Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

MUSOSO UA KIDI

O Sidivisu ia Nzambi ia Ngi Bhekela Mabesá Avulu

O Sidivisu ia Nzambi ia Ngi Bhekela Mabesá Avulu

Tundé ki nga kexile mona-ndenge nga di bhana ni kathombo, nga kexile ni uôma uavulu, ng’exile ué ngi mukua jisonhi. Nga soto kikuatekesu mu Bibidia, ngai mu ngeleja ia Katolika mu diembu dietu mu sota kuijiia kiambote o Bibidia. Maji ki ngi sange kikuatekesu, mukonda dia kiki nga di bhakula mu ji joko.

Kienhiki nga mateka ku zangula ji felu ja neme phala ku kolesa o tuluingi tuami phala ngi kale ngi dizonda. Mu ku bhita thembu nga tungu kididi mu sanzala ia San Leandro, mu mbanza ia California, ku ixi ia Estados Unidos ia América, phala ku kuatekesa uoso ua mesenene ku kala ni mukutu uonene mba dizonda, nga tungu o kididi ni makamba mami, ni muthu ua nganhale o kikoué kia diiala dia beta-o-kota mu ku uabha o mukutu ku ixi ia América. Nga kexile ni mukutu ua fuamene, maji né kiki eme ki ngi sangulukile ku muenhu uami.

MBOTE I NGA TAMBULA MU KU SOTA

Sai kamba diami ua kexile mu kalakala n’eme, uejidile o vondadi iami ia ku di longa o Bibidia, muéne uambe kuila ua mesenene ku ngi londekesa muthu. Mu kizuua kia mukua, o Jimbangi ja Jihova eza ku bhata diami. A ngi tambuijila o ibhuidisu iami ioso mu Bibidia. Nga bhingi phala ku vutuka mu usuku uenhó, etu tua di longo kate mu kaxaxi ka usuku. Nga sangulukile kiavulu ni milongi i nga kexile mu di longa, eme nga mu ibhula se muéne ueji tena ku ngi ambata mu kizuua kia mukua, phala ku mona kiebhi muéne kia boka. Nga di uanene mu ku mona o uhete uê ua ku jikula o Bibidia, ni kulondekesa ku athu o itambuijilu ia ibhuidisu iâ mu Bibidia. Mu ku mona kiki, nga banze kuila kiene ué ki nga mesenene o ku bhanga!

Kienhiki nga xisa o salu iami, nga mateka ku boka ni aboki a thembu ioso. Ku mbeji ia Kasambuadi ku muvu ua 1948, a ngi batizala mu kiônge bhu kididi kia ku jokala Cow Palace mu sanzala ia San Francisco, mu mbanza ia California. Eme nga kituka muboki ua thembu ioso.

Nga bhingi o Jimbangi ja Jihova phala kuia mu kunda manh’etu. Muéne ua evu kiambote iu ua kituka ué Mbangi ia Jihova. Sumbala o muiji ua kexile ku mu zukutisa, maji muéne uexile fiiele kua Nzambi katé kiafu. Saí jindandu jami a kituka ué Jimbangi ja Jihova.

NGA SANGE O MUHATU UEJI KALA KAZA DIAMI

Ku muvu ua 1950, ngai mu mbanza ia Grand Junction, kuene ku nga sange o kilumba a ki xana Billie. A mu vuala ku muvu ua 1928, ua kulu mu izuua ia bhonzele. O manh’â, Minnie, ua kexile ku mu tangela o Bibidia mausuku moso mu mukengeji ua kandeia. Ni mivu iuana Billie uejidile kiá o ku tanga, uejidile misoso iavulu, ua tenene ku ijimbulula sé ku i tanga. Ku muvu ua 1940, o manh’â ua di longo mu Bibidia ni Jimbangi ja Jihova, kuila o ifernu ki kididi kia túbhia tua mu zukuta, maji o mbila muene mu funda o athu a fua. (Ndongixi 9:5, 10) Minnie ni muadi uê, a kituka Jimbangi ja Jihova.

Ku muvu ua 1949, Billie ua vutuka mu mbanza ia Boston, iu ua mateka ku di longa o Bibidia. Muéne ua kituka mulongexi, iu ua solo ku di bhakula kua Nzambi. Muéne a mu batizala ku muvu ua 1950 mu kiônge kia jixi joso, kia Jimbangi ja Jihova Yankee Stadium mu mbanza ia Nova Yorque. Ki ku bhiti kithangana kiavulu, tua di sange, tua kazala, etu tua mateka ku kalakala kumoxi mu sidivisu ia thembu ioso.

Tua mateka mu mbanza ia Oregon, tua bhange-ku makamba avulu. Ku muvu ua 1953 tuai mu tunga mu sanzala ia Grants Pass, ku mbanza ia Oregon mu kuatekesa kilunga kiofele. Mu ku bhita kithangana a tu ixana phala kuia mu xikola ia Ngiliiade, xikola ia Jimbangi ja Jihova phala ku longa o akunji a jixi jengi, ia zukamene ku South Lansing mu mbanza ia Nova Yorque, phala ku bhixila-mu ku bhinga kuenda 400 a ji kilómetulu.

A TU TUMINA KU IXI IA BRAZIL

Ku mbeji ia Kamoxi ku muvu ua 1954, mu ku bhita mbeji jitanu ki tua bhiti mu xikola ia Ngiliiade, tua kuata kiphululu tuai ku Brazil. Mu ku bhita ola imoxi, motolo imoxi ia kiphululu ia sekala, maji tua bhixila kiambote ku ixi ia Bermuda. Kua moneka dingi kibhidi kia mukuá kioso ki tua tula ku ixi ia Cuba, tua bhiti 36 a ji ola ku munono ua makalu, mu kusuka-ku tua bhixila ku betele ia Jimbangi ja Jihova mu mbanza ia Rio de Janeiro, ku ixi ia Brazil.

O Kididi kia dianga kia Ubhezelu ku Bauru, ku muvu ua—ni kijimbuete ki nga tele-ku, ku muvu ua 1955

Mu ku bhita kithangana kiofele eme ni Billie, ni akunji a mukuá, kiiadi kia ahatu, tuai ku sanzala ia Bauru, mu mbanza ia São Paulo, kuexile o inzo ia ubhe phala o akunji a jixi jengi. O mbanza ia kexile ni 50.000 ja athu, etu ngó tuexile o Jimbangi ja Jihova.

Tua mateka ku kunda o athu ku mabhata mâ, maji o padele ia Katolika ua mateka ku tu zukutisa. Muéne ua kexile mu tu kaiela, iu ua tendelesa o akua diembu phala a ditune o njimbu ietu. Mu ku bhita jisemana, sai muiji ua mateka ku di longa o Bibidia, ene a xikina o kidi ki longa o Bibidia, mu ku bhita kithangana a di batizala. Kienhiki a mukuá ué a mateka ku di longa

O muiji iú ua di batizale, ua kexile ni ndandu iâ ia diiala uexile xefe ia kididi kia katunda. Eme nga mesenene o kididi kienhokio, phala ku bhanga-mu o kiônge. O padele ia ngeleja ia Katolika ua mesenene ku tu fidisa, maji o xefe ia kididi kieniókio, uexana akuâ iu ua ambela: “Se mu dituna ku bhana o kididi, eme ngi xisa o kikalakalu!” Ene a xikina ku bhana o kididi.

Ku mivu ia kaiela, ku muvu ua 1956, tua kexile ni kiônge kia dikota mu sanzala ia Santos, mu mbanza ia São Paulo. 40 a Jimbangi ja Jihova a tokalele mu kilunga kietu endela mu komboio. Kioso ki tua vutuka ku Bauru, nga sange mukanda phala ku kala kafunga ka ilunga, muthu u kunda o ilunga ia Jimbangi ja Jihova. Kiene ki nga mateka o sidivisu ia ku kunda o ilunga mu 25 a mivu ku ixi ia Brazil, tua kundu ididi iavulu mu ixi ienioió ia dikota.

Mu muvu umoxi ngó eme ni Billie tua kexile ni kibuka kia aboki a Utuminu mu diembu dia Bauru

KIEBHI KIEXILE O UKUNJI

Mu izuua ienioió kia bhonzele kiavulu o kuenda. Ididi ioso mu tua kexile múia tuendela mu maximbombo, mu komboio ni mu bixi, katé muene ni kuendela bhoxi. Tua dianga ku kunda, o sanzala ia Jaú, ku mbanza ia São Paulo. Kuenhoko o padele ua ngeleja ua tu zukutisa.

Muéne uambe: “Enu ki mua tokala ku bokela ‘o jimbudi jami’!”

Tua mu tambuijila, “ene ka ku tokala, a tokala kua Nzambi.”

Tua londekesa o vidiu ilondekesa o kikalakalu kia ku boka kia mu bhanga ku mundu uoso, ia kexile ni diambu: A Sociedade do Novo Mundo em Ação, maji o padele ua bhongolola athu phala ku tu beta. Ni lusolo luoso tua tangela xiku dia ngoji ia kexile mu bhita. Kioso o padele ni athu enhó kia bhixila bhu kididi bhu tua kexile, a sange a xiku dia ngoji ni mauta. O athu endele mu tala o filme a sangulukile kiavulu.

O ukexilu ua athu enhó, ni izukutisu, ia kexile mu ididi ioso mu tua kexile mu boka. Mu kifika, mu mbanza ia Brusque, ia zukama ku mbanza ia Blumenau , Santa Catarina, tua sange aboki kiiadi a thembu ioso, akexile ué mu ku a zukutisa. Maji o ku suína ni ku kolokota kuâ kua a bhekela mabesá avulu. Lelu kua bhiti kiá 50 a mivu, kuala 60 a ilunga, ni Ididi ia Ubhezelu ia makota ia zukama ku mbanza ia Itajaí!

O kima kia tu uabhele kiavulu o kithangana ki tua kexile mu bhita ni jiphange mu ku iudika o iônge ia makota. Ku muvu ua 1970, nga tambula o ujitu ua ku kala muendexi ua kiônge kieji bhiti mu kididi kionene kia ku jokala malunda a fiti a kixana Morumbi. O ngolokela a i bhange mu ilunga ioso ia zukamene, phala ku tumikisa dikuinhi dia jiphange phala ku xixila o kididi mu usuku ande dia ku mateka o kiônge kia dikota.

Mu usuku kioso kia zumbuka ku jokala, tuevu o ji jogadole akexile mu tu nongena, “Talenu o ahatu ni iezu iâ.” Né muene kiki, mu kaxaxi ka usuku o kididi kia zelele kiá! O xefe ia kididi kieniókio uambe: “O kikalakalu ki mua bhange mu ji ola jiji, se o akalakadi’ami, hinu a ki bhangele mu semana ia muvimba!”

TUA VUTUKA KU ESTADOS UNIDOS

Ku muvu ua 1980, tat’etu uafu, etu tua vutuka ku Estados Unidos mu tambula konda ia mama mu sanzala ia Fremont, mu mbanza ia California. Tua sange salu ia ku xixila, mu usuku, etu tua suluka mu sidivisu ia thembu ioso, tua kuatekesa o athu akexile mu zuela o dimi dia phutu mu sanzala ienioió. Mu ku bhita kithangana tuai ku sanzala ia Sacramento ni Bakersfield ia lungila ku San Joaquin Valley, kuene ku tua kexile mu sota athu a zuela o dimi dia Phutu. Lelu mu mbanza ia California, muala kiá dikuinhi dia ilunga mu dimi dia Phutu.

Kioso kiafu mama ku muvu ua 1995, tuai mu mbanza ia Florida, ku langa tat’a Billie, katé ku ufuilu uê. O manh’â ua diangele o kufua ku muvu ua 1975. Ku muvu ua 2000, tuai ku southwest Colorado. Kuene ku tua matekene o sidivisu ia thembu ioso, mu ku bokela o athu akua ixi ia América, ku Navajo ni Ute. Kaza diami Billie, uafu ku mbeji ia Kauana ku muvu ua 2014.

Nga sanguluka kiavulu mukonda 65 a mivu ku dima, kioso ki nga sange Jimbangi ja Jihova a tambuijila o ibhuidisu iami ioso i nga kexile na-iu bhu kaxi ka Bibidia! Nga beta-kota ku sanguluka mukonda dia ku mona kuila o ia kexile mu longa iene muene i longa o Bibidia. Kiki kia ngi bhekela kisangusangu kiavulu mu sidivisu ia Nzambi.