1-3. (a) Mwanda waka Eseta ye uno padi wāivwene moyo paāfwenene kudi wandi mulume? (b) I bipangujo’ka byotusa kubandaula bitala padi Eseta?

ESETA wālongele bukomo bwa kutalaja mutyima wandi paāfwenene mu kipango kya mu ndaku ya mulopwe mu Shushane. Kewādipo mwanda upēla. Bintu byonso bya mwipata byādi bilenga moyo—byubakwa bya misombelo mishileshile bifwatule’po bañombe ba mapapa, bantu bela miketo, bantambo balongwe na bidiki bipente, bikomo bya mabwe ne bankishi bakatakata, enka ne kifuko kyokyādi’po kya pangala kubwipi na ngulu ya Zagros ya mashika mekwate ne mema mayampe a munonga wa Choaspes. Bino byonso byādi bivuluja mweni ense mubaile lupusa lwa muntu wādi ukatalwa na Eseta, yewa wādi wiita aye mwine bu “mulopwe mukata.” Kadi uno wādi wandi mulume.

² Wandi mulume! Bine, Ahaswelusa wādi mwishile na balume bonso bādi balangilwa kusonga bana-bakaji Bayuda ba kikōkeji! * Aye kādipo ulonda bimfwa pamo bwa kya Abalahama, muntu wāitabije na kwityepeja byāmulombwele Leza amba ivwana Sala, mukajobe. (Ngal. 21:12) Uno mulopwe kādipo uyukile senene myanda ya Leza wa Eseta, Yehova, ne Mukanda wa Bijila Wandi mwine. Inoko, Ahaswelusa wādi uyukile bijila bya bene Peleshia, kubadila’mo ne kijila kyādi kipeleja kintu kine kyādi ke kisake kulonga Eseta. Le i kintu’ka? Bine, kijila kyādi kinena’mba, muntu ense utwela kwa mulopwe wa Peleshia pampikwa kwitwa na mulopwe wādi ufwaninwe kufwa. Eseta kāityilwepo, ino nansha nankyo wākatwelele kwa mulopwe. Paāfwenene kubwipi na kipango kya munda, mwine mwaādi ubwanya kumweka ku kipona kya mulopwe, ye uno wālangile amba pano lufu lwami lubamweka.—Tanga Eseta 4:11; 5:1.

³ Mwanda waka wētūdile mu kino kyaka? Ne i ñeni’ka yotukokeja kuboila ku lwitabijo lwa uno mwana-mukaji utendelwa? Nanshi, tutalei bidi mwāikadile Eseta ke mukaja mulopwe wa Peleshia.

4. Lelo Eseta wātamine namani, ne i kika kyālengeje akashikate na mwanabo Modekai?

⁴ Eseta wādi mwanā nshiye. Ketuyukilepo senene bambutwile bandi bene bāmwinikile bu Hadasa, kishima kya Kihebelu kishintulula “madashi,” kimuna kya maluba atōka anunka biya. Bambutwile ba Eseta pa kufwa, umo mu babutule bandi, mwana-mulume wa lusa witwa bu Modekai, wamulela. Wādi mwanabo, inoko Modekai wādi mumukudile bininge. Wāselele Eseta ku yandi njibo ne kumulela pamo bwa wandi mwana wa aye mwine.—Eseta 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Le Modekai wālelele Eseta namani? (b) Le ba Eseta ne Modekai bādi na būmi bwa muswelo’ka mu Shushane?

⁵ Ba Modekai ne Eseta bādi bamisungi Bayuda mwipata mwa Peleshia, mwine mobādi padi bafutululwa bya mwiko pa mwanda wa mutōtelo wabo ne Mukanda wa Bijila obādi balonda. Inoko Eseta na bubine wāpwene bininge na mwanabo paādi umufundija myanda ya Yehova, Leza wa lusa wānyongolwele bantu Bandi mu byamalwa misunsa mivule pa kala—kadi wādi wa kwibanyongolola monka. (Lev. 26:44, 45) Bine, kipwano kya buswe ne kya dikōkeji kyātamine pa bukata bwa Eseta ne Modekai.

⁶ Bimweka’mba Modekai wādi wingila kwa mulopwe mwipata mu Shushane, ushikata kyaba ne kyaba mu kibelo pamo ne bengidi bakwabo ba mulopwe. (Eseta 2:19, 21; 3:3) Ketuyukilepo biyampe mwātamine Eseta, inoko bimweka’mba wālamine biyampe tutu wandi ne njibo ya tutu wandi, yādi padi mu mukenza wa balanda bukila bwa munonga utamba mwipata mwa mulopwe. Kepabulwe padi Eseta ye uno wādi wenda mu nsoko ya mu Shushane, mwādi basendwe ba nsahabu, basendwe ba ndalama, ne basunga bakwabo bādi batandika bya busunga byabo. Kādipo ulanga nansha dimo amba bino bya bupeta bikokeja kukekala ke byandi; kādipo uyukile byādi bimutengele ku meso.

7. Mwanda waka bu mukaja mulopwe bwa Vashiti bwāmupwile, ne byāfudile namani?

⁷ Difuku dimo, mu Shushane mwādi biñuniñuni pa mwanda wa kavutakanya kādi  mu njibo ya mulopwe. Ku masobo makatampe, kwādi Ahaswelusa usangaja bamfumu bandi na byakudya bivule ne vinyu, mulopwe wāityija wandi mukaji mupopoke, Vashiti, wādi udya masobo kufula na bana-bakaji bakwabo. Ino Vashiti wapela kwiya. Mulopwe pa kufwijibwa bumvu wakalabala, kāipangula badingidi bandi mfuto ifwaninwe kupebwa Vashiti. Penepa byafula namani? Bu mukaja mulopwe bwandi bwamupwa. Bengidi ba mulopwe baanza kukimba mu ntanda yonso bansongwakaji bajike bapopoke; mwine mwādi mwa kutongwa mukaja mulopwe mupya.—Eseta 1:1–2:4.

8. (a) Mwanda waka Modekai wādi padi na malangatyima pādi patama Eseta? (b) Molangila, i muswelo’ka otukokeja kwingidija mumweno mujalale wa Bible pa buyampe bwa mpala? (Tala ne Nkindi 31:30.)

⁸ Mobimwekela, Modekai ye uno wādi ulanga Eseta kyaba ne kyaba, koku na fyedi, koku kadi na malangatyima pa kumona mwanabo watama—kadi waikala mwana-mukaji mupopoke bya binebine. Tutanga’mba: “Nkungakaji’wa wādi mupopoke ne buya bwa dyangi.” (Eseta 2:7) Bible ulombola mumweno mujalale pa buyampe bwa mpala—i biyampe, inoko bifwaninwe kwikala ne na tunangu ne kwityepeja. Shi bitupu, bukaleta kwizunzula, mitatulo ne ngikadilo mikwabo mibi ya mutyima. (Tanga Nkindi 11:22.) Le nobe kodi mujingulule nankyo? Le buyampe bwa Eseta nabo bwamufikije kwepi—le bwāmukweshe’ni nansha bwāmupele mitatulo? Tutalei.

9. (a) Bengidi ba mulopwe pobāmwene Eseta, le bālongele bika, ne mwanda waka kwishiya na Modekai kwādi kukomo? (b) Mwanda waka Modekai wālekele Eseta asongwe na muntu wampikwa kwitabija? (Tala ne kapango.)

⁹ Bengidi ba mulopwe bāmwene Eseta. Bāmutene pobādi bakimba bajike, bamusela kwa Modekai kebenda nandi ku ndaku mikatampe idi bukila bwa munonga. (Eseta 2:8) Ye bino byādi bikomo pa kwishiya, mwanda bano bantu babidi bādi pamo bwa shamuntu ne mwana. Modekai kādipo usaka wandi mwana wa bulelwa asongwe na muntu wampikwa kwitabija, nansha ke mulopwe mwine, ino byāmukomene mwa kulongela. * Langa’po mwādi mutejeja Eseta na nsangaji madingi a Modekai ku meso kwa kuselwa’ye! Aye pa kuselelwa mu Shushane mwipata, e uno wādi wiipangula bipangujo bingi. Le i būmi bwa muswelo’ka bwādi bumutengele ku meso?

10, 11. (a) Le kifuko kipya kya Eseta kyādi kikokeja kwikala na lupusa’ka padi? (b) Le Modekai wālombwele namani amba wādi utēle mutyima mwādi mwikadile Eseta?

¹⁰ Eseta wātwelwe mu bantu bakādipo uyukile. Wādi mubukata mwa “bankungakaji bangibangi” batambile koku ne koku mu  Umbikalo wa Peleshia. Bibidiji byabo, ndimi yabo, ne mwikadilo wabo byādi bishileshile bininge. Abo pa kutūlwa’mba balamwe na mwingidi umo witwa bu Hekai, bano bansongwakaji bādi ba kudyangulwa bininge, mu bula bwa mwaka mutuntulu bebadyangula dyangi na māni anunka biyampe. (Eseta 2:8, 12) Kino kifuko ne buno būmi ye bino byālengeje bana-bakaji bamo bapityije’byo kipimo mu kwineñenya, kwizunzula ne kwitāka. Le Eseta nandi le?

¹¹ I kutupu muntu nansha umo pano pa ntanda wādi utele Eseta mutyima kupita Modekai. Tutanga’mba difuku ne difuku, wādi wenda dya kubwipi na njibo ya bana-bakaji, ulonga bukomo bwa kuyuka mwikadile Eseta. (Eseta 2:11) Myanda yobādi bamulombola, padi kudi bengidi ba mu njibo, ino yādi imupa fyedi ya bu shabana. Mwanda waka?

12, 13. (a) Lelo Eseta wātulumwine bantu bādi bamujokolokele namani? (b) Mwanda waka Modekai ye uno wāsangele pa kuyuka’mba Eseta kāsokwelepo kipyanwa kyabo kya Bayuda?

 ¹² Eseta wātulumwine Hekai, nandi wāfula ku kumulongela bintu na lusa, wamupa bengidi bana-bakaji basamba-babidi ne kumutūla mu kyaba kitabukile kunengela mu njibo ya bana-bakaji. Nsekununi inena kadi amba: “Kadi Eseta watana biyampe mu meso a bonsololo bādi bamutala.” (Eseta 2:9, 15) Le i buyampe kete bwādi butulumuna bantu uno muswelo? Mhm, kudi bintu bikwabo byādi na Eseta.

¹³ Kimfwa, tutanga’mba: “Byobiya kadi Eseta kalombwelepo bantu bandi nansha babutule bandi, ehe, ke-muntu Modekai wamusoñenye amba: Kokalombola’kyo.” (Eseta 2:10) Modekai wālombwele Eseta amba kakilombola bantu kipyanwa kyabo kya Bayuda; padi  wājingulwile amba mu bulopwe bwa Peleshia, bantu bādi bashikilwe Bayuda. Bine, kyādi kintu kisangaja mpata pa kuyuka’mba kufika ne pene’pa, Eseta wādi ukidi na mushipiditu wa tunangu ne wa kikōkeji, nansha byaādi kulampe nandi!

14. Le bankasampe babwanya kwiula kimfwa kya Eseta namani dyalelo?

¹⁴ Bankasampe bavule nabo dyalelo babwanya kusangaja bambutwile babo ne bantu bebalelele. Kitatyi kyobadi kulampe na bambutwile babo—nansha shi bajokolokelwe na bantu bakubulwa bulēme, ba busekese nansha bantomboki—babwanya kunekenya lupusa lubi ne kulamata ku misoñanya yobayukile amba i myoloke. Pobalonga namino, pamo bwa Eseta, basangajanga mutyima wa Shabo wa mūlu.—Tanga Nkindi 27:11.

15, 16. (a) Le Eseta wālongele bika pa kusaka amba mulopwe amusanswe? (b) Mwanda waka kushinta kwāshintyile būmi bwa Eseta kyādi padi kintu kikoleja?

¹⁵ Kitatyi pokyābwene kya Eseta kukemana kwa mulopwe, bāmupele bwanapabo bwa kulomba kintu kyonso kyasaka, padi i bintu bya kwineñenya nabyo bininge. Ino aye, wālombele na bumvubumvu enka byobya byāmulombwele Hekai. (Eseta 2:15) Padi wājingulwile amba buyampe bonkabonka kebubwanyapo kunekenya mutyima wa mulopwe; mutyima wa bumvubumvu ne kwityepeja ukalombola kintu kyādi kisakane mu kipango’kya. Le wādi na bubinga?

¹⁶ Nsekununi ilondolola’mba: “Mulopwe wasanswa Eseta kutabuka bana-bakaji bonsololo, kabidi wafwilwa lusa ne buntu mu meso andi kutabuka bankungakaji bonsololo; kulonga penepa wamubīka kilongo kya bulopwe pa mutwe wandi, wamupingakanya ke muntwabene pa kifuko kya Vashiti.” (Eseta 2:17) E bino byādi bikomo bininge kudi uno mwana-mukaji Muyuda kushinta būmi bwandi—wādi mukaja mulopwe mupya, mukaja mulopwe mukomokomo pano pa ntanda mu kine kitatyi’kya! Le kino kyandi kifuko kipya kyāmupele kibengo, wāikala na mitatulo? Nansha dimo!

17. (a) Le Eseta wādi ukōkele shandi wa bulelwa mu miswelo’ka imoimo? (b) Mwanda waka kimfwa kya Eseta kidi na mvubu kotudi dyalelo?

¹⁷ Eseta wākōkele nyeke shandi wa bulelwa, Modekai. Kēlombwelepo nansha dimo amba i Muyuda. Kadi, Modekai pa kusokola kitumba kyākutyilwe mwanda wa kwipaya Ahaswelusa, Eseta wāendele kukadyumuna mulopwe, penepa kitumba kyabo kyākoma kufikidila. (Eseta 2:20-23) Kadi lwitabijo lwandi mudi Leza lwāmwekele mu mushipiditu wa kwityepeja ne kikōkeji byaādi nabyo. Kwikala na kikōkeji kubasakana dyalelo ino kubulwa kikōkeji ne butomboki kubatala, le kumwenepo amba, bine tusakilwa kulonda kimfwa kya Eseta! Ino bantu badi na lwitabijo lwa bine bakwete kikōkeji na mutyika pamo na mwālongele Eseta.

18. (a) Mwanda waka Modekai wāpelele kwivukwila kudi Hamane? (Tala ne kunshi kwa dyani.) (b) Le bana-balume ne bana-bakaji ba lwitabijo balondanga namani kimfwa kya Modekai dyalelo?

¹⁸ Muntu umo witwa bu Hamane wākandile kitenta mu kipango kya Ahaswelusa. Mulopwe wātongele Hamane bu mpingakani wandi mubajinji, wamutūla bu mudingidi wandi mukatampe kadi wa bubidi mu bulopwe bwandi. Mulopwe wāelele ne lubila’mba ense ukamona uno muntu ufwaninwe kumwivukwila. (Eseta 3:1-4) Kino kijila kyākukeje Modekai. Wādi witabije kukōkela mulopwe ino kādipo usaka kumufikije ku kubulwa kulēmeka Leza. Uyukile, Hamane wādi mwine Akakite. Kino kimweka’mba i wa ku kisaka kya Akaka, mulopwe mwine Amaleke wāipailwe na Samwele mupolofeto wa Leza. (1 Sam. 15:33) Bene Amaleke bādi babi kutabuka baikala abo bene ke balwana na Yehova ne na Isalela. Bene Amaleke bonso, bātyibilwe mambo na Leza. * (Kup. 25:19) Le Muyuda mukōkele wādi ubwanya’tu namani kwivukwila mwine Amaleke? Modekai kādipo ubwanya nansha dimo kumwivukwila. Wāpelele pelē. Mu ano mafuku, bana-balume ne bana-bakaji betabije batūdile būmi bwabo mu kyaka pa kulama uno musoñanya unena’mba: “Mo monka mo kyendele muno’mba, tukōkele kudi Leza, bantu munyuma.”—Bil. 5:29.

19. Le Hamane wādi usaka kulonga bika, ne wānekenye mulopwe namani?

¹⁹ Hamane wakalabala. Ino kādipo usaka kwipaya enka Modekai kete. Wādi usaka kutukija bantu bonso ba Modekai! Hamane wānekenye mulopwe amone Bayuda bu bantu babi. Pa kuleka kutela majina abo, wālombwele amba i bantu bampikwa mvubu, bantu “bapalakanibwe ne kusansanibwa mubukata mwa bantu.” Kibi kutabukidila, wānenene amba kebādipo bakōkele bijila bya mulopwe; nanshi, i bantomboki baleta kyaka. Wānenene kutūla lupeto lungi mu kibīko kya bulēme kya mulopwe mwanda wa bakubije Bayuda bonso ba mu bobwa bulopwe. * Ahaswelusa wāpele Hamane kandi kaningamunwe mwanda wa atūle kiyukeno pa musoñanya o-onso wasaka.—Eseta 3:5-10.

20, 21. (a) Le musapu wa Hamane wātengele namani Bayuda bādi koku ne koku mu Umbikalo wa Peleshia, kubadila’mo ne Modekai? (b) Le Modekai wāzenzele Eseta alonge bika?

²⁰ Na panenwa pano mikendi yatumwa pa tubalwe koku ne  koku mu ntanda’ya, yasapula mfuto ya lufu ifwaninwe kupebwa Bayuda. Langa’po mobyāikadile pāfikile uno musapu ku Yelusalema, kwine kwādi basheleshele’ko Bayuda bātambile ku bu misungi mu Babiloni bādi bekonda na kubakulula kibundi kyādi kekyāikele na mpembwe ya kwikikinga. Modekai pawāivwene uno musapu utyumuna mu bidyoma, padi ye uno webalangile, pamo ne balunda nandi ne babutule ba mu Shushane. Ñeni pa kumuvutakana, wasana bivwalwa byandi, wavwalwa masāka ne kwitūta buto ku mutwe, kadila na diwi ditunduke mu bukata mwa kibundi. Hamane papo aye ushikete utoma na mulopwe, kwampikwa kubanga amba waletela Bayuda bulanda ne balunda nabo badi mu Shushane.—Tanga Eseta 3:12–4:1.

²¹ Modekai wādi uyukile amba ufwaninwe kulonga’po kintu. Ino le wādi wa kulonga bika? Eseta wāivwene amba Modekai udi na njia, penepa wāmutumina bivwalwa, ino Modekai wāpela kusengwa. Kepabulwe padi wādi wiipangula mwanda waka Leza wandi, Yehova, wālekele muswe wandi Eseta aselwe ne kwikala mukaja mulopwe wampikwa kwitabija. Pano bubinga padi bubamweka. Modekai wātumine musapu kudi mukaja mulopwe, wa kuzenza Eseta ebanenene kwa mulopwe, akemanine “bantu bandi.”—Eseta 4:4-8.

22. Mwanda waka Eseta wāivwene moyo pa kukatwela kwa wandi mulume mulopwe? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

 ²² Mutyima wa Eseta e uno wāmusense pawāivwene uno musapu. Dino dyādi ditompo dikatampe dya lwitabijo lwandi. Wāivwene moyo, monka mwaālombwedile’kyo mu malondololo aālondolwele Modekai. Wāmuvulwije kijila kya mulopwe. Amba muntu ense ukatwela kwa mulopwe pampikwa kwitwa ufwaninwe kufwa. Poso enka shi mulopwe wamutambika kibango kyandi kya nsahabu, nabya wapande. Le Eseta wādi na bubinga bwa kukulupila amba aye ukafwilwa lusa uno muswelo, nakampata byaādi uyukile byāfikile Vashiti paāpelele musoñanya wa mulopwe wa kukamweka kwadi? Eseta wāsapwidile Modekai amba mulopwe kamulombwelepo kukemona nandi poso mafuku 30 apite’po bidi! Kusūlwa kwa uno muswelo kwāmulengeje eipangule bivule shi uno mulopwe walamukaalamuka wamulumbe. *—Eseta 4:9-11.

23. (a) I bika le byānenene Modekai mwanda wa kukomeja lwitabijo lwa Eseta? (b) Mwanda waka Modekai i kimfwa kifwaninwe kwiula?

²³ Modekai wālondolwele na kusuminwa mwanda wa kukomeja lwitabijo lwa Eseta. Wāmukulupije amba shi aye kalongelepo kintu, lupandilo lwa Bayuda lukatamba ku muntu mukwabo. Ino le aye wādi wa kupanda namani shi kupangwapangwa kubanane? Pano Modekai wālombwele lwitabijo lwandi lukatampe mudi Yehova, Leza kabwanyapo kuleka bantu Bandi batukijibwe ne mulao Wandi uleke kufikidila. (Yos. 23:14) Kupwa Modekai wāipangula Eseta amba: “Lelo uyukile i ani kabulwe shi kine kino’ki padi e kyonka kyakuletele ku bulopwe, bwa pa kyaba kidi namino’ki?” (Eseta 4:12-14) Mwene Modekai i kimfwa kifwaninwe kwiula? Wādi ukulupile na mutyima onso mudi Leza wandi, Yehova. Le batwe netu?—Nk. 3:5, 6.

24. Lelo Eseta wālombwele namani lwitabijo ne bukankamane?

²⁴ Kitatyi kya Eseta kukwata butyibi kibabwana. Wālombwele Modekai anene bantu ba mu ntanda yabo belunge nandi mu kushikilwa na nzala mu mafuku asatu, wāvuya musapu wandi na kunena myanda mitumbe kufika ne dyalelo ilombola lwitabijo ne bukankamane amba: “Shi nafu mfwe shami.” (Eseta 4:15-17) Ye uno wālombele bininge mu ano mafuku asatu mu muswelo waādi kalombele kashā mu būmi bwandi. Mfulo mfulō, kitatyi kyafika. Wāvwala bivwalwa byandi bilumbuluke bya bulopwe, wālonga byonso byaādi ubwanya kulonga mwanda wa kusangaja mulopwe. Kupwa waenda.

25. Shintulula mobyāpityile pakatwelele Eseta mudi wandi mulume.

²⁵ Monka mokilombwedilwe ku ngalwilo kwa uno shapita, Eseta wāendele ku kipango kya mulopwe. Fwatakanya malangatyima, ne milombelo ya kininga mobyādi bimuyudile mu ñeni ne ku mutyima. Wātwelele mu kipango, mwaādi ukokeja kumona Ahaswelusa ushikete pa kipona. Kepabulwe padi e uno wātompele kujingulula mumwekelo wa mpala yandi. Shi wādi wa kwilaija, wādi pamo bwa aye wilaija lonso. Ino kitatyi pa kupita’po—wandi mulume wamumona. Wātulumukile bya binebine, ino mpala yandi yatūkanya. Wāmutambika kibango kyandi kya nsahabu!—Eseta 5:1, 2.

26. Mwanda waka bene Kidishitu ba bine bafwaninwe kwikala na bukankamane pamo bwa Eseta, ne mwanda waka mwingilo wandi’wa yādi’tu ngalwilo?

²⁶ Eseta bāmutejeje biyampe kudi mulopwe. Pa kwimanina Leza wandi ne bantu bandi, wāshidile bengidi ba Leza bonso ba kitatyi kyonso kimfwa kilumbuluke kya lwitabijo. Bene Kidishitu ba bine dyalelo basenswe bimfwa bya uno muswelo. Yesu wānenene amba balondi bandi ba bine bakayukena ku buswe bwa kwipānina bakwabo. (Tanga Yoano 13:34, 35.) Pavule pene, kulombola buswe bwa uno muswelo kulombanga bukankamane na bwa Eseta. Inoko nansha Eseta byawānenene bantu ba Leza mu dine difuku’dya, ino yādi’tu ngalwilo. Le wādi wa kunekenya mulopwe namani ayuke amba mudingidi wandi muswe, Hamane wādi na nkuku mibi? Le wādi wa kupandija namani bantu bandi? Tusa kubandaula bino bipangujo mu shapita ulonda’ko.