Mu ntangu ya ntama, bala ba Israele dime a bafweti hanaka peleko tikunku tia kumi tia mbongo zi beri bakaka mu muvu, mu hana lubakusu lwawu mu bungu dia nsambululu ya matieleka. Nzambi wabatêla ti: “Fweti hanaka tikunku tia kumi [“dime,” NWT, note] tia bima bibiasoni bi kunaka, bio bi butaka misitu miaku, muvu batêle muvu.”​—Lubambu 14:22.

 Hana dime ntumunu yeri ya Musiku wa Mose, Misiku mia hana Nzambi kwe bala ba Israele. Mu bungu ti Bakristo ka basarilaka Musiku wa Mose ko, ka bena na nsatu ko ya kwama hanaka dime. (Bisi-Kolose 2:13, 14) Kâ, muna Mukristo fweti hanaka makabu ma mbongo “buna bu kakubikiri mu mutima’andi, ka mu mitima miole’â ko peleko ka bamutumandi, mu bungu ti Nzambi zololo wô hanaka na nsayi.”​—2 Bisi-Korente 9:7.

•  Dime mu Bibila—“Ancien Testament”

•  Dime mu Bibila—“Nouveau Testament”

 Dime mbala zazingi bazonzelaka yo mu lweka lwa Bibila lu batâka nkumbu Ancient Testament. Dime mbo bavulu ya zonzelaka ha manima ma ntangu Mose yi kahana Musiku wa Nzambi kwe bala ba Israele. Kâ dime ya bazonzela ntete ntangu yo.

Ntete Musiku wa Mose

 Muntu wa ntete wu bazonzelaka wahana dime ni Abrame (Abrahame). (Mbatukulu 14:18-20; Bahebre 7:4) Dime ya Abrame kwe Mutinu na Nganga-Nzambi ya hata dia Saleme kahana yo, mpe kampe mbala yimosi kwa kahana yo. Bibila ka ditâka ko ti Abrahame peleko bala bandi batatamana mu hanaka dime.

 Muntu wa nzole wu bazonzelaka mu Bibila wahana dime ni Yakobe, mutekolo wa Abrahame. Yandi wakanisina kwe Nzambi ti bu kaketi mu sakumuna, mbo kaketi mu hana “tikunku tia kumi tia bima biabiansoni” bi kaketi baka. (Mbatukulu 28:20-22) Mu mabanza ma bantu ba mayela balongokaka misamu mia Bibila, kampe Yakobe bibulu kahana mu mukayulu bu kahana dime. Kani dia sa Yakobe dia yandi beni kwa diabâ, ka weri’â zolo tâka ko ti mpe kanda diandi difweti hanaka dime.

Mu ntangu ya Musiku wa Mose

 Musiku bala ba Israele mbo weri tumaka mu hanaka dime mu yika moko mu bisalu bia nsambululu bia mu ntangu yina.

•   Dime kwe bantu beri salaka mu bisalu bia nsambululu ntangu yayansoni beri ya hanaka​—Balevite, na Nganga za Nzambi—​mu bungu ti ka babâ na misitu mi baketi sala ko. (Lutangu 18:20, 21) Balevite balembo bâ Nganga za Nzambi, dime za kanda dia Israele beri bakaka, mboko bawu mbo beri katulaka “tikunku tia kumi mu tikunku tio tia kumi” mu hana kwe bô beri Nganga za Nzambi.​—Lutangu 18:26-29.

•   Kampe dime ya nzole beri hanaka muvu batêle muvu. Dime yango ya Balevite yeri na kanda dia Israele. (Lubambu 14:22, 23) Makanda ma bala ba Israele dime yo beri sarilaka mu bungu dia malaki ma nsambululu; mpe mivu miakaka, dime yo kwe bamputu beri ya hanaka mu lungisa nsatu zawu.​—Lubambu 14:28, 29; 26:12.

 Bwe beri zabilaka lutangu lwa dime? Bala ba Israele tikunku tia kumi tia bima bi beri bakaka ku misitu miawu beri tûlaka ha ndeko. (Levitike 27:30) Lenda dia bâ nawu dia sola tala ti mbongo baketi hana peleko bima bi bakuna; buna ka bafweti katula kwa tikunku tia kumi ko, kâ tikunku tiango fwikisa baketi vutu tia fwikisa. (Levitike 27:31) Bawu, babatuma mpe mu hanaka tikunku tia kumi tia “bitwizi biawu bia binene na bia fioti.”​—Levitike 27:32.

 Mu zaba lutangu lwa dime ya bibulu yi beri hanaka, bala ba Israele bafweti dukisa bitwizi biawu ku mpaka mpe tibulu tia mansukina bafweti katula ha kati dia bibulu kumi. Musiku walomba balembo taluzulaka bibulu bi beri tûlaka ha ndeko mpe ka bafweti’â bia sobakasa ko. Ka beri’â mpe na nswa ko wa hana dime mu mbongo, tala ti ka yeri’â dime ya nzole ko yi beri sarilaka mu bungu dia Malaki ma nsambululu ma muvu. (Levitike 27:32, 33) Diangana, kwe bala ba Israele bakaka, bubote bwingi bweri kwe bawu mu hanaka dime ya mbongo mu bungu ti titini tia tila baketi diata mu kwenda mu malaki ma muvu.​—Lubambu 14:25, 26.

 Ntia ntangu bala ba Israele beri hanaka dime? Bala ba israele mivu miamiansoni beri hanaka dime. (Lubambu 14:22) Kâ, muna mivu mia nsambwari, mieri mivu mia sabala mi beri humaka, ka beri’â salaka mutoto ko. (Levitike 25:4, 5) Buna, musamu wa nzitukulu weri salamaka: dime ka beri’â ya hanaka ko. Ha manima ma muvu wa ntatu na ma muvu wa sambanu mu mivu nsambwari mia sabala, bala ba Israele dime zole beri hanaka mu bungu dia Balevite na bamputu.​—Lubambu 14:28, 29.

 Nti bieri turilaka mwana Israele weri lembo hanaka dime? Musiku ka weri’â sembaka mutu weri lembo hanaka dime ko. Mu luzolo lwa mutima beri haninaka dime, ka mu bunkuta bwa nsembolo’â ko. Bala ba Israele dema dieri nawu diatâ ha meso ma Nzambi ti dime ya baheni mpe bafweti mu lomba kabasakumuna mu bungu dia musamu wo. (Lubambu 26:12-15) Ha meso ma Nzambi, bwivi bweri bwa lembo mu hanaka dime.​—Malaki 3:8, 9.

 Ngano hana dime dema dia ngolo dieri? Kâni. Nzambi wakanisina kanda dia Israele ti mbo kaketi hombola lusakumunu lwandi kwe bawu mpe ka baketi’â kondo tima ko. (Malaki 3:10) Diangana, bala ba Israele bu beri lembo hanaka dime, mpasi zeri ba turilaka. Nzambi keri’â basakumunaka ko, mpe ka bafwet’â sikirila Balevite na Nganga za Nzambi ko mu babakisa mu kunda Nzambi, mu bungu ti bawu beni mpe bafweti sala mu baka bima bia mvûkulu.​—Nehemi 13:10; Malaki 3:7.

 Yezu bu kabâ ha mutoto, bisari bia Nzambi dime bieri hanaka. Kâ, ha manima ma lufwa lwa Yezu, ka basala na nsatu ko ya hanaka dime.

Mu ntangu ya Yezu

 Lweka lwa Bibila lu batâka nkumbu Nouveau Testament, lusongele ti bala ba Israele batatamana mu hanaka dime Yezu bu keri ha mutoto. Yezu ka yizi’â ba sima ko mu hanaka dime, kâ wasemba mfumu za mabundu zeri tumaka bantu mu ngolo ngatu bafuta dime. Mfumu za mabundu, misamu miyôkele mfunu mia Musiku ka beri’â mia zitisaka ko: buderede, tiari tia lemvokela na tifu tia kwikama.​—Matie 23:23.

Ha manima ma lufwa lwa Yezu

 Ha manima ma lufwa lwa Yezu bantu ka babâ na nsatu ko ya hanaka dime. Mukayulu wa Yezu wayizi sukisa Musiku wa Mose, na “ntumunu ya kutakasaka dime.”​—Bahebre 7:5, 18; Bisi-Efeze 2:13-15; Bisi-Kolose 2:13, 14.