1, 2. (a) Le i kushinta’ka kwālongele Yosefa pamo ne kisaka kyandi? (b) Le Yosefa wādi wa kulombola wandi mukaji mwanda’ka mubi?

YOSEFA watenteka kiselwa kikwabo pa mpunda. Mumone’po bidi mu ñeni paela meso ku kibundi kya Betelema kya mfindi fututu, koku upolweja nyema wa biselwa. Ulangulukilanga pa lwendo lulampe lumutengele. Lwendo lwa kwenda ku Edipito! Kudi bantu bakayukilepo, besamba ludimi lweni, badi na bibidiji byeni—le kisaka kyandi kikebidila kuno kushinta konso namani?

² Kebyādipo bipēla kulombola Madia wandi mukaji wasenswe uno mwanda mubi, ino wāūmije mutyima wamulombola’o. Wāmusapwidile kilotwa kyaālotele’mo mwikeulu umusapwila uno musapu wa Leza wa amba: Mulopwe Heloda usaka kwipaya wabo mwana mutyetye! Bādi bafwaninwe kutaluka bukidibukidi. (Tanga Mateo 2:13, 14.) Madia wavutakanibwa mpata. Lelo muntu wādi’tu ubwanya namani kwipaya wabo mwana wambulwa mambo? Madia ne Yosefa mwine kebāivwanije’byopo. Ino bākulupile mudi Yehova, o mwanda beteakenye kutamba lubilolubilo.

3. Lombola muswelo wātambile Yosefa ne kisaka kyandi mu Betelema. (Tala ne kifwatulo.)

³ Abo papo bantu ba mu Betelema mu tulo ne kuyuka bipita mpika, Yosefa, Madia ne Yesu abatambe mu kibundi bufuku. Pobenda dya kunshi, kibangabanga nakyo kibashilula kutamba kutunduka, Yosefa kātuninyepo kwiipangula bibatengele kumeso. Le uno sendwe wa bibalu mulanda nenki wādi wa kukinga kisaka kyandi namani kudi Satana ne Heloda? Le wādi wa kubwanya kuvuija nyeke bisakibwa bya kyandi kisaka? Le wādi wa kubwanya kuvuija mwingilo mukatampe wāmupele Yehova Leza, wa kulela ne kutamija uno mwana wa pa bula? Yosefa wātenwe na makambakano makatampe. Kitatyi kyotubandaula muswelo waāvuije mwingilo wandi, tukamona mwanda mwine ufwaninwe bashabana dyalelo—ne batwe bonso—kwiula lwitabijo lwa Yosefa.

4, 5. (a) Le būmi bwa Yosefa bwāshintyile lonso namani? (b) Le mwikeulu wākankamikile Yesefa namani mwanda wa etabije mwingilo ulēma?

⁴ Myeji kunyuma, mu kibundi kyabo kya Nazala, būmi bwa  Yosefa bwāshintyile lonso pa kupwa kwikwatyila na mwana Hedi mwana-mukaji. Yosefa wādi uyukile’mba Madia i nsongwakaji wakubulwa mambo kadi wa kikōkeji. Ino waivwana’mba waimita! Wāsakile kumulubula kufula mwanda’tu wa kutyina kumufwija bumvu. * Ino mwikeulu wesamba nandi mu kilotwa, wamushintulwila’mba dīmi dya Madia i dya ku mushipiditu sandu wa Yehova. Mwikeulu wabweja’ko amba mwana wakabutula “ukapandijanga bantu bandi ku mambo abo.” Kadi wakulupija Yosefa amba: “Kokikwatwa moyo pa kutundaila mukajobe, Madia, mhm.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Yosefa, muntu moloke kadi wa kikōkeji wālongēle monka. Wāitabije mwingilo ulēma kupita yonso: wa kutamija ne kulela mwana ke wandipo ino wādi mulēme bininge ku meso a Leza. Mwenda mafuku, pa mwanda wa kukōkela lubila lwa mulopwe, ba Yosefa ne wandi mukaji wa dīmi baenda ku Betelema kukelembeja. Kwine’kwa ko kwābutwidilwe mwana.

6-8. (a) Le i myanda’ka mikwabo yāshintyile būmi bwa Yosefa ne bwa kyandi kisaka? (b) Le i bukamoni’ka bulombola’mba i Satana wātumine lolwa “luñenyenye”? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

⁶ Yosefa kājokēlepo na kisaka kyandi ku Nazala. Ino, bāshikete mu Betelema, kibundi kyādi ku kintu kya makilometele 10 na Yelusalema. Bādi balanda, ino Yosefa wādi ulonga bukomo bwandi bonso mwanda wa kuvuija bisakibwa bya Madia ne Yesu ne kwibakinga ku masusu. Kebāijijepo, basokola njibo mityetye mwa kwikala. Kupwa, Yesu papo ke mutame’ko bityetye—padi wādi na mwaka umo ne kupita—būmi bwabo bwāshintyile monka mu kitulumukila.

⁷ Kwāfikile kisumpi kya bana-balume, babuká na ñenyenye bātambile Kutunduka, padi kulampe ku Babiloni. Bālondele “luñenyenye” kufika ne ku njibo ya ba Yosefa ne Madia, bādi bakimba mwana wādi wa kwikala bu mulopwe wa Bayuda. Bano bana-balume bādi na bulēme mpata.

⁸ Ekale bādi bayukile, nansha shi kebādipo bayukile, bano babuká na ñenyenye bātūdile nkasampe Yesu mu kyaka kikatampe. “Luñenyenye” lobāmwene lwebātwele dibajinji ku Yelusalema pa kyaba kya ku Betelema. * Kwine’kwa, bālombwele Heloda Mulopwe mubi amba bakimbanga mwana ukekala bu mulopwe wa Bayuda. Uno musapu wabo wakalabaja uno muntu wa mukao.

9-11. (a) Le bukomo bukatampe kutabuka bwa Heloda ne Satana bwāingile mingilo namani? (b) Le Lwendo lwa ku Edipito lwādi lwishile namani na byobya bilombwelwe mu nsekununi yampikwa kwitabijibwa?

⁹ Inoko na bya dyese, kwādi bukomo bukatampe butabukile bwa Heloda ne Satana, bwāingile mingilo. Namani? Bapempudi pa kufika ku njibo kwādi Yesu ne kumumona na inandi, bebapa byabuntu, pampikwa kulomba kantu nansha kamo. Bine kino kyādi kya kutendelwa  kudi ba Yosefa ne Madia pa kutulumuka’tu kebadi na bintu, “nsahabu, ne ensense, ne mpakwa”—bintu bya bulēme! Babuká na ñenyenye bādi na mulangwe wa kujoka ne kukasapwila Mulopwe Heloda kwine kobatana mwana. Ino Yehova wātenga’po kuboko. Kupityila ku kilotwa, wālombola babuká na ñenyenye bende dishinda dingi pa kukajoka.—Tanga Mateo 2:1-12.

¹⁰ Kyaba kityetye’tu, babuká na ñenyenye pa kupwa kutaluka, mwikeulu wa Yehova wadyumuna Yosefa amba: “Taluka, usele mwana, ne inandi kumo, munyemene mu Edipito mukēkale bidi monka poso’nka nkakulombole mwanda, ke-muntu Heloda usa kwiya kusaka kāna kwikēpaya.” (Mat. 2:13) Penepo, monka motwekimwena kūlu’ku, Yosefa wākōkele bukidi bonka. Wātūdile būmi bwa wandi mwana pangala pa bintu byonso ne kwenda na kisaka kyandi ku Edipito. Yosefa wādi ukulupile pano amba, ubwanya kukwasha kisaka mu mafuku akashikata mu Edipito mwanda wa bino byabuntu bilēme byāmuletele bano bantu bambulwa kwitabija babuká na ñenyenye.

¹¹ Nsekununi ne mfumo yampikwa kwitabijibwa byēsambīle bininge mwenda mafuku pa luno lwendo lwa ku Edipito, na kulanga amba nkasampe Yesu wāipipije lwendo mu kingelengele, kutalaja bulobo bwa tubwalāla, enka ne kwipipija mikoma mwanda wa inandi akongole’ko ngaji. * Na bubine, lwādi’tu lwendo lulampe lusansa lwa kwenda kuntu kokebayukilepo.

12. Le bambutwile balelele bana mu ino ntanda myoneke babwanya kuboila ñeni’ka kudi Yosefa?

¹² Bambutwile babwanya kuboila ñeni mivule kudi Yosefa. Wālekele lubilo lonka mwingilo wandi ne kushiya būmi bwa mutyima-ntenke bwaādi nabo mwanda wa kukinga kisaka kyandi ku kyaka. Na bubine, wādi umwene kisaka kyandi bu kyabuntu kikola kitambile kudi Yehova. Dyalelo bambutwile balelele babo bana mu ntanda myoneke, ntanda iyudile lupusa lwa kutūla bankasampe mu kyaka, kwibasusula ne kwibonakanya. Bine, i kisangaja’po kashā pa kumona bainabana ne bashabana balonga bintu na kusumininwa na mwālongele Yosefa, balonga bukomo bwa kukinga babo bana ku luno lupusa!

13, 14. I kika kyālengeje ba Yosefa ne Madia bājokele monka mu Nazala kulela kisaka kyabo?

¹³ Bimweka’mba kino kisaka kekyāijijepo mu Edipito, mwanda  kepāijijepo mwikeulu walombola Yosefa amba Heloda wafu. Yosefa wakajokela na kyandi kisaka ku yabo ntanda. Bupolofeto bwa kala bwālaile’mba, Yehova uketa wandi Mwana “mu Edipito.” (Mat. 2:15) Yosefa wākweshe mu kufikidila kwa buno bupolofeto, ino le wādi wa kwenda na kyandi kisaka kwepi?

¹⁴ Yosefa wādi mudyumuke. Wātyinine na tunangu Akeleusa mpingakani wa Heloda, wādi padi mubi kadi ntapani. Leza wāludikile Yosefa ende na kyandi kisaka kungala, kulampe na Yelusalema ne balwana bonso, kukajokela mu yabo ntanda ya Nazala ku Ngadilea. Aye ne Madia bālelele kisaka kyabo kwine’kwa.—Tanga Mateo 2:19-23.

15, 16. Le mwingilo wa Yosefa wādi namani, ne wāingidije padi bingidilwa’ka?

¹⁵ Bāikele na būmi bupēla—ino ke bwa kufukapo ku makasa. Bible utela Yosefa bu sendwe wa bibalu, kishima kibundile miswelo palapala ingilwanga ku mutyi, kimfwa kwiuteta, kwiubulula ne kwiumija mwanda wa kwiwingidija pa kūbaka mobo, kupopa byombo, kulonga tubilalo, tulata, matonto, mpungu ne bintu bya miswelo yonso bingidijibwanga ku budimi. (Mat. 13:55) Wādi mwingilo mukomo wa ku ngitu. Divule dine, sendwe wa bibalu wa mu bitatyi byāsonekelwe Bible wādi wingila kubwipi na mulango wa kandi kobo nansha mu kakyumba kalamete ku njibo.

¹⁶ Yosefa wāingidije bingidilwa palapala, padi bimo byāmupele shandi. Wāingidije padi kipimo kya mafinko kya kupima nakyo (équerre), monji, tyaki wa kushika nandi, beula, si, tupa, kitotwa, kitotwa kya basendwe, mukashi, kingidilwa kya kuvokotola nakyo (perçoir), bya kulamika nabyo bishileshile, ne misumadi, nansha byobyādi na lupoto lukomo.

17, 18. (a) Le Yesu wāboile ñeni’ka kudi shandi wa bulelwa? (b) Mwanda waka Yosefa wādi unenwe kwingila bininge mu mwingilo wandi?

¹⁷ Mona’po bidi mu ñeni Yesu mwana mutyetye utala pengila shandi wa bulelwa. Upūtwile meso bininge utala kakilongwa konso kalonga Yosefa; na bubine uloelelwa pa kumona bukomo budi na mapuji ne maboko andi a tuntyinta, bwino bwa makasa andi ne mutadilo wandi muyampe. Padi Yosefa wāshilwile kulombola wandi mwana nkasampe mwa kwingidila ino mingilo ipēla, kimfwa kuseneja mutyi na kibululu kya mwita mūmu. Padi wāfundije Yesu kwishila kwa mityi yawāingidije—kimfwa mutyi wa mukuyu, wa mweloni, nansha wa umpafu.

 ¹⁸ Kadi Yesu wāmwene amba ano maboko makomo ādi ashinda mityi, atetulula’yo ne kwiibungila pamo, ādi amupolweja ne kumusenga aye, inandi ne banababo. Bine, kisaka kya ba Yosefa ne Madia kyābaile, kutentekela pa Yesu bābutwidile’ko bana bakwabo kintu kya basamba. (Mat. 13:55, 56) Yosefa wādi unenwe kwingila bininge pa kwibalela bonso ne kwibadisha.

19. Le Yosefa wāvuije bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka namani?

¹⁹ Inoko, Yosefa wādi uyukile’mba kuvuija bisakibwa bya ku mushipiditu bya kyandi kisaka kwādi na mvubu kutabuka. O mwanda wādi upityija kitatyi mu kufundija bandi bana myanda ya Yehova Leza ne bijila Byandi. Aye ne Madia bādi benda nabo kitatyi ne kitatyi ku shinakoka ya mu kyabo kibundi, kwine kwādi kutangwa Mukanda wa Bijila na diwi ditunduke ne kushintululwa’o. Padi Yesu wādi wipangula bipangujo bivule pa kupwa, ne Yosefa nandi ulonga bukomo bwa kupwa nzala yandi ya ku mushipiditu. Kadi Yosefa wādi wendanga na kyandi kisaka ku masobo a butōtyi mu Yelusalema. Pa kwenda ku Pashika wa pa mwaka, Yosefa wādi padi usakilwa mayenga abidi a kwenda makilometele 120, kwenda kukasoba ne kujokela kwinjibo.

20. Le bene Kidishitu mitwe ya bisaka babwanya kulonda kimfwa kyāshile Yosefa namani?

²⁰ Dyalelo bene Kidishitu mitwe ya bisaka balondanga kino kimfwa. Bepāninanga babo bana, batangidija bufundiji bwa ku mushipiditu kumeso kwa bintu bikwabo byonso, kubadila’mo ne bintu bya ku ngitu. Baloñanga bukomo bwa kwendeja butōtyi bwa kisaka ku njibo ne kwenda na babo bana ku kupwila ne ku bitango. Pamo bwa Yosefa, bayukile’mba kekudipo kintu kiyampe kyobabwanya kulongela babo bana kitabukile kwibafundija myanda ya Yehova.

21. Le kisaka kya Yosefa kyādi kimwene kitatyi kya Pashika namani, ne Yosefa ne Madia bayukile’mba Yesu wajimina kitatyi’ka?

²¹ Yosefa wāendele na kisaka ku Yelusalema mungya kibidiji, kitatyi kyādi Yesu na myaka 12. Mwādi mu Pashika, kitatyi kya masobo, kadi bisaka bikatampe byādi byendela pamo mu dishinda dilampe diyule bantu dyādi na biyombo ne mityi mu kitatyi kya muketeko. Pobāfwenene kuntenta kubwipi na Yelusalema kwādi biyombo ne mityi, bavule ye bano bāimbile ñimbo ya mitōto yobādi bayukile senene ya kukanda nayo. (Mit. 120-134) Kibundi kyāyudile maelefu tutwa na tutwa a bantu. Masobo pa kupwa, bisaka ne bibumbo bya bantu byashilula kujoka. Ba Yosefa ne Madia byobādi na bivule bya kulonga, padi bālangile’mba Yesu wendanga na bakwabo,  padi i bantu ba mu kisaka. I enka pa kupwa kwenda difuku dituntulu lwendo lwa kutamba ku Yelusalema, pobājingulwile mwanda uleta luzakalo—Yesu wajimina!—Luka 2:41-44.

22, 23. Le ba Yosefa ne Madia bālongele bika pājimine wabo mwana, ne Madia wānene bika kitatyi kyobāmusokwele?

²² Penepo kala bākajokela ku Yelusalema, na mutyima kūlu. Langa’po bidi mobātulumukile pa kumona mu kibundi mutupu bantu kitatyi kyobenda bapita mu bipito koku beta pa dijina dya wabo mwana. Le wādi kwepi? Pa kukimba mafuku asatu, le Yosefa wāshilulwile kwiipangula shi wākomenwe kuvuija mwingilo ukola wāmupele Leza? Mfulo mfulō, bāenda ku tempelo. Bākimba’mo kufika ne byobātwelele mu kyumba kikatampe mwādi mwibungile bana-balume ba ñeni, benē Bijila—ne Yesu nandi ushikete mubukata mwabo!  Fwatakanya’po bidi mwātūkile mutyima wa Yosefa ne wa Madia!—Luka 2:45, 46.

²³ Yesu wādi uteja bana-balume ba ñeni ne kwibepangula bipangujo. Bano bana-balume bātendele ñeni ya mwana ne malondololo andi. Ino ba Madia ne Yosefa mutyima webāsansa pa kilongwa kyandi. Mu nsekununi ya mu Bible, Yosefa kānenepo kintu. Inoko binenwa byānene Madia bilombola mobādi beivwanina abo bonso bubidi. Wānene amba: “Abe mwana i kika kyo witulongela namino? Talapo shobe ne ami byo twenda tukukimba ne mityima fututu.”—Luka 2:47, 48.

24. Le Bible ulombola biyampe namani mwingilo wa bambutwile?

²⁴ Mu uno muswelo, nsekununi ya mu Bible ilombola biyampe mwingilo wa bambutwile. Bine, bikambakanyanga bininge—nansha  shi mwana i mubwaninine! Kulela bana mu ntanda ya kyaka ya dyalelo, kubwanya kufityija “mityima” bininge, ino bashabana ne bainabana babwanya kusengibwa pa kuyuka’mba Bible wēsambile kala pa ano makambakano ebatana.

25, 26. Le Yesu wālondolwele bambutwile bandi namani, ne Yosefa wēivwene padi namani pa binenwa bya wandi mwana?

²⁵ Yesu wāshele mu kifuko kimo pano pa ntanda mwaādi wiivwene bu udi pabwipi na Yehova Shandi wa mūlu, wifunda myanda yandi. Wālondolwele bambutwile bandi pampikwa budimbidimbi amba: “Kyo munkimbala i kika? Lelo kemuyūkilepo’mba kiñendelemo’mba ngube mīngilo ya Tata’ni?”—Luka 2:49.

²⁶ Na bubine, Yosefa wālangulukile pa bino binenwa misunsa mivule. Padi bino binenwa byāmulengeje etembe. Ne kadi, wālongele bukomo bwa kufundija wandi mwana wa bulelwa alamate kudi Yehova Leza. Yesu paākidi mwanuke, wādi uyukile mushintulwila kishima “tata”—mwanda wāshikete na Yosefa myaka mivule.

27. Shi wi mbutwile, le udi na dyese’ka, ne mwanda waka ufwaninwe kuvuluka kimfwa kya Yosefa?

²⁷ Shi wi mbutwile, le uyukile dyese dyodi nadyo dya kukwasha bobe bana bayuke mushintulwila kwikala mbutwile usenswe bandi bana ne wibakinga? Mo monka, shi ulelele bana ba mwinē pobe nansha bana ba bulelwa, vuluka kimfwa kya Yosefa ne kumona mwana ne mwana bu wa pa bula kadi mulēme. Kwasha bano bana bafwene pabwipi na Yehova Leza, Shabo wa mūlu.—Tanga  Efisesa 6:4.

28, 29. (a) Le binenwa bisonekelwe mu Luka 2:51, 52 bisokola bika padi Yosefa? (b) Le Yosefa wākweshe wandi mwana namani endelele mu ñeni?

²⁸ Bible usokwela’ko myanda mityetye’tu pa būmi bwa Yosefa, ino i kyendele’mo kubandaula biyampe yandi myanda. Tutanga’mba, Yesu “wadi wibakōkelela”—bambutwile bandi. Kadi tutanga’mba, “Yesu aye wenda ubīkako ku ñeni yandi, ne ku kimano monka, kadi umona biyampe byonka ku mutamba wa Leza, ne ku mutamba wa bantu bene.”  (Tanga Luka 2:51, 52.) Le bino binenwa bisokola bika padi Yosefa? Bisokola bintu bivule. Tubayuka’mba Yosefa wādi utangidile kyandi kisaka, mwanda wandi mwana mubwaninine wādi ulēmekele lupusa lwa shandi ne kwilukōkelela nyeke.

²⁹ Kadi tubayuka’mba Yesu wāendelele kutama mu ñeni. Na bubine, Yosefa wākweshe wandi mwana atame mu ñeni. Mu mene mafuku’a, kwādi lukindi lwa kala kadi lulēmekibwe na Bayuda. Tukibwanya kwilusokola ne kwilutanga dyalelo. Luno lukindi lunena’mba, i enka muntu wipwija mukose ye ubwanya kwikala na tunangu, ino boba bengila mingilo ya maboko pamo bwa, basendwe ba bibalu, bidimye ne bafula byuma, “kebabwanyapo kutyiba mambo moloke; kadi kebabwanyapo kutanwa popa panenwa nkindi.” Mwenda mafuku, Yesu walombola’mba luno lukindi i lwa bubela. Bine, wāivwene divule dine paādi mwanuke shandi wa bulelwa, nansha byaādi sendwe wa bibalu, ufundija biyampe myanda itala ‘boloke ne butyibi’ bwa Yehova! Na bubine wāmwivwene misunsa keibadika.

30. Le Yosefa wāshidile mitwe ya bisaka bya dyalelo kimfwa’ka?

³⁰ Kadi tubwanya kumona bukamoni bulombola’mba Yosefa wākweshe Yesu atame ku ngitu. Byaādi mwana wālelelwe biyampe, Yesu wātamine ke muntu mukomo kadi na bukomo bwa ngitu. Kadi, Yosefa wāfundije wandi mwana mwa kwikadila na bwino mu mingilo ya makasa. Yesu kādipo uyukene’nka bu mwanā nsendwe wa bibalu, ino i ne bu “nsendwe wa bibalu.” (Mako 6:3) Nanshi Yosefa wāfundije mwana biyampe. Mitwe ya bisaka iulanga Yosefa na tunangu, na kwikadija babo bana biyampe mwanda wa bakabwanye kwisasaketa abo bene.

31. (a) Le i bukamoni’ka bulombola mfulo ya būmi bwa Yosefa? (Tala ne  kapango.) (b) Le Yosefa i mwitushile kimfwa’ka kya kwiula?

³¹ Shi tutange mu nsekununi ya mu Bible myanda ilombola kwine kwābatyijibwe Yesu na kintu kya myaka 30, tukamona’mba Yosefa wādi kakitelelwepo mu mānga. Bukamoni bulombola’mba, Madia wādi wa kishala kitatyi kyāshilwile Yesu mwingilo wandi. (Tala kapango kanena’mba “ Le Yosefa Wāfwile Kitatyi’ka?”) Inoko Yosefa wāshele usekununwa—bu kimfwa kiyampe kya shabana wādi ukingile kisaka kyandi, uvuija bisakibwa byakyo, ne kūminina na kikōkeji kufika’nka ne ku lufu. Shabana yense, mutwe wa kisaka yense nansha mwine Kidishitu mukwabo yense ufwaninwe kwiula lwitabijo lwa Yosefa.