Buka yebizwa Nature’s Building Blocks ibulela kuli: “Hakuna nto ya butokwa hahulu kwa bupilo yefita carbon.” Kuipitela kwa carbon kukonisa liatomu zayona kuswalana mwahalaa zona ni kuswalana ni liatomu za likalulo zeñwi zeñata, ili kupanga likalulo zeswalani zeñata-ñata (zebizwa li-compound), zezwelapili kufumanwa ki basayansi kamba zepangiwa.

Sina moiboniseza mitala yelatelela, liatomu za carbon hape zakona kuswalana hamoho kupanga likalulo zebupehile ka kushutana-shutana, zebonahala inge liceni, lipyramidi, masale, mapampili, ni mipila. Kaniti luli, carbon ki nto yemakaza luli!

DAIMANI

Liatomu za carbon zaswalananga hamoho kueza likalulo zebonahala inge lipyramidi, zebizwa li-tetrahedron, kupanga siñomoto sesitiile hahulu, ili kutahisa kuli daimani ibe yona kalulo yetiile hahulu ka kufitisisa. Daimani yende hahulu sihulu ipangehile ka liatomu za carbon zekopani hamoho.

GRAPHITE

Liatomu za carbon zeswalani hamoho ka kutiya liinzi mwa mibamba yeinzi hamoho ili yekona kushelaniswa sina mapampili abeilwe hamoho. Bakeñisa lika zebulezwi zeo, graphite iitusiswanga hahulu kwa lisipi zesebeza hamoho kuli lisike zakubuha mi iitusiswa hahulu mwakupanga lipotoloto.*

GRAPHENE

Graphene italusa liatomu za carbon ze mwa mubamba ulimuñwi fa kalulo ya maneku a 6. Graphene inani maata amatuna aitusa kusalobeha kapili inge moilobehelanga sipi. Foiñozi potoloto kusiyalanga graphene ka bunyinyani ye mwa mubamba ulimuñwi kamba yemiñata.

 FULLERENE

Liatomu za carbon zeo lifumaneha mwa mifuta-futa ya likalulo zebonahala inge tumbola ni mipila yebizwa li-nanotube ili zekonwa feela kubonwa ka kuitusisa mishini. Likona kupimiwa ka sipimo sesinyinyani hahulu sesibizwa li-nanometer.

LIBUPIWA ZEPILA

Liselusi zeñata zepanga limela, lifolofolo, ni batu, lizwelela fa carbon, ili nto yefumaneha mwa li-carbohydrate, mwa mafula (fats), ni mwa li-amino acids.