Nki i Bibila?
Mvutu za Bibila
Nkanda 66 miakete miavauka mina muna Bibila. E Bibila kiasonekwa mu tezo kia 1.600 za mvu. Nsangu za Nzambi zasonama muna Bibila, i sia vo, “diambu dia Nzambi.”—1 Tesalonika 2:13.
Oma mena mu lukaya lwalu
Mambu maziku ma Bibila
Nani Wasoneka e Bibila? E Bibila Nzambi Ovuidi kio, kansi tezo kia wantu 40 kasadila mu soneka kio. Akaka muna wantu awaya i Mose, Ntinu Davidi, Matai, Maku, Luka yo Yoane. a Nzambi wasia ngindu zandi muna ntima mia asoneki awaya kimana basoneka e mambu mandi.—2 Timoteo 3:16.
Muna bonga e nona: Avo mfumu a kompani olembele kwa nsoneki andi kansonekena o nkanda, kana nkutu vo o nsoneki yandi osongele e mbuta diambu kesoneka, o nkanda wa mfumu a kompani kaka ukala. Diau adimosi mpe, kana una vo Nzambi wantu kasadila, o mambu i mandi, yandi kieleka i Mfumu a Bibila.
O mvovo Bibila nkia nsasa wina? Muna Kingerekia biblia, o mvovo wau una ye nsasa vo “nkanda miakete.” Kuna kwalanda, e nkanda miawonso miakete miabundakeswa yo yikila mio vo Bibila.
E Bibila nkia ntangwa kiasonekwa? E Bibila kiayantika sonekwa muna 1513 Vitila Tandu kia Kristu ye vioka 1.600 za mvu, kiafokoka sonekwa muna tezo kia mvu wa 98 wa Tandu kia Kristu.
E Bibila kiantete akweyi kina? Ke vena muntu ko olenda vova vo una ye Bibila kiantete. Kadi muna kolo kiakina asoneki lekwa ifwasukanga basadilanga, nze i mabu ye ngungu. Kansi, tuka tandu yayingi, asoneki ana batoma longoka bavanganga e kopi yo vangulula zo. Bavanganga wo kimana o wantu batanga wo kuna sentu.
Nki i “Luwawanu Lwankulu” ye “Luwawanu Lwampa”? O Luwawanu Lwankulu i ndambu ya Bibila yasonamena muna Kiyibere, b iyikilwanga mpe vo Sono ya Kiyibere. O Luwawanu Lwampa i ndambu yasonamena muna Kingerekia, iyikilwanga mpe vo Sono ya Kingerekia ya Kikristu. E ndambu zazi zau zole vava zabundakeswa zakituka se nkanda umosi, uyikilwanga mpe vo Nkand’a Nzambi. c
Nkia mambu mena muna Bibila? Muna kunku yayingi ya Bibila muvuidi tusansu, nsiku, ungunza, ngana, nkunga ye nkanda. —Tala “ Ndandani ya nkanda mia Bibila.”
Nkia mambu mevovelwanga muna Bibila?
Kuna lubantiku, e Bibila kisasilanga mu lukufi una Nzambi wa Mpungu-ngolo kasemena e zulu ye ntoto. Muna Bibila mpe kesunzulwilanga e nkumbu andi, Yave ye obokelanga mpe o wantu kinumana banzaya.—Nkunga 83:18.
E Bibila kisasilanga vo o Nzambi oyikilwanga e mbi yo songa una kevelesela e nkumbu andi.
E Bibila kisengomonanga e kani dia Nzambi mu kuma kia wantu yo ntoto. Kisonganga una Nzambi kefwasila e tuku dia mpasi za wantu kuna sentu.
E Bibila kivananga malongi mambote mu kuma kia mambu ma zingu kia lumbu ke lumbu. Kasikil’owu, tala malongi mena mu lukaya lwalu:
Kalanga ye ngwizani ambote ye akaka. “Ozevo, mawonso nuzolele vo wantu banuvanga, i mau mpe nufwete vanga kwa yau.”—Matai 7:12.
Disongele vo: Tufwete kadilanga yo wantu wauna tuzolanga vo bakadilanga yeto.
Zizidila ntokani. “Ke nutokani ko mu kuma kia mbazi, kadi e lumbu kia mbazi kikala ye ntokani zandi.”—Matai 6:34.
Disongele vo: Vana fulu kiatokananga kwasaka mu kuma kia mana malenda bwa kuna sentu, diambote twasianga e sungididi mu mambu ma konso e lumbu.
Kala ye longo lwakiese. “Konso yakala vovo nuina kafwete zolanga nkento andi nze yandi kibeni; vo i nkento kafwete toma zitisanga yakala diandi.”—Efeso 5:33.
Disongele vo: O zola yo luzitu i nsabi muna kala ye longo lwakiese.
Nga e Bibila kiasobwa?
Nkatu. Akwa ngangu ana basia e sungididi kia tezanesa e kopi zankulu za Bibila ye Bibila eki tuna kiau o unu, bamona vo mawonso masonekwa kuna lubantiku ke masobwa ko. Ediadi diamfunu kibeni, kadi ekolo kina vo Nzambi ozolele vo e diambu diandi diatangwanga yo bakulwa, kadi yambula ko vo diasobwa. d—Yesaya 40:8.
Ekuma venena ye nsekola zayingi zaswaswana za Bibila?
Atangi ayingi omu lumbu yeto ke balendi bakula ko e ndinga zankulu zasonekenua e Bibila. Kansi, e Bibila kivuidi e “nsangu zambote” mu kuma kia “zula yawonso, makanda, ndinga ye nkangu.” (Lusengomono 14:6) Muna kuma kiaki, o wantu nsekola za Bibila bavuidi o mfunu muna ndinga zina balenda bakula kimana batanganga kio yo toma bakula diambu dia Nzambi.
E Bibila mu mpila zitatu kisekolwelwanga:
Sekola mvovo mu mvovo, i sia vo, landa mambu wauna masonamena muna fulu ina vo dilendakana.
Sekola kaka e ngindu, i sia vo, sadila e mvovo milenda songa e nsasa a diambu wauna diasonamena muna kopi kia nding’a sina.
Sisila mambu, asekodi bena ye luve lwa soba e ndandani za mambu, toma mo sasila kimana e ntangilu yakala yasazu. Kansi, oviokesa e tezo mu diambu diadi, e zak’e ntangwa nsas’a mambu disobanga.
E nsekola yambote ya Bibila muna ndinga zivovuanga o unu, tezo isadilanga muna sekola e mambu wauna masonemena kimana e diambu dia Nzambi diatoma bakulwa kwa nkangu. e
Nani wabaka e nzengo za mambu mafwana kala muna Bibila?
I Ndiona ovuidi kio, i sia vo, Nzambi wasikidisa mambu masonama muna Bibila. Entete wasola e zula kia Isaele yankulu kimana ‘bavewa mambu mavauka ma Nzambi,’ i sia vo, bavewa e kiyekwa kia lunda e Sono ya Kiyibere.—Roma 3:2.
Nga nkanda miankaka miavila muna Bibila?
Nkatu. E Bibila tuna kiau kiamvimba; ke “mwavila” nkanda ko. Akaka bevovanga vo e nkanda miankaka miankulu miakatulwa, nkanda mia Bibila kikilu. f Kansi, e Bibila kiau kibeni kitoma songanga vo mbandu kiasonamena yaziku. (2 Timoteo 1:13) Landila e mbandu yayi, e nkanda mia Bibila emi miavumunuinua kwa Nzambi miawonso ngwizani minanga. Ediadi ke dimonekanga ko muna nkanda miawonso miankulu mina wantu bevovanga vo mu Bibila miatuka. g
Una lenda bakila e tini ya Bibila
Ndankani ya nkanda mina mu Bibila
a Muna zaya ndandani ya nkanda miawonso mia Bibila, aki nani basoneka mio, nkia ntangwa basoneka mio ye fulu basonekena mio, tala “Babu kia Nkanda mia Bibila.”
b Ndambu yakete ya Bibila mu ki-Aramiti yasonekenua, e ndinga yayi yafwanana fiote ye Kiyibere.
c Atangi ayingi a Bibila beyangalalanga sadila o mvovo “Sono ya Kiyibere” ye “Sono ya Kingerekia ya Kikristu.” E mvovo miami misadisanga mu venga e ngindu za sia vo, “Luwawanu Lwankulu” ke luna diaka mfunu ko ye vana fulu kiandi i vavinga “Luwawanu Lwampa.”
d Tala longi dina ye ntu a diambu “Nga Mambu Mankaka Muna Bibila Masobwa?”
e Ndonga beyangalalanga tanga e Bibila—Nsekola ya Nz’ampa kadi yaziku ye diasazu mu tanga yo. Tala e longi “A Tradução do Novo Mundo é exata?”
f E nkanda miami miyikilwanga vo Nkanda mialembi vumunuinua. Encyclopaedia Britannica ivovanga vo “muna nkanda misasilanga e Bibila” [e mvovo wau] usadilwanga mu yika nkanda mina vo ke mia Bibila ko, i sia vo, nkanda ke mina betela ko ye nkanda mia Bibila.
g Muna zaya diaka mayingi, tala longi dina ye ntu a diambu, “Nkanda Mialembi Vumunwinwa nga Ludi Kiaswekwa mu Kuma kia Yesu?”