1-2. (а) Чьда һʹале мә мина һʹале ԝан Щьһуйа йә, йед кӧ вәгәрʹийанә Оршәлиме? (б) Щьһу рʹасти кʹижан чәтьнайа дьһатьн? (Бьньһерʹьн чаргошә бь наве « Рʹожед Һагай, Зәкәрйа у Әзра»).

 ГӘЛО тӧ щарна жь ахьрийе дьтьрси? Дьбәкә тә хәбата хԝә ӧнда кьрийә у бона әʹбура мала хԝә бәр хԝә дькʹәви. Дьԛәԝьмә жь бо хьраббуна һʹале политики, пәйкʹәтьна, йан жи мьԛабьлибуна һьндава бәлакьрьна мьзгинийе, тӧ бона бехофийа малбәта хԝә бәр хԝә дькʹәви. Һәрге тӧ дәрдәки ӧса дькʹьшини, ԝәрә әм дина хԝә бьдьне, кӧ ԝәʹде бәре Йаһоԝа чаԝа али Исраелийа дькьр. Әԝана жи рʹасти чәтьнайед ви щурʹәйи дьһатьн.

² Бона Щьһуйед кӧ тʹәмамийа әʹмьре хԝә Бабилонеда дьжитьн баԝәрикә ԛәԝи лазьм бу, ԝәки жийина рʹьһʹәт бьһиштана у бьчуна ԝәлатәки хәриб. Паши кӧ әԝ гьһиштьнә Оршәлиме, әԝана рʹасти чәтьнайед гьран һатьн. Ԝана нькарьбу әʹбура мала хԝә бькьра, ԝи чахи һʹале политики дьһа хьраб дьбу у әԝана рʹасти пәйкʹәтьна дьһатьн. Жь бо ван чәтьнайа, һьнәкарʹа зор бу, кӧ дина хԝә бьдьнә авакьрьна пʹарьстгәһа Йаһоԝа. Ләма жи сала 520 Б.Д.-да, сәва кӧ хирәта ԝан зедә кә, Йаһоԝа Һагай у Зәкәрйа пʹехәмбәр шандьнә щәм ԝан (Һагай 1:1; Зәкәрйа 1:1). Әме бьвиньн, кӧ бь сайа һелана ван пʹехәмбәра дьле ԝан гәләк ԛәԝи бу. Ԝәкә 50 сал шунда, Щьһуйед кӧ вәгәрʹийанә ԝәлате хԝә диса сьст бун. Паше Әзра, йе кӧ бәргьрәки Ԛанунейә һостә бу, жь Бабилоне һатә Оршәлиме. Сәва кӧ хьзмәткʹаред Хԝәде пешийа һәр тьшти дина хԝә бьдьнә һʹәбандьна рʹаст, Әзра әԝана һелан кьрьн (Әзра 7:1, 6).

3. Әме дина хԝә бьдьнә кʹижан пьрса? (Мәтʹәлок 22:19)

³ Готьнед Һагай у Зәкәрйа али хьзмәткʹаред Хԝәде  дькьр, кӧ ԝәʹде пәйкʹәтьна тʹьме хԝә бьсперьн Йаһоԝа. Иро жи гьлийед ԝан дькарьн али мә бькьн, кӧ әм ԝәʹде чәтьнайа, хԝә бьсперьн Йаһоԝа (Бьхунә Мәтʹәлок 22:19). Әме ньһа бьвиньн, кӧ Хԝәде бь сайа Һагай у Зәкәрйа чь готә щьмәʹта хԝә, у сәрһатийа Әзра лекʹолин бькьн. Ве готареда әме щаба ван пьрса бьстиньн: Щьһуйед кӧ вәгәрʹийабун ԝәлате хԝә, рʹасти кʹижан чәтьнайа дьһатьн? Рʹожед чәтьнда, чьрʹа әм гәрәке пешийа һәр тьшти дина хԝә бьдьнә хԝәстьна Хԝәде? Ԝәʹде чәтьн, әм чаԝа дькарьн һе зедә итʹбарийа хԝә Йаһоԝа биньн?

4-5. Чь бу мәʹни кӧ хьзмәткʹаред Хԝәде хирәта хԝә ӧнда кьрьн?

⁴ Чахе хьзмәткʹаред Хԝәде гьһиштьнә Оршәлиме, гәләк шьхӧл һивийа ԝан бу. Ԝана дәрберʹа ԛӧрбангәһа Йаһоԝа тʹәзә кьрьн у һʹиме пʹарьстгәһа Хԝәде данин (Әзра 3:1-3, 10). Ле ԝана хирәта хԝә зу ӧнда кьр. Гәло чьрʹа? Чьмки хенщи шьхӧле авакьрьна пʹарьстгәһе, әԝана мәщбур бун, кӧ хԝәрʹа мала ава бькьн, әʹрд щот бькьн у әʹбура мала хԝә бькьн (Әзра 2:68, 70). Ӧса жи, дьжмьн һәв шеԝьрин, ԝәки шьхӧле авакьрьна пʹарьстгәһе бьдьнә сәкьнандьн (Әзра 4:1-5).

⁵ Хенщи ве йәке әԝана рʹасти проблемед економики у политики дьһатьн. Ида ԝәлате ԝан пʹара Империйа Фарьса нибу. Паши Пʹадше Фарьса Корәш, сала 530 Б.Д., фәрмандаре ԝи Камбис дьхԝәст Мьсьре зәфт кә. Чахе әԝ дьчу ԝәки һʹьщуми сәр Мьсьре бькә, дьԛәԝьмә әскәред ԝи жь Исраелийа хԝарьн, ав у сьтʹаргәһ дьхԝәстьн, жь бо ве йәке һʹале Исраелийа дьһа хьраб бу. У гава пʹадше тʹәзә Дарйусе I бу сәрԝер, мьԛабьлибун у тʹәвльһәвбунед политики пешда һатьн. Жь бо ве йәке, бе шьк Исраели бона малбәтед хԝә хәм дькьрьн. У жь бо чәтьнайед рʹасти кʹижана әԝана дьһатьн, әԝана дьфькьрин кӧ ньһа нә ԝәхт ә, ԝәки авакьрьна пʹарьстгәһа Йаһоԝа дәстпекьн (Һагай 1:2).

6. Ль гора Зәкәрйа 4:6, 7, щьмәʹта Хԝәде рʹасти чь чәтьнайа һат у Зәкәрйа чаԝа ԝана ԛәԝи кьр?

⁶ Бьхунә Зәкәрйа 4:6, 7. Хенщи проблемед економики у политики, Щьһу рʹасти пәйкʹәтьна жи дьһатьн. Сала 522 Б.Д., дьжмьна авакьрьна пʹарьстгәһа Йаһоԝа ԛәдәхә кьрьн. Ле Зәкәрйа щьмәʹтерʹа гот, ԝәки Йаһоԝа ԝе бь сайа рʹӧһʹе пироз һʹәму чәтьнайа бьдә һьлдане. Сала 520 Б.Д., Дарйус Пʹадша ԛәдәха шьхӧле авакьрьна пʹарьстгәһе да һьлдане у бона авакьрьна пʹарьстгәһе пʹәрә у аликʹари да ԝан (Әзра 6:1, 6-10).

7. Щьһуйед кӧ нета Хԝәде әʹмьре хԝәда дьданә сәр щийе пешьн, чь кʹәрәм стандьн?

 ⁷ Бь сайа Һагай у Зәкәрйа, Йаһоԝа соз да хьзмәткʹаред хԝә, кӧ һәрге әԝана бәри пешьн дина хԝә бьдьнә авакьрьна пʹарьстгәһе, Әԝе али ԝан бькә (Һагай 1:8, 13, 14; Зәкәрйа 1:3, 16). Әв гьлийед пʹехәмбәра ԛәԝат дьда хьзмәткʹаред Хԝәде. Ԝана сала 520-да Б.Д.М., авакьрьна пʹарьстгәһе бәрдәԝам кьрьн, у әв шьхӧл пенщ сала кемтьр кʹьшанд. Жь бо ве йәке кӧ ԝана ԝәʹде чәтьнда хԝәстьна Хԝәде жийина хԝәда датанин сәр щийе пешьн, Йаһоԝа һьм материалида һьм жи рʹӧһʹанида али ԝан дькьр. Ләма жи, ԝана бь шабуне Йаһоԝарʹа хьзмәт дькьр (Әзра 6:14-16, 22).

8. Гьлийед жь Һагай 2:4 чаԝа али мә дькьн, кӧ әм дина хԝә бьдьнә шьхӧле Хԝәде? (Ӧса жи бьньһерʹә спартьн.)

⁸ Тәнгасийа мәзьн незик дьбә, ләма жи гәләк фәрз ә кӧ әм гӧрʹа рʹебәрийа дәрһәԛа бәлакьрьна мьзгинийе бькьн (Маркос 13:10). Ле һәрге әм бона проблемед материали бәр хԝә дькʹәвьн йан жи бона шьхӧле бәлакьрьна мьзгине рʹасти пәйкʹәтьна тен, дьбәкә нә һеса йә, кӧ әм дина хԝә бьдьнә хьзмәтийе. Ле чь дькарә али мә бькә, ԝәки әм пешийа һәр тьшти дина хԝә бьдьнә шьхӧле Йаһоԝа. Ԛә бир нәкә кӧ «Хӧдане Кариндар» b тʹәви мәйә. Һәрге әм шьхӧле Пʹадшатийе жийина хԝәда дайньн сәр щийе пешьн, Йаһоԝа ԝе али мә бькә. Ләма жи әм гәрәке тʹӧ тьшти нәтьрсьн (Бьхунә Һагай 2:4).

9-10. Жьн-мерәки чаԝа дитьн, кӧ гьлийед Иса жь Мәтта 6:33 рʹаст ьн?

⁹ Ԝәрә әм дина хԝә бьдьнә сәрһатийа Олег у Иринайе c. Ԝана ча пешәнг хьзмәт дькьр. Чахе әԝана бона аликʹарийе дәрбази щьвата һәремәкә дьн бун, һʹале економики ԝәлате ԝанда хьраб бу у жь бо ве йәке ԝана хәбата хԝә ӧнда кьр. Рʹаст ә ԝана ԝәкә саләке хәбата һәртʹьм хԝәрʹа нәдьдитьн, ле ԝана дьдит кӧ Йаһоԝа пьштгьрийа ԝан дькә. Щара ԝана жь хушк-бьра аликʹари дьстанд. Гәло ве тәнгасийеда, чь али ԝан дькьр? Бьре мә Олег, дәстпекеда дьлтәнг дьбу, әԝ дьбежә: «Һʹәта кӧ дәсте мә дьһат, әм дьчунә хьзмәтийе. Бь ви щурʹәйи, мә жийина хԝәда дина хԝә дьда тьште һәри фәрз». Чахе әԝ у жьна ԝи хәбата тʹәзә дьгәрʹийан, әԝана диса жи хьзмәтийеда хирәт бун.

 ¹⁰ Рʹожәке гава әԝана жь хьзмәтийе вәдьгәрʹийанә мале, достәки ԝан ԝәкә 160 километри һат, кӧ ԝанрʹа дӧ тʹорбә хԝарьн бинә. Олег дьбежә: «Ԝе рʹоже мә диса дит, кӧ Йаһоԝа у щьвата мә, мә дьбьнә хԝәйи. Әм баԝәр ьн, кӧ һʹале хьзмәткʹаред Йаһоԝа чьԛас бе чʹарә бә жи, Әԝ тʹӧ щара ԝана бир накә» (Мәтта 6:33).

11. Һәрге әм бәри һәр тьшти дина хԝә бьдьн шьхӧле Хԝәде, әԝе бона мә чь бькә?

¹¹ Йаһоԝа дьхԝазә, ԝәки әм дина хԝә бьдьнә шьхӧле хьзмәтийе йа кӧ дькарә әʹмьре мәрьва хьлаз кә. Чаԝа  абзаса 7-да һатә готьне, Һагай хьзмәткʹаред Йаһоԝа һелан дькьрьн кӧ тʹәзәда пʹарьстгәһа Хԝәде ава кьн. Йаһоԝа соз да ԝәки әԝе ԝана кʹәрәм кә (Һагай 2:18, 19). Бәле, һәрге әм бәри һәр тьшти дина хԝә бьдьнә шьхӧле кӧ Йаһоԝа дайә мә, әԝе хирәта мә кʹәрәм кә.

12. Чьрʹа Әзра у Щьһуйед дьнрʹа баԝәрикә ԛәԝи лазьм бу?

¹² Сала 468 Б.Д., Әзра тʹәви кʹома дӧда йа Щьһуйед жь Бабилоне чу Оршәлиме. Бона кӧ рʹекә ӧса хофрʹа һәрʹьн, ԝанрʹа баԝәрикә ԛәԝи лазьм бу. Ԝана гәләк зерʹ у зив тʹәви хԝә бьрьн, йед кӧ бона пʹарьстгәһе һатьбун ԛӧрбанкьрьне. Ԛачаха дькарьбу һеса ԝана тʹалан кьрана (Әзра 7:12-16; 8:31). Хенщи ве йәке, ԝана зу фәʹм кьр, кӧ ԝи чахи Оршәлим жи бажарәки бехоф нибу. Чьмки ԝи бажарида гәләк мәрьв нәдьжитьн у лазьм бу, ԝәки диԝар у дәргәһед бажер бьһатана тʹәзәкьрьне. Мина Әзра әм чаԝа дькарьн һе зедә итʹбарийа хԝә Йаһоԝа биньн?

13. Баԝәрийа Әзра һьндава Йаһоԝа чаԝа һе ԛәԝи бу? (Ӧса жи бьньһерʹә спартьн.)

¹³ Әзра дьдит кӧ Йаһоԝа ча али хьзмәткʹаред хԝә дькә. Сала 484-да Б.Д.М., Аһашвәрош Пʹадша фәрман да, ԝәки тʹәмамийа Империйа Фарьсада һʹәму Щьһу бенә кӧштьне. Ԝи чахи Әзра Бабилонеда дьжит (Әстәр 3:7, 13-15). Әʹмьре Әзра у һʹәму Щьһуйа, бьн хофеда бу! Һʹәму һәремада, чахе Щьһу әв фәрман бьһистьн, ԝана рʹожи гьрт, шинәкә мәзьн кьрьн у дӧада жь Йаһоԝа аликʹари хԝәстьн (Әстәр 4:3). Кәсед кӧ дьхԝәстьн ԝана бькӧжьн, хԝәха һатьнә кӧштьне. Бьдьнә бәр чʹәʹве хԝә, кӧ Әзра у Щьһуйа чь сәр хԝә тʹәхмин дькьрьн! (Әстәр 9:1, 2) Бе шьк, әве йәке Әзра бона щерʹьбандьнед дьн жи һазьр кьр, рʹасти кʹижана кӧ әԝ паше һат у ӧса жи баԝәрийа ԝи ԛәԝи кьр, кӧ Йаһоԝа дькарә хьзмәткʹаред Хԝә бьпʹарезә. d

14. Гава хушкәке дит кӧ Йаһоԝа али ԝе дькә, әԝе чь фәʹм кьр?

¹⁴ Гава әм ԝәʹде чәтьнайа дьвиньн кӧ ча Йаһоԝа али мә дькә, баԝәрийа мә һьндава ԝида дьһа ԛәԝи дьбә. Дина хԝә бьдьнә мәсәла Анастасийа, йа кӧ Әԝропайеда дьжи. Сәва кӧ әԝ тʹәвнәбуйине хԝәй кә, әԝ мәщбур бу хәбата хԝә бьһелә, чьмки һәвалхәбатчийед ԝе зоре ле дькьрьн, ԝәки пьштгьрийа политике бькә. Әԝ дьбежә: «Әв щара пешьн бу, кӧ әз бе пʹәрә мабум». Паше әԝе гот: «Мьн әв дәрәщә да дәсте Йаһоԝа у дит кӧ әԝ чаԝа али мьн дькә. Һәрге әз диса бе хәбат бьминьм, әзе нәтьрсьм. Баве мьни әʹзмана иро мьн хԝәй дькә, әԝе паше жи бона мьн хәм бькә».

15. Чь али Әзра дькьр, ԝәки тʹьме хԝә бьсперә Йаһоԝа? (Әзра 7:27, 28)

 ¹⁵ Әзра дит кӧ Йаһоԝа ча хут бона ԝи хәм дькә. Гава әԝ дьфькьри, кӧ Хԝәде бәре ча дьһатә һәԝара ԝи, бе шьк әԝи һе зедә итʹбарийа хԝә Йаһоԝа дьани. Әзра ӧса гот: «Бь сайа дәсте Хԝәдайе мьн Хӧдан кӧ ль сәр мьн бу, әз һездар [ԛәԝи] бум» (Бьхунә Әзра 7:27, 28, ИМ). Әзра готьнед ви щурʹәйи чәнд щара ньвиси (Әзра 7:6, 9; 8:18, 22, 31).

16. Кʹижан дәрәщада әм дькарьн бь зәлали дәсте Хԝәде әʹмьре хԝәда бьвиньн? (Бьньһерʹә ӧса жи шькьл.)

¹⁶ Гава әм рʹасти дәрәщәкә чәтьн тен, Йаһоԝа дькарә али мә бькә. Мәсәлә, гава әм жь сәркʹаре хәбате изьне дьхԝазьн ԝәки һәрʹьнә сәр щьвата мәзьн, йан жи гава әм дьхԝазьн ԝәки әԝ сьһʹәтед хәбате бьгӧһезә, кӧ әм бькарьбьн һәрʹьнә сәр щьвата, әм дькарьн бьвиньн кӧ Йаһоԝа ча али мә дькә. Дьбәкә әм әʹщебмайи бьминьн, кӧ әв дәрәщә чьԛас баш һатә сафикьрьне. Сәрһатийед ӧса али мә дькьн, кӧ әм һе зедә хԝә бьсперьн Йаһоԝа.

17. Ԝәʹде чәтьнда Әзра чаԝа мьлукти дьда кʹьфше? (Бьньһерʹә шькьле сәр рʹуйе пешьн.)

¹⁷ Әзра бь мьлукти жь Йаһоԝа аликʹари дьхԝәст. Һәр щар чахе ԝирʹа чәтьн бу щабдарийед хԝә бинә сери, әԝи бь мьлукти Йаһоԝарʹа дӧа дькьр (Әзра 8:21-23; 9:3-5). Жь бәр кӧ Әзра хԝә дьспартә Йаһоԝа, кәсед дьн жи бь дьл у щан пьштгьрийа ԝи дькьрьн у чʹәʹв дьданә баԝәрийа ԝи (Әзра 10:1-4). Гава әм бона һʹәԝщед материали, йан жи бона сьһʹәт-ԛәԝата малбәта хԝә хәм дькьн, әм гәрәке дӧада жь Йаһоԝа аликʹарийе бьхԝазьн у баԝәр бьн, кӧ әԝе али мә бькә.

18. Чь дькарә али мә бькә дьһа зедә итʹбарийа хԝә Йаһоԝа биньн?

¹⁸ Һәрге әм бь мьлукти жь Йаһоԝа аликʹарийе бьхԝазьн у пьштгьрийа хушк-бьра ԛәбул кьн, әме дьһа зедә итʹбарийа хԝә Хԝәде биньн. Хушка мә Ерика, йа кӧ дайика се зарʹа йә, рʹожед гьранда жи хԝә дьспартә Йаһоԝа. Ԝәʹдәки кьнда, мере ԝе у зарʹа ԝейә нәбуйи мьрьн. Һьнә ԝәхт шунда әԝе ӧса гот: «Әм пешда ньзаньн кӧ Йаһоԝа ԝе ча али мә бькә. Аликʹари дькарә бь щурʹә-щурʹә метода бьгьһижә мә. Мьн дитийә кӧ Хԝәде щаба гәләк дӧайед мьн, бь сайа готьн у кьред һәвалед мьн дайә. Гава әз дьле хԝә достед хԝәрʹа  вәдькьм, әԝана дькарьн дьһа һеса али мьн бькьн».

19-20. Әм чь дькарьн һин бьн жь Исраелийед кӧ нькарьбун вәгәрʹьн Оршәлиме?

¹⁹ Ӧса жи, әм дькарьн дәрсәкә ԛимәт жь Исраелийед кӧ нькарьбун вәгәрʹьн Оршәлиме һин бьн. Жь бо әʹмьре мәзьн, нәхԝәшикә гьран йан жи щабдарийед малбәте, мәщалед һьнәка синоркьри бун. Ле ԝана бь дьл у щан щурʹә-щурʹә тьшт бона авакьрьна пʹарьстгәһе ԛӧрбан дькьрьн (Әзра 1:5, 6). Ԝәкә 19 сал шунда, щьмәʹта кӧ Бабилонеда мабун, һе бәрдәԝам дькьрьн пʹешкʹеш дьшандьнә Оршәлиме (Зәкәрйа 6:10).

²⁰ Һәрге әм нькарьн бь тʹәмами хьзмәтийеда кʹар бькьн, диса жи әм дькарьн баԝәр бьн, ԝәки Йаһоԝа ԛимәт дькә һәр тьште кӧ әм бона ԝи дькьн. Әм ве йәке жь кӧ заньн? Рʹожед Зәкәрйада, Йаһоԝа готә пʹехәмбәре хԝә, ԝәки жь зерʹ у зиве кӧ дьле Бабилонеда шандьбун, тʹащәке чекә (Зәкәрйа 6:11). Әв тʹащ бона биранина ԝан Щьһуйа һатьбу чекьрьн, йед кӧ Бабилонеда мабун у бь мәрʹдани пʹешкʹеш шандьбун (Зәкәрйа 6:14). Әм дькарьн баԝәр бьн, кӧ Йаһоԝа ԝе тʹӧ щар бир нәкә, ԝәки әм бь хирәт у бь дьл у щан ԝан рʹожед чәтьнда ԝирʹа хьзмәт дькьн (Ибрани 6:10).

21. Чь ԝе али мә бькә бь дьләки рʹьһʹәт һивийа ахьрийе бьн?

²¹ Ван рʹожед пашьнда, әме рʹасти чәтьнайа бен у һʹале дьнйайе ԝе чьԛас һәрʹә һе хьраб бә (2 Тимотʹейо 3:1, 13). Ле нәлазьм ә кӧ әм бь зедәйи бьтьрсьн. Бир нәкьн, кӧ Йаһоԝа бь сайа Һагай пʹехәмбәр чь готьбу: «Әз бь ԝәрʹа мә. . . . Нәтьрсьн!» (Һагай 2:4, 5). Һәрге чьԛас дәсте мә те, әм нета Хԝәде биньн сери, Йаһоԝа ԝе тʹьме тʹәви мә бә. Һәрге әм ԝан дәрса бьдьнә хәбате, чь кӧ әм жь Һагай, Зәкәрйа у Әзра пʹехәмбәр һин бун, ахьрийеда чь жи бе сәре мә, баԝәрийа мә һьндава Йаһоԝа ԝе тʹьме ԛәԝи бьминә.