1. Samu na yinki yakele nduenga kubongama samu na mambu ya mpasi?

 KANA beto mebongama samu na diambu mosi, yalenda vukisa luzingu na beto. Na kifuani, kana kisumbula mosi mebima, bantu yina kevuandaka ya kubongama, yakevuandaka pete samu na bau na kuvuka mpe bakevuandaka na dikoki ya kusadisa bantu yankaka. Nkubukulu mosi ya Europe yina kemekaka kusadisa bantu metuba: “Kubongama ya mbote lenda vukisa bantu.”

2. Samu na yinki beto fueti bongama samu na mpasi ya nene? (Matayo 24:44)

² “Mpasi ya nene” kebanda na kintulumukina. (Mat. 24:21) Kasi na lusuasanu na bisumbula yankaka, mpasi ya nene kekumina bantu nionso ve na kintulumukina. Bamvula 2 000 meluta, Yesu luengisaka banlonguki na yandi bavuanda ya kubongama samu na kilumbu yango. (Tanga Matayo 24:44.) Kana beto kele ya kubongama, yakevuanda pete samu na beto na kukanga ntima samu na ntangu yango ya mpasi mpe kusadisa bantu yankaka basala mpe kaka mutindu yina.​—Luka 21:36.

3. Yinki mutindu kukanga ntima, kuvuanda na ntima kiadi mpe nzola kesadisa beto beto bongama samu na mpasi ya nene?

³ Beto tadila bikadulu tatu yina lenda sadisa beto beto vuanda ya kubongama samu na mpasi ya nene. Yinki beto kesala kana bamelomba beto beto samuna nsangu ya mpasi ya nsambusulu mpe bantu yina kendiminaka Nzambi ve kena kutelemina beto? (Kus. 16:21) Beto kevuanda na nsatu ya kukanga ntima samu na kuzitisa Yehova, na kutulaka ntima ti yandi ketanina beto. Yinki beto kesala kana bampangi na beto mezimbisa ndambu to bima na bau nionso ya kinsuni? (Hab. 3:17, 18) Samu na ntima kiadi yina beto kevuanda na yau samu na bau, beto kepesa bau lusadusu yina bakele na yau nsatu. Yinki beto kesala kana yamelomba beto vuanda kisika mosi na bampangi na beto samu na mua ntangu, ntangu kimvuka ya makanda kenuanisa beto? (Eze. 38:10-12) Yakelomba beto vuanda na nzola ya ngolo samu na bau, samu yasadisa beto na ntangu yango ya mpasi.

4. Yinki mutindu Biblia memonisa ti beto fueti tatamana kukuna kikadulu ya kukanga ntima, ya ntima kiadi mpe ya nzola?

⁴ Mpova ya Nzambi kena kukindisa beto beto tatamana kukuna kikadulu  ya kukanga ntima, ya ntima kiadi mpe ya nzola. Luka 21:19 metuba: ‘Kana beno mekanga ntima beno ketanina luzingu na beno.’ Bakolosai 3:12 metuba: ‘Beno vuata kiadi ya ngolo.’ Mpe 1 Batesalonika 4:9, 10 metuba: ‘Beno mosi Nzambi kena kulonga beno na kuzolana. . . . Kasi beto kena kukindisa beno, bampangi, na kutatamana kusala yau diaka mbotembote mpenza.’ Bampova yango nionso sonamaka samu na banlonguki yina vuandaka monisa deja kikadulu ya kukanga ntima, ya ntima kiadi mpe ya nzola. Yalombaka batatamana kukudisa bikadulu yango. Beto fueti sala kaka mutindu yina. Samu na kusadisa beto, beto ketadila mutindu Baklisto ya siekle ya ntete monisaka kikadulu mosimosi. Na manima, beto kemona mutindu beto lenda landa kifuani ya banlonguki yango, mpe yau kesala ti beto kukindimisa ti beto kele ya kubongama samu na mpasi ya nene.

5. Yinki mutindu Baklisto ya siekle ya ntete kangaka ntima na bampasi na bau?

⁵ Yalombaka na Baklisto ya siekle ya ntete na kukanga ntima. (Ebr. 10:36) Bavuandaka kutana na mambu ya mutindu mosi na bantu yina vuandaka zinga na ntangu na bau, kasi lokola bavuandaka Baklisto, bavuandaka diaka na mambu yankaka ya mpasi. Bateleminaka mingi kati na bau, kaka ve na bamfumu ya dibundu ya Bayuda mpe na bamfumu ya Leta ya Roma kasi mpe na bantu ya mabuta na bau. (Mat. 10:21) Mpe bavuandaka sala nionso samu malongi ya bapengui, yina vuandaka sosa kukabula kimvuka bika vuanda na bupusi na zulu na bau. (Bis. 20:29, 30) Atako plina, Baklisto yango kangaka ntima. (Kus. 2:3) Yinki mutindu? Bakanisaka na zulu ya bifuani ya Masonukua ya bantu yina kangaka ntima, na kifuani Yobi. (Yak. 5:10, 11) Basambilaka samu na kubaka ngolo. (Bis. 4:29-31) Mpe babambukaka ti Yehova kepesa bau n’sendo kana bamekanga ntima.​—Bis. 5:41.

6. Yinki dilongi nge mebaka na yina Merita salaka samu na kukanga ntima na kutelemina?

⁶ Beto diaka beto lenda kanga ntima kana beto kena kulonguka mbala na mbala bifuani ya bantu yina kangaka ntima na kati ya Mpova ya Nzambi mpe na mikanda na beto mpe na kuyindulaka na mpinda na zulu na yau. Na kusalaka mutindu yina, mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Merita na Albanie vuandaka na dikoki ya kukanga ntima ntangu bateleminaka yandi ngolo na dibuta na yandi. Yandi metuba: “Disolo ya Yobi na Biblia kindisaka munu mingi. Yandi vuandaka niokuama mingi​—mpe yandi zabaka ve nani vuandaka bimisina yandi kumekama yango—​yandi tubaka: ‘Tii ntangu munu kekufua, munu kebika ve kukuikama na munu.’ (Yobi 27:5) Munu kanisaka na mutindu kumekama na munu kokanaka ata fioti ve na yina ya Yobi. Na lusuasanu na yandi, munu munu mezaba na nani bampasi na munu kena kukatuka.”

7. Ata kana beto kena kukutana ve na mambu ya mpasi ya ngolo bubu yayi, yinki beto fueti longuka kusala?

⁷ Beto lenda kumisa diaka ngolo kikadulu na beto ya kukanga ntima na kusambilaka Yehova mbala na mbala mpe kuzabisa yandi mambu nionso yina kena kutungisa beto. (Fil. 4:6; 1 Te. 5:17) Mbala yankaka nge kena kukutana ve na bampasi ya ngolo bubu yayi. Kasi, nge kesambilaka Yehova mpe nge kelombaka yandi yandi sadisa nge ntangu nionso yina nge kekukitungisaka na makanisi, ntangu yina nge kemonaka ti mayele memanisa nge, ntangu nionso yina nge kezabaka ve diambu ya kusala? Kana nge kena kusambila ntangu nionso Nzambi na beto samu na kulomba lusadusu, na mambu ya mpasi ya fiotifioti yina nge kekutanaka na yau bubu yayi, nge kekakatana ve kusambila yandi ntangu nge kekutana na bampasi ya ngolo na bilumbu kena kuiza. Na manima, nge kendimisama mpenza ti yandi mezaba mbotembote ntangu ya mbote yandi fueti sadisa nge mpe diambu yina yandi fueti sala.​—Nk. 27:1, 3.

8. Yinki mutindu kifuani ya Mira kena kumonisa ti kukanga ntima na bampasi bubu yayi lenda sadisa beto kana beto mekutana na bampasi na bilumbu kena kuiza? (Yakobo 1:2-4) (Tala diaka foto.)

⁸ Beto kekanga mpenza ntima na mpasi ya nene na bilumbu kena kuiza kana beto kena kubikana ya kukuikama na Yehova ntangu beto kena kukutana na bampasi bubu yayi. (Bar. 5:3) Samu na yinki  beto lenda tuba mutindu yina? Bampangi mingi metuba ti ntangu nionso yina bakekangaka ntima na diambu ya mpasi yakesadisaka bau bakanga ntima na mpasi yina kekuiza na ntuala. Kukanga ntima bongisaka bau, yakumisaka kiminu na bau ngolo ti Yehova kele pene ya kusadisa bau. Na ndambu yankaka, kiminu sadisaka bau bakanga ntima na bampasi yina landaka. (Tanga Yakobo 1:2-4.) Mira, yina kele mpasudi-nzila na Albanie, monaka ti mambu yina yandi kangilaka ntima na ntama sadisaka yandi yandi tatamana kukanga ntima na mambu ya mpasi yina yandi kena kukutana na yau bubu yayi. Yandi metuba ti na bantangu yankaka yandi kekukimonaka lokola yandi mosi kaka kele na mambu mingi ya mpasi mutindu yina. Kasi yandi kebambukaka mutindu Yehova sadisaka yandi bamvula 20 meluta, mpe yandi kekukitubilaka: ‘Vuanda kaka ya kukuikama. Kubika ve kusadila Yehova bubu yayi lokola yandi sadisaka nge nge kanga ntima na mambu mingi ya mpasi yina nge kutanaka na yau.’ Nge diaka nge lenda kanisa na mutindu Yehova mesadisaka nge deja nge kanga ntima. Ndimisama ti yandi kezabaka konso ntangu yina nge kekangaka ntima na diambu ya mpasi mpe yandi kepesa nge n’sendo. (Mat. 5:10-12) Na manima, ntangu mpasi ya nene kebanda, lokola nge longukaka deja mutindu ya kukanga ntima, nge kevuanda na nzengolo ya kutatamana kukanga ntima.

9. Yinki mutindu kimvuka ya Antiokia ya Siri monisaka ntima kiadi?

⁹ Beto tadila diambu yina salamaka ntangu Baklisto na Yudea kutanaka na nsatu ya nene. Ntangu kimvuka ya Antiokia ya Siri kuwaka diambu metadila nsatu yango, kondua ntembe bamonaka kiadi samu na bampangi na bau na Yudea. Na yau basalaka diambu mosi samu na kusadisa bampangi na bau ya babakala mpe ya banketo. ‘Babakaka lukanu ti konso muntu tinda lusadusu na bampangi yina vuandaka zinga na Yudea.’ (Bis. 11:27-30) Atako bampangi yango yina vuandaka kutana na mpasi metadila nsatu vuandaka zinga ntama, kasi Baklisto ya Antiokia vuandaka na nzengolo ya kusadisa bau.​—1 Yn. 3:17, 18.

10. Na yinki mitindu beto lenda monisa ntima kiadi ntangu bampangi na beto Baklisto kena kukutana na diambu mosi ya mpasi? (Tala diaka foto.)

¹⁰ Beto diaka beto lenda monisa ntima kiadi bubu yayi ntangu beto mekuwa ti bampangi na beto Baklisto mekutana na kisumbula mosi to diambu mosi ya mpasi. Beto lenda pesa lusadusu na nsualu​—mbala yankaka na kuyuvusaka bankulutu kana beto lenda pesa maboko na proje mosi, na kupesaka makabu samu na kisalu na beto ya yinza ya mvimba to na kusambilaka samu na bantu yina mekutana na kisumbula. b (Bin. 17:17) Na kifuani na 2020, Bakomite samu na kupesa lusadusu kuluta 950 salamaka na yinza ya mvimba samu na kusadisa bantu yina vuandaka na nsatu ya lusadusu na ntangu ya maladi ya COVID-19. Beto kele na butondi mingi samu na bampangi ya babakala mpe ya banketo yina pesaka maboko na kisalu yango ya kupesa lusadusu. Lokola bavuandaka na ntima kiadi samu na bampangi na bau, bapesaka bau bima ya kinsuni mpe lusadusu ya kimpeve mpe na bantangu yankaka bavuandaka bongisa to kutunga diaka bayinzo na bau mpe bisika na beto ya nsambudulu.​—Fuanikisa na 2 Bakorinto 8:1-4.

11. Yinki mutindu beto kepesaka Tata na beto ya dizulu lokumu ntangu beto kena kumonisa ntima kiadi?

¹¹ Kana beto kena kumonisa ntima kiadi na manima ya kisumbula mosi, bantu yankaka kemona kikadulu na beto ya kukipesa. Na kifuani na 2019, mupepe ya ngolo na nkumbu ya Dorian bebisaka Yinzo ya Kimfumu mosi na Bahamas. Ntangu bampangi na beto vuandaka tunga diaka Yinzo ya Kimfumu yango, balombaka na kompani mosi ya bantu yina kele Bambangi ya Yehova ve basala devi samu na kuzaba ntalu ya bisalu yango. Mfumu ya kompani yango tubilaka bau: “Munu kesepela kupesa dikabu . . . ya bima ya kusadila, mbongo ya kufuta bantu yina kesala kisalu yango mpe bima yina kelombama samu kisalu yango salama. . . . Munu mesepela kusala yau kaka samu na nkubukulu na beno. Nzola  yina beno kevuandaka na yau samu na bankundi na beno kesimbaka ntima na munu.” Bantu mingi na yinza zaba Yehova ve. Kasi mingi kati na bau kemonaka mambu yina Bambangi ya Yehova kesalaka samu na kusadisa bantu yankaka. Beto kele na kiese ya kuzaba ti ntangu beto kena kumonisa ntima kiadi na bantu yankaka, yalenda tinda basosa kuzaba mambu mingi yina metadila Yehova Muntu yina ‘mefuluka na kiadi’!​—Efe. 2:4.

12. Na yinki mutindu kukuna kikadulu ya ntima kiadi bubu yayi kena kubongisa beto samu na mpasi ya nene? (Kusonga 13:16, 17)

¹² Samu na yinki yakelomba beto monisa ntima kiadi na ntangu ya mpasi ya nene? Biblia memonisa ti bantu yina kemanga kupesa bankubukulu ya politiki maboko bakekutana na mpasi​—yavuanda bubu yayi mpe na ntangu ya mpasi ya nene. (Tanga Kusonga 13:16, 17.) Bampangi na beto ya babakala mpe ya banketo lenda vuanda na nsatu ya lusadusu samu na kubaka bima ya kuvukila yina bakele na yau nsatu. Ntangu Ntinu na beto Klisto Yesu kekuiza samu na kusambisa bantu, beto kesepela yandi kuta beto beto kena kumonisa ntima kiadi mpe yandi ketuba “beno baka Kimfumu.”​—Mat. 25:34-40.

13. Na kutadila Baroma 15:7, yinki mutindu Baklisto ya siekle ya ntete monisaka nzola na bau yina kesangisaka ngolo?

¹³ Nzola vuandaka kidimbu yina vuandaka monisa Baklisto ya siekle ya ntete. Kasi yavuandaka pete samu na bau na kumonisa nzola? Beto tadila ntete mutindu kimvuka ya Roma fulukaka na bantu ya mutindu na mutindu. Na kati na bau, yavuandaka kaka ve na Bayuda yina yundukaka na kuzitisaka Minsiku ya Mose kasi yavuandaka diaka na bantu ya makanda yankaka yina yundukaka na mimeseno yankaka. Kondua ntembe Baklisto yankaka vuandaka bananga nzokande bayankaka vuandaka bantu yina vuandaka na kimpuanza​—mbala yankaka bantu yankaka vuandaka bamfumu ya bananga. Yinki mutindu Baklisto yango lendaka tatamana kumonisa nzola atako balusuasanu yango? Ntumua Paulo kindisaka bau ‘Bayambana.’ (Tanga Baroma 15:7.) Yinki yandi zolaka monisa? Mpova yina bamebangula na “kuyamba” zola monisa kuyamba muntu mosi na kimpombo, to na kikadulu ya kuyamba banzenza, kukumisa yandi lokola muntu ya yinzo na beto to mosi ya bankundi na beto. Na kifuani, Paulo tubilaka Filemo mutindu ya kuyamba Onezime nanga yina tinaka: “Yamba yandi na ntima ya mbote.” (Flm. 17) Mpe Prisile mpe Akila yambaka Apolosi yina zabaka mambu mingi ve samu na Klisto lokola bau, ‘babakaka yandi’ kintuadi na bau. (Bis. 18:26) Na kisika ya kubika nzila ti lusuasanu yina bavuandaka na yau kabula bau, Baklisto yango nungaka balusuasanu na bau mpe bayambanaka.

14. Yinki mutindu Anna mpe bakala na yandi monisaka nzola?

¹⁴ Beto diaka beto lenda monisa nzola na bampangi na beto ya babakala mpe ya banketo na kukumaka bankundi na bau mpe na kulutisaka ntangu kintuadi na bau. Yaketinda bau diaka bamonisina beto nzola. (2 Bk. 6:11-13) Beto tadila kifuani ya Anna mpe bakala na yandi. Ntangu fioti na manima ya kutinda bau na kisika ya yimpa lokola bamisionere na westi ya Afrique, maladi ya COVID-19 bandaka. Samu na maladi ya COVID-19 bavuandaka na dikoki ve ya kukutana na bampangi yankaka ya kimvuka. Yinki mutindu bankuelani yango monisaka nzola na bau? Basadilaka zoom samu na kusolola na bampangi ya babakala mpe ya banketo ya terituare yango mpe batubilaka bau ti bavuandaka mpenza na nsatu ya kuzaba bau mbote. Diambu yango simbaka bantima ya mabuta mpe babandaka kubokila bau mpe kutindila bau bamesaje. Samu na yinki bamisionere yango salaka nionso samu na kuzaba bampangi ya kimvuka na bau ya yimpa? Anna metuba: “Nzola yina bampangi memonisinaka munu mpe dibuta na munu na bantangu ya mbote mpe na bantangu ya mpasi mebikanaka na ntima na munu mpe na makanisi na munu mpe yaketindaka munu diaka munu monisina bantu nzola.”

15. Yinki dilongi beto mebaka na kifuani ya Vanessa na diambu metadila kuzola bampangi nionso ya babakala mpe ya banketo? (Tala diaka foto.)

¹⁵ Mingi kati na beto kekuendaka na bimvuka yina kele na bampangi ya babakala mpe ya banketo  yina kele ya kusuasana na beto mpe bayina kele na kimuntu ya mutindu na mutindu. Beto lenda kumisa nzola na beto ngolo samu na bau nionso na kutulaka dikebi na bikadulu na bau ya mbote. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Vanessa yina kesadilaka na Nouvelle-Zélande vuandaka mona mpasi samu na kuvuanda na nguizani ya mbote na bampangi yankaka ya kimvuka na bau. Kasi na manima yandi bakaka nzengolo ti na kisika ya kumanga bampangi yina vuandaka na kimuntu yina vuandaka pesa yandi nganzi, yalombaka nde yandi lutisa ntangu mingi kintuadi na bau. Kusala mutindu yina sadisaka yandi yandi mona mambu yina Yehova kezolaka na bampangi yango. Yandi metuba: “Banda bakala na munu mekumaka nkengi ya kizungidila, beto kelutisaka ntangu mingi na bampangi ya babakala mpe ya banketo yina kele na kimuntu yina mesuasana, mpe munu kemonaka mpasi ve kuwizana na bau mbote. Bubu yayi munu kezolaka bantu ya mutindu na mutindu. Kondua ntembe Yehova diaka kezolaka mutindu yina samu yandi kebendaka bantu ya mutindu na mutindu samu na kusambila yandi.” Ntangu beto kena kulonguka kutadila bantu yankaka mutindu Yehova ketadilaka bau, beto kemonisa ti beto kezolaka bau.​—2 Bk. 8:24.

16. Samu na yinki nzola kevuanda na mfunu na ntangu ya mpasi ya nene? (Tala diaka foto.)

¹⁶ Nzola kevuanda na mfunu na ntangu ya mpasi ya nene. Ntangu mpasi yango kebanda, yinki mutindu Yehova ketanina beto? Beto tadila mambu yina Yehova tubilaka bisadi na yandi ntangu banuanisaka Babiloni ya ntama: ‘Beno kuenda, beno bantu na munu, beno kota na bashambre na beno ya kati, mpe beno kanga baporte na beno. Beno suama samu na ntangu fioti tii nganzi keluta.’ (Yez. 26:20) Mbala yankaka beto kelanda kaka malako yango na ntangu ya mpasi ya nene. ‘Bashambre ya kati’ lenda monisa bimvuka na beto. Na ntangu ya mpasi ya nene, beto kebaka lutanunu yina Yehova mepesila nsilulu kana beto kebikana na bumosi na bampangi na beto Baklisto. Na yau, beto fueti sala ngolo banda bubu yayi samu na kuvuanda na nzola mosi ya ngolo samu na bampangi na beto. Kusala mutindu yina lenda vukisa beto!

17. Kana beto mebongama banda bubu yayi, yinki beto kevuanda na dikoki ya kusala na ntangu ya mpasi ya nene?

¹⁷ “Mpasi ya nene” kevuanda ntangu mosi ya mpasi mpenza samu na bantu nionso. (Sef. 1:14, 15) Bisadi ya Yehova diaka kekutana na mambu mosi ya mpasi. Kasi kana beto kena kukibongisa banda bubu yayi, beto kevuanda na dikoki ya kuvuanda niee mpe kusadisa bantu yankaka. Beto kekanga ntima na konso diambu ya mpasi yina kekumina beto. Ntangu bampangi na beto Baklisto kena kukutana na mambu ya mpasi, beto kesala nionso yina beto lenda samu na kusadisa bau na kumonisinaka bau ntima kiadi mpe na kupesaka bau yina bakele na yau nsatu. Mpe kana beto kena kulonguka kuzola bampangi na beto bubu yayi, beto kemonisina bau mpe nzola na bilumbu kena kuiza. Na manima, Yehova kesakumuna beto na kupesaka beto luzingu ya mvula na mvula na yinza yina beto kezimbakana bisumbula mpe bampasi nionso.​—Yez. 65:17.