mokuulika ohole i na oudiinini moukwaneumbo, ngeenge hatu ungaunga nookaume nosho yo meongalo?

¹⁹ Ovanhu vahapu kunena ova nyika oluhodi. Pefimbo letu, olo Ombibeli tai li ifana “omafimbo madjuu” okukaliwa muo, ohatu dulu okukanifa keshe shimwe nosho yo okunyika oluhodi monghedi keshe. (2 Tim. 3:1) Oukwatya oo Rut a li e na, owa pumbiwa kunena shi dulife nale. Ohole i na oudiinini ohai ningifa omunhu a kale omudiinini kumukwao kutya nee otashi pula shike, noya pumbiwa unene tuu momafimbo madjuu oo tu li muo. Otwe i pumbwa mohombo, moukwaneumbo, pokati kookaume nosho yo meongalo lopaKriste. (Lesha 1 Johannes 4:7, 8, 20.) Ngeenge otwa kulike ohole i na oudiinini, ohatu shikula oshihopaenenwa shaRut sha denga mbada.

20-22. (a) Ongahelipi onghalamwenyo yaNaomi ya li ya lunduluka eshi a li muMoab? (b) Naomi okwa li e na etaleko la puka lilipi li na sha nomaupyakadi aye? (Tala yo Jakob 1:13.)

²⁰ Okupopya kutya ou na ohole i na oudiinini inashi wana, ndele oshi na okuulikwa pailonga. Rut okwa li e na omhito okuulikila Naomi ohole i na oudiinini nosho yo Jehova, oo a li a hoolola a kale Kalunga kaye.

²¹ Lwanima, Naomi naRut osho va fiki muBetlehem, omukunda u li lunga eekilometa 10 kolukadi laJerusalem. Naomi noukwaneumbo wavo otashi dulika va li va tumbala mokadoolopa oko, molwaashi omudingonoko aushe owa li tau popi kombinga yokwaaluka kwaye. Ovakainhu ova li tava tale Naomi vo tava ti: “Oye tuu Naomi?” Osha yela kutya okwa li a lunduluka neenghono efimbo olo a kala muMoab. Eholokepo laye ola li tali ulike kutya okwa kala meenghalo didjuu nodinyikifa oluhodi oule womido. — Rut 1:19.

²² Naomi okwa li a hokololela ovakainhu ovo ovapambele vaye novashiinda shaye nghee a li a nyika oluhodi. Okwa li nokuli e udite kutya ke na vali okwiifanwa Naomi olo tali ti “Elao lange,” ndele oMara olo tali ti “Oululu.” Ka li tuu mu etifa onghenda! Ngaashi Job, Naomi naye okwa li a itavela kutya Jehova Kalunga oye e mu etela omaupyakadi. — Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

23. Rut okwa li a hovela okudiladila kombinga yashike, nOmhango yaMoses oya li ya kwatela mo efiloshisho lilipi leehepele? (Tala yo eshangelo lopedu.)

²³ Eshi va fika muBetlehem, Rut okwa li te lipula kutya ongahelipi ta ka dula okulifila nawa oshisho nosho yo Naomi. Okwa li e lihonga kutya Omhango oyo Jehova apa oshiwana shaye shaIsrael oya kwatela mo efiloshisho lopahole leehepele. Pefimbo leteyo, eehepele oda li da pitikwa di pupudulule osho sha fiwa po kovateyi nosho yo oilikolomwa oyo ya mena kominghulo domapya. * — Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Rut okwa li a ninga po shike eshi a ya mepya laBoas, noilonga yoku pupudulula oya li ya tya ngahelipi?

 ²⁴ Pefimbo leteyo loilya, tashi dulika muAprili pakalindeli kopefimbo letu, Rut okwa li a ya komapya opo a ka tale ngeenge ope na oo te mu pitike a pupudulule mepya laye. Okwa li a ya mepya laBoas, omulumenhu oshipuna womupambele waElimelek, omushamane waNaomi. Nonande Omhango oya li ye mu pa oufemba wokupupudulula, okwa li a pula tete epitikilo komulumenhu omunyasha oo a li ta pashukile ovateyi. Okwa li a pewa epitikilo, nokwa hovela okulonga meendelelo. — Rut 1:22–2:3, 7.

²⁵ Kala nee ngeno wa fa u wete Rut ta shikula ovateyi. Ta toola oilya oyo ya wila pedu ile ya fyaala po eshi ovateyi tava tete oilya noikashulifo, te i mange oipandi noku i twala koshipale e ke i xwe. Oilonga oyo oya li tai ende kanini noi lolola noya enda tai ningi idjuu eshi omutenya tau tu. Ndele nande ongaho, Rut okwa kala ta longo, nokwa kanghama po ashike eshi te lipushula oshinhwi moshipala naashi a ka lya omusha “meumbo,” tashi dulika monduda oyo ya longekidilwa ovateyi.

26, 27. Boas okwa li omunhu a tya ngahelipi, nongahelipi a li a ungaunga naRut?

²⁶ Rut ka li e shi teelela noka li e shii ngeenge ope na ou te mu tale. Boas okwa li e mu mona nokwa li a pula omulumenhu oo ta pashukile ovateyi kutya oye lyelye. Molwaashi Boas okwa li omulumenhu weitavelo okwa li ha popifa ovanailonga vaye, vamwe vomuvo tashi dulika va li ovanailongo novanailonga vopakafimbo, ta ti: “Omwene na kale nanye.” Vo navo tave mu popifa yo neendjovo da faafana. Omulumenhu oo omunamido noku hole Jehova,  okwa li a ulika kutya oku na ko nasha naRut ngaashi xe omunahole. — Rut 2:4-7.

²⁷ Boas okwa li a ifana Rut “omumwange,” noku mu lombwela kutya na kale te uya okupupudulula mepya laye nokukala popepi novapiya vaye ovakainhu opo aha shindwe kovanailonga ovalumenhu. Okwa li yo a shilipaleka kutya oku na sha shokulya omusha. (Lesha Rut 2:8, 9, 14.) Kakele kaasho, okwa li yo e mu pandula noku mu twa omukumo. Ngahelipi mbela?

28, 29. (a) Rut okwa li e liningila edina la tya ngahelipi? (b) Ongahelipi to dulu okulineekela Jehova ngaashi Rut?

²⁸ Eshi Rut a li a pula Boas kutya omolwashike e mu fila onghenda nonande ye omunailongo, okwa li e mu lombwela kutya okwa uda ashishe osho a li a ningila inamweno, Naomi. Otashi dulika Naomi a kala ha popile Rut mouwa mokati kovakainhu Ovabetlehem, nonghundana oyo oya fika kuBoas. Okwa li yo a shiiva kutya Rut okwa ninga omulongeli waJehova eshi a ti: “Omwene ne ku alulile oshilonga shoye nondjabi yoye nai ninge inene shili to ke i pewa kOmwene Kalunga kaIsrael, eshi we uya okukonga eameno koshi yomavava aye.” — Rut 2:12.

²⁹ Rut ka li tuu a tuwa omukumo keendjovo odo! Okwa li a hoolola okukonga eameno koshi yomavava aJehova, ngaashi oudilona hava kala va amenwa kuina moshihadi. Okwa li a pandula Boas eshi a li a popya naye monghedi tai tu omukumo nokwa twikila okulonga fiyo okonguloshi. — Rut 2:13, 17.

30, 31. Oshike hatu lihongo kuRut shi na sha noilonga, okukala nolupandu nosho yo ohole i na oudiinini?

³⁰ Eitavelo laRut oli li oshihopaenenwa sha denga mbada kufye atushe kunena eshi hatu kondjo neenghalo didjuu dopamaxupilo. Ka li a teelela vamwe ve mu file oshisho, ndele okwa li e na olupandu la keshe osho a li a pewa. Ina fya ohoni okulonga efimbo lile nonoudiinini nokulonga oilonga i dinifa opo a file oshisho umwe oo a li e hole. Okwa li a tambula ko nokutula moilonga omayele e na sha nokulonga momudingonoko wa amenwa. Naashi sha fimanenena, okwa kala alushe e shii kutya Xe Jehova Kalunga oye omwaameni waye washili.

³¹ Ngeenge otwa kala hatu ulike ohole i na oudiinini ngaashi Rut, tu na elininipiko, hatu longo noudiinini nokukala tu na olupandu, eitavelo letu nalo otali ka kala oshihopaenenwa shiwa kuvamwe. Ndele mbela ongahelipi Jehova a li a fila oshisho Rut naNaomi? Osho ohatu ke shi kundafana metukulwa tali landula.