Akristu Akieleka Diambu dia Nzambi Bezitisanga
“E diambu diaku i ludi.”—YOA. 17:17.
1. Yika diambu diamfunu ozeye edi diswaswanesanga Mbangi za Yave ye mabundu makaka.
YINDULA lumbu kiantete wamokena diambu diamfunu ye Mbangi za Yave. Adieyi osungamenanga muna moko kiokio? Ndonga balenda vutula vo: ‘Yasivika kikilu e mpila Mbangi za Yave basadila Nkand’a Nzambi muna vana mvutu za yuvu yame yawonso.’ Ekwe kiese twamona vava twazaya ekani dia Nzambi mu kuma kia ntoto, dina dikutubwilanga vava tufwanga ye vuvu kia kusentu mu kuma kia azolwa eto ana bafwa!
2. Ekuma oyangalelanga Nkand’a Nzambi?
2 Kansi, vava twanungunuka mun’elongi, twabakula vo Nkand’a Nzambi mayingi ulonganga, ke vana kaka mvutu za yuvu yeto ko mu kuma kia moyo, lufwa ye vuvu kia kusentu. Twabakula vo Nkand’a Nzambi i nkanda usundidi o mfunu mu nza yawonso. Malongi mandi ke meviokanga ntangwa ko, awana belemvokelanga mo bekalanga ye zingu kiakiese. (Tanga Nkunga 1:1-3.) Akristu akieleka bekwikilanga vo Nkand’a Nzambi ‘ke diambu dia wantu ko, una din’e kieleka, diambu dia Nzambi kaka.’ (1 Tes. 2:13) Ofimpa lusansu dilenda kutusadisa mu zaya edi diswaswanesanga awana bezitisanga Diambu dia Nzambi y’awana balembi dio zitisanga.
DIAMBU DIAMPASI DIASINGIKWA
3. Nkia diambu dia sia kintwadi kia nkutakani y’Akristu mu vonza? Ekuma?
3 Muna mvu 13 mialanda vava Koneleo wa mwisi zula wantete wa mundembi-zengwa kakituka Nkristu a kuswa, vabwa diambu dia sia kintwadi kia nkutakani y’Akristu mu vonza. O lutangu lwa esi Zula batambulwila lukwikilu lwa Kikristu, lwawokela. E diambu diatwasa e ntatani i diadi: Nga akala esi zula muna vubwa, bafwete teka zengwa mun’owu wa nsiku mia Ayuda? Ke diakala diasazu ko kwa konso Nyuda muna vana mvutu za kiuvu kiaki. Ayuda ana balemvokelanga Nsiku ke badi kota mu nzo za esi Zula ko, ngatu vanga yau kikundi. Ayuda ana bakituka s’Akristu babangikwanga wau bayambula nsambil’au ina bawutukila. Avo batambwidi esi Zula alembi zengwa yo kala yau entwadi, badi wokesa kitantu yo luvezo lwakala vana vena Ayuda ye Akristu.—Ngal. 2:11-14.
4. Aki nani bakutakana muna tala diambu diafidiswa e mpaka? O lukutakanu lwau, nkia yuvu lwatwasa muna ngindu z’awana bavingilanga e nzengo za diambu diadi?
4 Muna mvu a 49 wa tandu kieto, antumwa ye mbuta muna Yerusaleme ana bakala vo Ayuda azengwa, ‘bakutakana mu tala e diambu diadi.’ (Mav. 15:6) Muna lukutakanu lwaluna, ke balanda ngangu za wantu a nza ko, kansi batoma fimpa malongi ma ziku. Yau awonso basonga ngindu zau muna diambu diadi. Nga ngindu za yau kibeni yovo fu kia sia mpambula balanda e? Nga ambuta muna baka nzengo bavava vingila yavana e nsambil’au yitondwa muna Isaele? Nga muna baka nzengo za nsuka diavavanga vo akaka basoba ngindu yo yambula maka mambu bakwikiding’e?
5. O lukutakanu lwavangama muna Yerusaleme muna mvu a 49 wa tandu kieto, aweyi lwaswaswanena ye nkungi mia mabundu mivangamanga o unu?
5 O kulula nsiku ye fu kia bendomona akaka i diambu ditoma vangamanga muna nkungi mia mabundu o unu. Kansi, muna lukutakanu lwavangama muna Yerusaleme, ambuta ke bakulula nsiku ko, ngatu vanga nsola muna vava bendomona akaka. Edi diasunda o mfunu, yau awonso batonda nzengo zabakwa. Nki kiabasadisa? Kana una vo konso muntu wakala ye ngindu zaswaswana, yau awonso bazitisa Diambu dia Nzambi. E sono yavauka yabasadisa mu singika diambu diadi.—Tanga Nkunga 119:97-101.
6, 7. Nkia sono kiasadilwa muna singika diambu dia zengwa?
6 E sono kia Amose 9:11, 12 kiasadisa ambuta muna singika diambu diadi. Muna Mavangu 15:16-18 tutanganga vo: “Mvutuka, yo tungulula saba kia Davidi, kina kibwidi; yo tungulula ntungu andi, yo vumbula kio: E nsadisw’a wantu yavava Yave, ye zula yawonso, ina yayikilwa nkumbu ame. I Yave wau.”
7 Kansi, akaka balenda vova vo: ‘E sono kiaki ke kisonganga ko vo esi Zula ana bekituka se akwikidi ka bafwete zengwa ko.’ Ediadi dialudi, kadi Ayuda ana bakituka s’Akristu badi bakula diambu diadi. Oyau ke babadikilanga esi Zula ko azengwa vo “nzenza,” kansi nze mpangi zau. (Luv. 12:48, 49) Kasikil’owu, e sono kia Esete 8:17 muna nsekola ya Septuaginta ya Bagster, kivovanga vo: “Engi vana vena esi Zula azengwa, bakitukidi se Ayuda.” Muna kuma kiaki, elongi dia Nkand’a Nzambi divovanga vo nsadiswa za nzo a Isaele (Ayuda ye minkwikila mia Kiyuda azengwa) kumosi ye “zula yawonso” (mindembi zengwa esi Zula) bekituka se nkangu muna nkumbu a Nzambi, diatoma kiá diakala. Kuna kwa esi Zula bazola kituka s’Akristu, ke diavavwanga ko vo bateka zengwa.
8. O unkabu aweyi wasadisila ambuta mu baka nzengo?
8 Diambu dia Nzambi ye mwand’andi, wasadisa Akristu awaya a ziku mu ‘wizana.’ (Mav. 15:25) Kana una vo e nzengo zau zadi wokesa lubangamu kwa Ayuda ana bakituka se Akristu, akwikidi awaya batatidila nzengo zau zatuka muna Nkand’a Nzambi.—Mav. 16:4, 5.
NSWASWANI AMPWENA
9. Nkia diambu dia bendomona nsambil’a ludi? Nki’elongi diamfunu diatoma bendomonwa?
9 Paulu wa ntumwa wavova vo vava antumwa befwa, lukwikilu lwa Akristu lubendomonwa mu kuma kia malongi ma luvunu. (Tanga 2 Tesalonika 2:3, 7.) Akaka muna awana bakala ye kiyekwa ke batatidila “elongi diavimpi” ko. (2 Tim. 4:3) Paulu walukisa akuluntu muna lumbu yandi vo: “Vovo nwina yeno kibeni mpe, vetelama wantu, ana bevova mambu mabendomoka, bavol’alongoki bend’abalandi.” (Mav. 20:30) O nkanda Encyclopaedia Britannica usonganga dina diafila akaka mu yima ngindu zabendomoka. Uvovanga vo: “Akristu ana balongoka ndongota za Kingerekia, muna songa etunda dia ngangu zau yo vava vilula alongoki akaka esi nza, bayantika sadila mvovo mia kindongota muna longa oma ma lukwikilu lwau.” Elongi diamfunu diatoma bendomonwa kw’akwa bubu awaya, i longi mu kuma kia Yesu Kristu. Muna Nkand’a Nzambi oyikilwanga vo Mwan’a Nzambi; azodi a ndongota za Kingerekia bavovanga vo yandi i Nzambi.
10. Elongi diamfunu mu kuma kia Yesu Kristu aweyi diadi singikilwa mu mpila yambote?
10 E diambu diadi diatoma fidiswa mpaka muna nkungi mia dibundu. Awana bayendanga muna nkungi miami, kele vo Nkand’a Nzambi bazitisanga, e diambu diadi nga diasingikwa mu mpila yambote. Wau vo ndonga muna wantu awaya bateka kuyibakila e nzengo, vava balwakanga muna nkungi miami, ngindu zau kaka batatidilanga. E nkanikinu basikidisanga ye nzengo babakanga muna tukutakanu twatu, ke zatukanga mu Nkand’a Nzambi ko.
11. E mfumu za dibundu nkia mpila beluta zitisilwanga, ekuma?
11 Ekuma ke basadilanga Nkand’a Nzambi ko? Charles Freeman wa nkwa ngangu wavova vo, awana bakwikilanga vo Yesu i Nzambi, “ka balendanga sasila ko mvovo mia Yesu misonganga vo yandi wasakalala vana vena Nzambi una vo i Se.” Muna kuma kiaki, o lusansu ye ngindu z’afidi a mabundu zavingiswa vana fulu kia Nsangu Zambote zasoneka antumwa. Yamu wau, afidi ayingi a nsambila beluta zitisanga mvovo mia lembi vumunwinwa mia Mfumu za dibundu ke mu Nkand’a Nzambi ko. Avo wamokena kala yo muntu wakota sikola zikubikanga alongi a mabundu mu kuma ki’elongi dia Nzambi mu Ntatu, nanga wabakula diambu diadi.
12. O ntinu a Roma aweyi kavukumunwina dibundu?
12 E fu kia atinu a Roma kia yakama mambu ma dibundu, i diambu diakaka diatwasa ntatani zayingi. Muna kuma kiaki, Richard E. Rubenstein wa Nlongi, wasoneka mu kuma kia Nkungi wa Nicéia vo: “Constantino watundidika yo vana kimvwama kwa bispo zawonso. Muna tezo kia mvu mosi, wabavutulwila lekwa yau yawonso yakutumunwa nze nzo zau za nzambi, salu ye tunda diau. Watoma kubalunga-lunga nze una kalunga-lunganga nganga za mabundu makaka ma bubu. Muna kuma kiaki, “ngindu za Constantino zatoma zitiswa vava babaka e nzengo muna nkungi wa Nicéia yo kubafila muna soba nsiku miasikidiswa.” Charles Freeman wavova vo: “Kuna nima a lukutakanu lwalu, o ntinu wakala ye wisa kiampwena muna dibundu yo filakesa nkutu malongi mau.”—Tanga Yakobo 4:4.
13. Adieyi obenze diafila afidi a dibundu mu bembola eludi kia Nkand’a Nzambi?
13 Ekolo mfumu za dibundu ke bakwikilanga ko vo Yesu Kristu i Mwan’a Nzambi, ndonga muna nkangu ke bakala ye lukatikisu ko muna diambu diadi. O nkangu wabakulanga yo kwikila dina batanganga muna Nkand’a Nzambi. Kansi, afidi a dibundu wau vo tunda ye nzimbu kabavananga o ntinu bayangalelanga, ke bazitisanga Nkand’a Nzambi ko. Gregory wa mwisi Nyssa wa nlongi a dibundu muna tandu kiakina, waveza nkangu nze ateki a mvwatu, mimbudianzimbu, ateki a madia ye ntaudi, ana bamokenanga oma ma nsambila. Gregory kayangalala ko wau vo nkangu wasasilanga vo o Mwana waswaswana yo Se, o Se osundidi Mwana, o Mwana sema kasemwa. Nkangu wasadilanga Nkand’a Nzambi muna sasila ludi kiaki. Kansi, Gregory wa mwisi a Nyssa ye afidi akaka a dibundu ke basadilanga wo ko. Oyau nkangu bafwana wila!
YAMBULA “MASA” YE “MBONGO AMBI” YAKUDILA KUMOSI
14. Ekuma tulenda vovela vo tuka muna tandu kiantete yamu wau, akaka muna Akristu akieleka akuswa bekala kaka ova nza?
14 Lumbu kimosi, Yesu watá kingana kisonganga vo tuka muna tandu kiantete yamu wau, akaka muna Akristu akieleka akuswa bekala kaka ova nza. Wabatezanesa yo “masa” memenanga kumosi ye “mbongo ambi.” (Mat. 13:30) Dialudi, ka tulendi vova ko vo o muntu ndioyo yovo buka kiaki i masa, i sia vo akuswa, kansi tulenda vova ye ziku kiawonso vo vekala kaka ye wantu betatidila e Diambu dia Nzambi kuna unkabu yo senzeka malongi ma nsambila zaluvunu. Yambula twabadika nona yakete.
15, 16. Yika wantu akaka bazitisanga Nkand’a Nzambi.
15 O Agobard wa arcebispo wa Lyons kuna França, wazinga muna mvu wa 779 yamuna mvu wa 840 wa tandu kieto, watumba fu kia sambila teke, yikila nzo za nzambi muna nkumbu za wantu bebadikilwanga vo avauka ye mavangu makaka ma nsambila. O bispo Cláudio muna lumbu ya Agobard wafidisa mpe lusansu lwa dibundu e mpaka. Katondanga fu kia sambila teke ko ye wantu ana bebadikilwanga vo avauka. Muna tandu kia 11, o Arquidiácono Berengário wa mbanza a Tours kuna França, wayingwa muna dibundu, wau kabembola elongi dia Katolika divovanga vo e mbolo ye vinyo bedianga muna nlekelo i menga ye nitu a Yesu kibeni. Vana ntandu, wavova vo Nkand’a Nzambi usundidi malongi ma dibundu.
16 O Peter wa mwisi a Bruys ye Henry wa Mwisi a Lausanne muna tandu kia 12, batoma zolanga mpe eludi kia Nkand’a Nzambi. O Peter wayambula salu kia kimpelo vava kabakula vo, e fu kia dibundu dia Katolika kia vuba wan’akete, elongi divovanga vo mbolo ye vinyo bedianga muna nlekelo i menga ye nitu a Yesu kibeni, sambila amafwa ye kuluzu ke mena ngwizani ye Nkand’a Nzambi ko. Muna mvu a 1140, Peter wavondwa mu kuma kia lukwikilu lwandi. Henry wasalanga se monge watumba fu ye mavangu mambi mavangamanga muna dibundu. Muna mvu a 1148 wasiwa muna pelezo yavana kafwa.
17. Nkia salu kiambote kasala Waldo ye alandi andi?
17 Muna kolo kiakina kiavondwa Peter wa mwisi Bruys, vawutuka muntu mosi wasadisa kimana ludi kia Nkand’a Nzambi kiasayana mu fulu yayingi. E nkumbu andi, Valdès yovo Waldo. * Nswaswani yo Peter wa mwisi Bruys ye Henry wa mwisi Lausanne, Valdès kakala kwandi ye kiyekwa ko muna dibundu, kansi watoma zitisanga Nkand’a Nzambi. Wayambula mavwa mandi yo sadisa kimana ndambu a Nkand’a Nzambi ya sekolwa mu ndinga ya vovanga nkangu kuna sude ya França. Akaka ana bayangalela wá e nsangu za Nkand’a Nzambi, bayambula mpe mavwa mau yo kuyivana muna samuna ludi kia Nkand’a Nzambi kw’akaka. Ediadi diakendeleka afidi a dibundu. Muna mvu wa 1184, akala ye akento awaya akwikizi bayikilwanga vo esi Valdès, o papa wabayinga muna dibundu. O bispo mpe kayambula ko vo bavutuka mu nzo zau. Ediadi diabasadisa mu samuna nsangu za Nkand’a Nzambi mu fulu yakaka. I bosi, alandi a Waldo ye Peter wa mwisi Bruys ye Henry wa mwisi Lausanne y’akaka ana bayambula dibundu, bamwangana muna nsi zayingi za Mputu. Muna tandu yalanda vakala mpe y’akaka batatidila ludi kia Nkand’a Nzambi nze: John Wycliffe (wazinga muna mvu a 1330 yamuna mvu wa 1384), William Tyndale (wazinga muna mvu a 1494 yamuna mvu wa 1536), Henry Grew (wazinga muna mvu a 1781 yamuna mvu wa 1862), ye George Storrs (wazinga muna mvu a 1796 yamuna mvu wa 1879).
“DIAMBU DIA NZAMBI KE DIAKANGAMA KO”
18. Yika ndekwa za longokela Nkand’a Nzambi basadila alongoki a Nkand’a Nzambi muna tandu kia 19. Ekuma zakadila zambote?
18 Atantu a Nkand’a Nzambi ke belendanga kakidila ko vo eludi kia Nkand’a Nzambi kiasamunwa. Muna 2 Timoteo 2:9 tutanganga vo: “E diambu dia Nzambi kediakangama ko.” Muna mvu a 1870 buka ki’alongoki a Nkand’a Nzambi bayantika vava ludi kia Nkand’a Nzambi. Nkia ndekwa basadila? Mosi muna yau wayuvulanga e kiuvu. I bosi bavavang’e mvutu. Batanganga sono yawonso ya Nkand’a Nzambi yiyikanga e diambu diodio. Vava bamonanga vo e diambu diodio betela dina ye sono yakaka, basonekanga mvutu za dina babakula. E ndekwa zazi za longokela zambote kikilu zakala, antumwa ye ambuta muna tandu kiantete i zau mpe basadila. Dialukasakeso kikilu mu zaya vo akwikidi awaya bayantika lusansu lwa Mbangi za Yave, bavanga wawonso kimana malongi mau matukanga muna Nkand’a Nzambi.
19. Akieyi i sono kia mvu wa 2012? Ekuma kifwanukini?
19 O Nkand’a Nzambi wakinu se tuku dia malongi meto. Muna kuma kiaki, e sono kia mvu wa 2012 kisolelo kwa Buka kia Selo Yambuta kia Mbangi za Yave kibongelo muna mvovo emi mia Yesu: “E diambu diaku i ludi.” (Yoa. 17:17) Awonso ana bazolele vwa edienga dia Nzambi bafwete kangalela muna ludi. Muna kuma kiaki, yambula yeto awonso twavanga mawonso kimana twafilwanga kwa Diambu dia Nzambi.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
^ tini. 17 Ezak’e ntangwa, Valdès oyikilwanga vo Pierre Valdès yovo Peter Waldo, kansi ka tuna ye ziku ko kia nkumbu andi antete.
BADIKA MAMBU MAMA:
․․․․․
O lukutakanu lwavangama muna Yerusaleme muna mvu a 49 wa tandu kieto, aweyi lwaswaswanena ye nkungi mia dibundu mivangamanga o unu?
․․․․․
Aki nani batatidila Diambu dia Nzambi vava kiamana fwa antumwa?
․․․․․
Nkia ndekwa za longokela Nkand’a Nzambi basadilanga Akristu akwikidi kuna mfoko a mvu wa 1800? Ekuma zakadila zambote?
[Yuvu ya Longoka]
[Babu muna lukaya lwa 8]
Sono kia mvu a 2012: “E diambu diaku i ludi.”—Yoa. 17:17
[Foto ina muna lukaya lwa 7]
Waldo
[Foto ina muna lukaya lwa 7]
Wycliffe
[Foto ina muna lukaya lwa 7]
Tyndale
[Foto ina muna lukaya lwa 7]
Grew
[Foto ina muna lukaya lwa 7]
Storrs
