Buka ye mu Kona ku Sepa—Kalulo 7

Mubuso wa Lifasi O Maata wa Busupa

Taba ye ki yona ya mafelelezo kwa litaba ze supile ze hatisizwe ka ku tatamana mwa magazini ya “Mu Zuhe!” ili ze nyakisisa mibuso ye maata hahulu ya lifasi ye supile ye bulezwi mwa Bibele. Mulelo wa litaba ze ki ku bonisa kuli Bibele ya sepeha mi i tahile ka moya wa Mulimu ni kuli lushango lwa yona lu fa sepo ya kuli manyando a tahiswa ki lipuso za butu ze situhu ili ze busa batu ka buhateleli a ka fela.

LU PILA mwa nako ye ipitezi ni ya butokwa hahulu—ili nako ye u busa mubuso o maata wa lifasi wa busupa o polofitilwe mwa Bibele. Mi mubuso wo ki ona u li nosi o bulezwi mwa Bibele ka ku polofitiwa feela, kakuli mibuso ye silezi ye se i nyakisisizwe yona i amilwe hande mwa litaba ze ezahezi ze i bulela Bibele. Ka za mibuso ye maata ye supile, kamba “malena,” Bibele ne i polofitile kuli: “Ki malena a 7. Baketalizoho ba se ba wile; yo muñwi u sa li teñi; yo muñwi ha si ka ta kale; yo ha ka ta, u ka ina nako ye nyinyani.” *—Sinulo 17:10.

Lilimo ze fitelela hanyinyani 1,900 kwamulaho, ili fa naa ñolezwi manzwi ao, kwa “malena” ba supile bao, kamba yona mibuso ya bupolitiki yeo, ba ketalizoho ‘ne se ba wile.’ Malena, kamba mibuso yeo ki Egepita, Asirya, Babilona, mubuso wa Mamede ni Maperesia, ni Greece. Pulelo ya kuli “yo muñwi u sa li teñi” ne i talusa Roma. Niteñi, mubuso wa Roma ne u si ke wa ba teñi ku ya ku ile. Ne ku ka taha mubuso o muñwi, kono bupolofita ne bu ize: “Ha [u] si ka ta kale.” Kono sina mo ne ku polofitezwi mwa Bibele, ‘mulena’ wa busupa naa bonahezi! Mubuso wo ne u bile ufi? Kana ne u ka busa ku ya ku ile? Haiba kalabo ki batili, mubuso wo ne u ka fela cwañi? Bibele i lu taluseza hande taba yeo.

Bupolofita bo bu Sepeha

Mubuso o maata wa busupa ne u kalile ku ba teñi muta England ne i kalile ku ba ni maata hahulu kwa mutulo-wiko wa mubuso wa Roma. Ha ku to fitiwanga mwa lilimo za ma-1760, naha yeo ye ne i li fa sooli ne i bile mubuso o maata wa Britain. Britain ya zwelapili ku hula hahulu kwa neku la sifumu ni maata, mi mwa lilimo za ma-1800, ne i li yona naha ye ne i na ni sifumu se situna hahulu ni maata a matuna mwa lifasi. Hatiso ye ñwi i bulela kuli: “Mubuso wa Britain ne li ona mubuso o mutuna ka ku fitisisa kwa mibuso kaufela ye ne kile ya ba teñi mwa lifasi.” Mubuso wo “ne u na ni bayahi ba ba eza 372 milioni mi sibaka sa ona ne li sa butuna bo bu eza 28 milioni sq km.”

Kono ndwa ya lifasi ya pili (1914-1918) ne i tahisize kuli Britain i itame bulikani bo butuna ni naha ya United States, ili naha ye ne banga mwatasaa tamaiso ya Britain sapili. Ki lika mañi ze ne zwile mwa bulikani bo? Mubuso wa Britain ne u kopani ni United States ili ku eza tumelelano ya Anglo-America, ili mubuso wa lifasi o no  tahile ka swalisano ya linaha ze peli zeo ze itusisa puo ya Sikuwa, mi mubuso wo u sa li teñi ni kacenu le.—Mu bone kambokisi ka toho ya taba ye li, “Tumelelano ye Ipitezi.”

Bupolofita bo bu kwa Sinulo 17:10 bu lumelelana ni bupolofita bo buñwi bo bu fumaneha mwa buka ya Daniele. Daniele naa ñozi ka za “siswaniso se situna” sa naa boni Mulena Nebukadenezare wa Babilona mwa pono ya naa filwe ki Mulimu. (Daniele 2:28, 31-43) Daniele naa patululezi Mulena Nebukadenezare kuli likalulo za mubili wa siswaniso seo ne li yemela mutatamanelo wa mibuso ya bupolitiki ye ne kalile ka mubuso wa Babilona, ili o ne u li ona mubuso wa lifasi o maata hahulu ka nako yeo. (Mibuso ya Egepita ni Asirya ne se i busize kale mi ne se i wile.) Ka nako ya cwale, ze ezahezi li paka litaba ze latelela:

Toho ya gauda ne i yemela mubuso wa Babilona.

Sifuba ni mazoho za silivera ne li yemela mubuso wa Mamede ni Maperesia.

Mba ni lilupi za kopa ne li supa kwa mubuso wa Greece wa kwaikale.

Linumbu za sipi ne li yemela mubuso wa Roma.

Mautu a naa li a mazwake a sipi ni lizupa, naa bonisa ku sa swalisana ko ne ku ka ba teñi mwahalaa mibuso ya lifasi ni mwahalaa macaba ka nako ye ne u ka busa mubuso wa lifasi o maata wa Anglo-America.

Ka ku ya ka Sinulo 17:10, mubuso wa lifasi wa busupa “u ka ina nako ye nyinyani.” Nako yeo i ka ba ya butelele bo bu kuma kai? Mubuso wo u ka fela cwañi? Mi ku ka ezahalañi hasamulaho wa ku fela kwa ona? Daniele u lu tusa ku ziba likalabo za lipuzo zeo.

Bibele I lu fa Sepo ye Itingwa

Hamulaho wa ku talusa mo ne si bonahalela siswaniso seo se si bulezwi, Daniele naa ñozi kuli: “Licwe le li ketuha [kwa lilundu] ku si na mazoho a li ketula; la pikuluha, la yo nata siswaniso kwa mautu a sona a sipi ni a lizupa, la a lobaka biemba-emba.” (Daniele 2:34) Kezahalo ye makaza yeo ne i supa kwañi?

Daniele naa zwezipili ku talusa kuli: “Mwa mazazi a malena ao [a mafelelezo], Mulimu wa mwa lihalimu u ka tahisa mubuso o si na ku sinyeha ku ya ku ile; mi bulena bwa ona ha bu na ku shimbulukela kwa sicaba si sili. Mubuso wo, u ka ketula ni ku feza mibuso kaufela [ya lifasi]; kono ona u ka ba teñi kamita ni ku ya ku ile.” * (Daniele 2:44, 45) Mu lemuhe lisupo za butokwa ze latelela:

1. Mubuso wo o ka tula mibuso ya lifasi, ili o yemelwa ki licwe le lituna, u ‘tahiswa’ ki Mulimu, “isi ka mazoho a mutu.” Ki lona libaka ha u bizwa kuli ki Mubuso wa Mulimu.

2. Mubuso wa Mulimu “u ka ketula” mibuso ya butu kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni mubuso wa lifasi o maata wa busupa. Kabakalañi?  Mibuso yeo kaufela i ka bata ku zwelapili ku busa mi i ka lwanisa Mulimu ka nako ya ndwa ye tuna ya mafelelezo ye ka lwanelwa mwa sibaka sa swanisezo se si bizwa Harmagedoni, kamba Armagedoni. Bibele i bonisa hande fo ku sweu kuli ndwa ye i ama “malenaa lifasi kamukana.”—Sinulo 16:13, 14, 16.

3. Ka ku fapahana ni milonga ya batu ye busanga ka nakonyana, ili ye kopanyeleza ni mibuso ya lifasi ye maata hahulu ye supile, Mubuso wa Mulimu ha u na “ku sinyeha ku ya ku ile.” Hape u ka busa fahalimwaa lifasi kaufela.—Daniele 2:35, 44.

Sinyeho ya mafelelezo ya balwanisi ba Mulimu i ka ba talelezo ye makaza ya bupolofita bo bu kwa Genese 3:15, ili bo bu bulezwi mwa taba ya pili ya litaba za ka ku tatamana ze. Peu ya musali, yena Jesu Kreste, naa ka pyata noha ya swanisezo, yena Satani, hamohocwalo ni peu ya hae. (Magalata 3:16) Peu ya Satani i kopanyeleza batu kaufela ba ba latelelela linzila za hae ze maswe ni ba ba susueza moya wa kuli batu ba swanela ku ipusa mwa sibaka sa ku busiwa ki Mulimu ni Kreste.—Samu 2:7-12.

Taba yeo i tahisa kuli lu buze puzo ya butokwa ye li: Sinyeho ya mafelelezo yeo i ka ezahala lili? “Licwe”—kamba ona Mubuso wa Mulimu, li ka feza lili lipuso za butu kaufela? Bibele i alaba puzo yeo ka ku fa ‘sisupo’ se ne si ka bonisa kuli lifasi se li li mwa mazazi a maungulo.—Mateu 24:3.

Mu Lemuhe ‘Sisupo’!

Sisupo sa ku fela kwa lifasi si kopanyeleza lindwa mwa lifasi, “[lizikinyeho] ze tuna,” matuku, ni “litala” ze tuna. (Luka 21:10, 11; Mateu 24:7, 8; Mareka 13:8) Hape mwa mazazi a maungulelo batu ne ba ka si ke ba latelela likuka za Mulimu za muzamao ni bulapeli. (2 Timotea 3:1-5) Kana lika “zeo kaufela” li ezahalile? (Mateu 24:8) Eni li ezahalile—kakuli mane batu ba bañata ba ikalezwi ka ze ka ezahala kwapili. Mutende o bizwa The Globe and Mail ne u ize: “Licaziba ba bañwi ba ba kutekeha hahulu ili ba ba na ni zibo ya sayansi ni ya za mipilelo ya batu ba sweli ku bulela litaba ze sabisa za ku kulubela kuli batu kaufela ba ka yunda.”

Kono ku na ni nto ye ñwi ye ba busha batu bao ba ba bulela litaba ze cwalo—batu kaufela ha ba na ku yunda. Mane, ku nga muhato kwa Mubuso wa Mulimu ku ka tahiseza batu bupilo! Ha naa bulela ka za se ne si ka supa ku fela kwa lifasi, Jesu Kreste naa bulezi kuli taba ye nde, kamba “evangeli ye ya mubuso i ka bulelwa mwa lifasi kaufela, ibe bupaki mwa macaba kamukana; kihona ku ka taha mafelelezo.” (Mateu 24:14) Bupolofita bo bu sweli ku talelezwa cwañi?

Lipaki za Jehova ba sweli ku shaela Mubuso wa Mulimu mwa linaha ze fitelela 230. Mane, toho ya taba ya hatiso ye ba itusisa hahulu ki Tawala ya Mulibeleli ye Zibahaza Mubuso wa Jehova—mi Jehova ki libizo la Mulimu. (Isaya 12:2) Tukiso ya Lipaki za Jehova ya ku luta batu Bibele i sweli ku tusa batu ba bañata ni mabasi ku tuhela ku pila ka likezo ze maswe ni ku kalisa ku pila ka mizamao ye kenile ni ya kozo ili ye lumelelana ni likuka za Mulimu. (1 Makorinte 6:9-11) Kabakaleo, batu ba bañata-ñata mwa lifasi kaufela ba na ni sepo ya kuli ba ka silelezwa ki Mulimu muta Mubuso wa hae u kala ku zamaisa lika fa lifasi.

 Mane, ba ka iponela talelezo ya tapelo ya naa file Kreste ye li mutala, ili yeo fokuñwi i bizwanga kuli Tapelo ya Mulena, mi a mañwi a manzwi a mwa tapelo yeo ki a li: “Ku tahe mubuso wa hao; Se si latwa ki Wena si ezwe mwa lifasi, mo si ezezwa kwa lihalimu.” (Mateu 6:10) Kana se mu nahanile ka za mo bu ka bela bupilo fa lifasi muta batu kaufela ba ka lata Mulimu ni ku mu utwa? Litimana za mwa Bibele ze latelela za kona ku mi tusa ku utwisisa libaka evangeli ya Mubuso ha i bizwa kuli ki “taba ye nde.”

Tato ya Mulimu ha I ka Ezwa fa Lifasi . . .

● Ku ka ba ni kozo sakata, isiñi feela ku feliswa kwa lindwa. “Muñaa Bupilo . . . ki Yena ya yemisize lindwa mane ni kwa mafelelezo a lifasi; U lobile buta, u pumile lilumo fahali, U cisize makoloi ka mulilo.” (Samu 46:8, 9) “Ba ba ishuwa ba ka luwa naha, ba ka ikola kozo ye tuna.”—Samu 37:11.

● Batu kaufela ba ka ba ni lico ze ñata. “Buloto bu ka ba bo buñata mwa naha, mane ni fahalimu a malundu.”—Samu 72:16.

● Batu kaufela ba ka ba ni buikangulo bo bu petehile. “Ha ku na mutu ya . . . ka ipulela kuli: Na kula.”—Isaya 33:24.

● Mañi ni mañi u ka pila mwa ndu ye nde. “Ba ka yaha mandu, ba pile ku ona; ba cale likota za veine mi ba ce ze bewa ki zona. Ha ba na ku ikahela mandu mi ku pile ba sili mwateñi, kamba ku cala likota za veine mi li ciwe ki ba sili.”—Isaya 65:21, 22.

● Manyando a mifuta kaufela a ka fela. “Tabernakele ya Mulimu, i inzi ni batu . . . mi u ka takula miyoko kaufela kwa meeto a bona; mi lifu ha li sa na ku ba teñi; nihaiba ku tahelwa ki maswabi ni ku lila, ni ku utwa butuku; kakuli za pili li felile.”—Sinulo 21:3, 4.

Kana mwa tabela lisepiso zeo? Haiba mwa li tabela, Lipaki za Jehova ba mi susueza kuli mu itute Bibele. Mane, ka ku eza cwalo mu ka iponela bupaki bo butuna bo bu bonisa kuli lipuso za butu ze situhu ili ze busa batu ka buhateleli li tuha li fela. Hape mu ka iponela kuli mwa swanela ku sepa Bibele ka ku tala, kakuli i tahile ka moya wa Mulimu luli.—2 Timotea 3:16. *

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 19]

TUMELELANO YE IPITEZI

Mueteleli wa naha ya United Kingdom ya bizwa David Cameron ni Mueteleli wa naha ya United States ya bizwa Barack Obama ha ne ba bulela ku ba mitai ya makande, Prezidenti Barack Obama naa koñomekile taba ye latelela mwa July 2010 ha naa ize: “Taba ye ki ya butokwa hahulu. Naha ya United States ni ya United Kingdom li mwa swalisano ye ipitezi luli. Lu na ni sizo se si swana. Lu latelela likuka ze swana. . . . Fahalimwaa zeo kaufela, tumelelano ya luna i zwelapili ku tiya bakeñisa kuli i zwisezapili milelo ya luna. . . . Naha ya United States ni ya United Kingdom ha li yema hamoho, batu ba luna—ni batu ba mwa lifasi kaufela—ba ba mwa buiketo bo butuna mi ba ba ni bupilo bo bunde. Ka bukuswani, Great Britain ki yona naha ye na ni swalisano ye tuna ni ye tiile hahulu ni United States.”

[Siswaniso se si fa likepe 18]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Babilona

Mubuso wa Mamede ni Maperesia

Greece

Roma

Britain ni United States

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Bibele i sepisa kuli mwa Mubuso wa Mulimu ku ka ba ni kozo sakata

[Manzwi a bañi ba maswaniso fa likepe 17]

Time line: Egyptian wall relief and bust of Nero: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Persian wall relief: Musée du Louvre, Paris