Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bubidi wa Balopwe
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bubidi wa Balopwe
MUKANDA wa Bubidi wa Balopwe ushilwila petukadikije mukanda Umbajinji wa Balopwe. I nsekununi ya balopwe 29—balopwe 12 ba mu bulopwe bwa kungala bwa Isalela ne balopwe 17 ba mu bulopwe bwa kunshi bwa Yuda. Mukanda wa Bubidi wa Balopwe nao usekununa ne byālongele bano bapolofeto: Ediya, Edisha, ne Isaya. Nansha ino mānga byokeilondele’po mungya mbadilo ya mafuku, ino isekununa kitatyi kikwatañane na kyāonakanibwe Samadia ne Yelusalema. Mukanda wa Bubidi wa Balopwe ulombola byāpityile mu myaka 340—tamba mu 920 K.K.K. kutūla mu 580 K.K.K. pāpwile mupolofeto Yelemia kusoneka uno mukanda.
Lelo i mvubu’ka idi na Mukanda wa Bubidi wa Balopwe kotudi? Le witufundija bika padi Yehova ne pa bilongwa byandi? I ñeni’ka yotuboila ku bilongwa bya balopwe ne bapolofeto, ne bantu bakwabo batelelwe mu uno mukanda? Tutalei ñeni yotuboila ku Mukanda wa Bubidi wa Balopwe.
EDISHA WAPINGAKENA EDIYA
Mulopwe Ahazia wa Isalela wapone mu njibo yandi ne kubela wabela. Mupolofeto Ediya wamulombola amba usa kufwa. Ahazia wafu, mwanabo Yeholama wamupyana pa lupona. Papo Yehoshafata ubikele bu mulopwe pa Yuda. Ediya waselwa mu kimpumpu kya luvula, ne mwingidi nandi Edisha wamupingakana ke mupolofeto. Mu bula bwa myaka 60, Edisha walonga bingelengele bivulevule.—Tala kapango kanena amba “Bingelengele bya Edisha.”
Mulopwe mwine Moabu pa kutombokela Isalela, Yeholama, Yehoshafata, ne mulopwe wa Edoma abaungwila kulwa nandi bulwi. Penepa abashinde pa mwanda wa kikōkeji kya Yehoshafata. Mwenda mafuku, mulopwe wa Shidea wakute nkuku ya kutamba Isalela bulwi mu kitulumukila. Inoko, Edisha wasokola nkuku’ya. Mulopwe wa Shidea walobe ne kutumanya “tubalwe, ne makalo, ne kibumbo kya ntanda ne miseke” kukakwata Edisha. (2 Balopwe 6:14) Edisha walonga bingelengele bibidi ne kwaluja bene Shidea mu ndoe. Penepa Bene-hadada mulopwe wa Shidea watekela Samadia kasāla; kalengeja kipupo kya nzala kikomo, ino Edisha walaya amba nzala’ya isa kupwa.
Kitatyi kampanda pa kupita’po, Edisha waenda ku Damakasa. Mulopwe Bene-hadada wabela, watume Hazaele akamwipangwile shi usa kukoma ku misongo yandi. Edisha walaya amba mulopwe usa kufwa, kadi Hazaele usa kumupingakena. Dilonda’po’tu, Hazaele watuntumika mulopwe na “kiumbo” (bulangetyi), ne kuyata bulopwe. (2 Balopwe 8:15) Mu Yuda papo Yeholama mwanā Yehoshafata nandi ke mulopwe, kupwa wapyanwa na wandi mwana Ahazia.—Tala kapango kanena amba “Balopwe ba Yuda ne ba Isalela.”
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
2:9—Mwanda waka Edisha wālombele ‘bipindi bibidi bya mushipiditu wa Ediya’? Pa kuvuija mwingilo wandi wa bu mupolofeto wa Isalela, Edisha wādi usakilwa mushipiditu na owa wādi na Ediya, wa kininga ne kubulwa moyo. Pa kuyuka kino, Edisha wālombele bipindi bibidi bya mushipiditu wa Ediya. Edisha wātongelwe na Ediya bu mpingakani ne wādi mwingidi wandi mu bula bwa myaka isamba, nanshi Edisha wādi umwene Ediya bu shandi ku mushipiditu; eyo, Edisha wādi pamo’nka bwa mwana umbedi wa Ediya ku mushipiditu. (1 Balopwe 19:19-21; 2 Balopwe 2:12) Pa kino, monka mwādi mutambwila mwanabute bipindi bibidi bya bupyani bwa shandi, Edisha nandi wālombele ne kupebwa bipindi bibidi bya bupyani bwa ku mushipiditu kudi Ediya.
2:11—Le i “mūlu” mwepi mumo ‘mwākandile Ediya mu kimpumpu’? Ano ke madiulupo a mu imbuo ya ñenyenye nansha mu madiulu a ku mushipiditu mudi Leza ne bandi bana, bamwikeulu, mhm. (Kupituluka 4:19; Mitōto 11:4; Mateo 6:9; 18:10) “Mūlu” mwākandile Ediya i mu madiulu atumbuka toni’a. (Mitōto 78:26; Mateo 6:26) Dikalo dya mudilo pa kupita mu lwelele lubilo, dyātundulwidile Ediya ku kifuko kikwabo kya ntanda, kwaāendelele na kwikala na būmi mu mafuku kampanda. Myaka pa kupita’po, Ediya wātumīne Yeholama, mulopwe wa Yuda mukanda.—2 Bilongwa 21:1, 12-15.
5:15, 16—Mwanda waka Edisha wāpelele kyabuntu kya Nemani? Edisha wāpelele kyabuntu’kya mwanda wādi uyukile amba kingelengele kya kukomeja Nemani kyālongelwe na bukomo bwa Yehova, ke bwandipo. Kebyādipo byendele’mo kumwena kadilo mu mwingilo umupele Leza. Batōtyi ba bine nabo dyalelo basakanga madyese a kwingidila Yehova ke pa mwandapo wa kamweno. Batele mutyima ku kidyumu kya Yesu kya amba: “Umbatambula’byo bitupu, nenu kebapei’byo bitupu.”—Mateo 10:8.
5:18, 19—Le Nemani wādi ulomba kulekelwa mwanda wa kutōta kwaādi utōta bilezaleza? Mobimwekela mulopwe mwine Shidea wadi ke mununu ne muzoze o mwanda wādi wiyalela padi Nemani wa kumukwasha. Shi mulopwe kātōta Dimona, Nemani nandi wadi umutōta. Pa kino kutōta kwa Nemani kwādi’tu kwa kajilwilo bitupu, mwanda’tu wa kukwasha umbidi wa mulopwe ke pa mwandapo wa kusaka kutōta. Nemani wālombele Yehova amulekele pangala pa kano kaji kandi. Edisha wāitabija kunena kwa Nemani amba: “Enda biyampe senene she-e.”
Ñeni Yotuboila’ko:
1:13, 14. Kuboila ñeni ku byotumona ne kulonga bintu na kwityepeja kukokeja kupandija būmi.
2:2, 4, 6. Nansha Edisha byaādi mwingidi wa Ediya mu myaka isamba, ino wāmuzenzele aleke kumushiya. Bine, kino i kimfwa kiyampe kya dikōkeji ne bulunda!—Nkindi 18:24.
2:23, 24. Kine kyobāsepēle na kibengo Edisha i mwanda wādi na dibala kadi uvwele mbwija ya Ediya ya mwingilo. Bana bājingulwile Edisha amba i ntunguluji wa Yehova ino bapela kumumona mu bibundi byabo. Bādi bamunena amba “kanda,” ko kunena amba kanda ku Betele nansha amba kanda mūlu pamo bwa Ediya. Bano bana bādi na mushipiditu wa lonji pamo’nka na wa bambutwile babo. Nanshi i biyampe bambutwile bafundije babo bana kulēmeka bantunguluji ba Leza!
3:14, 18, 24. Mwanda wa Yehova ufikidilanga nyeke.
3:22. Kwasa kwa mikejima ya lubanga pa mema kwāmwekeje’o bu mashi, nansha kadi pakwabo nshi yākolelwe’mo mvwa yādi na dima dityila. Ino Yehova ye wāsakile bino bintu bimweke uno muswelo mwanda wa kufikidija mpango yandi.
4:8-11. Kuyuka Edisha amba “i muntu ujila wa Leza,” ko kwāfikije mwana-mukaji mwine Shuneme amutundaile na kizaji. Mwene netu tufwaninwe kwikala na kizaji ku batōtyi ba kikōkeji ba Yehova?
5:3. Nsongwakaji mwine Isalela wādi na lwitabijo amba Leza udi na bukomo bwa kulonga bingelengele. Kadi wādi na kininga kya kwisambila pa lwitabijo lwandi. Banwe bankasampe, lelo nenu muloñanga bukomo bwa kutamija lwitabijo lwenu mu milao ya Leza ne kwikala na bukankamane bwa kusapwila badimu ne bakwenu ba ku masomo bubinebine?
5:9-19. Mwene kimfwa kya Nemani kilombola amba wa kibengo ukokeja kwityepeja?—1 Petelo 5:5, MB.
5:20-27. Bine, wa bubela wangula bipa bilula! Kulangulukila pa misanshi ne binkumbulu biobolwela yewa udi kulu mu bya ntanda kulu mu bya Leza kuketukwasha twepuke būmi bwa uno muswelo.
ISALELA NE YUDA ABASELWA BU MISUNGI
Yehu ye mulopwe mushingwe māni wa Isalela. Wapēlakana na mwingilo obamupa wa kutukija njibo ya Ahaba. Na manwa, Yehu “waonakanya Bala mu Isalela.” (2 Balopwe 10:28) Atadia, inandya Ahazia, pa kwivwana amba Yehu waipaya wandi mwana, “wataluka waonakanya lukunwa lwa bulopwe lonsololo” ne kwibikika bu mulopwe pa lupona. (2 Balopwe 11:1) Enka Yoashe (Yehoasha) mwanā Ahazia, mwana wa lukeke ye wapanda, ne myaka isamba pa kupita’po wabikikwa bu mulopwe wa Yuda. Yehoasha walonga kyokya kyoloke mu meso a Yehova pa kuludikwa na Yehoiada kitobo.
Kupwa kwa Yehu, balopwe bonsololo babikala pa Isalela abalonga bibi mu meso a Yehova. Edisha wafu bununu mu myaka ya bulopwe bwa munkanā Yehu. Mulopwe wa buná wa Yuda wapingakena Yehoasha i Ahaza, “nandi kalongelepo kyokya kyoloke mu meso a Yehova.” (2 Balopwe 16:1, 2) Ino wandi mwana Hezekia, aye, waikala mulopwe ‘ulamete kudi Yehova.’ (2 Balopwe 17:20; 18:6) Mu 740 K.K.K., papo Hezekia ubikele pa Yuda, Hoshea nandi pa Isalela, Mulopwe Shalemanese wa Ashidia “wayata Samadia, waselela Isalela ku Ashidia” bu misungi. (2 Balopwe 17:6) Pa kino, abaleta beni mu mwaba wa Isalela, ne mutōtelo wa bene Samadia ubabutuka.
Mu balopwe basamba-babidi balonda Hezekia mu Yuda, enka Yoshia ye walonga bukomo bwa kufundula mutōtelo wa bubela mu ntanda’ya. Ku mfulo, mu 607 K.K.K., bene Babiloni abakwata Yelusalema ne ‘Yuda waselwa bu misungi mu ntanda yandi.’—2 Balopwe 25:21.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
13:20, 21—Le kino kingelengele kibingija butōtyi bwa nkoba? Nansha dimo. Bible kalombwelepo amba mikupa ya Edisha yātōtelwe. Bukomo bwa Leza bo bwālongele kino kingelengele, monka mobwādi bulongela bingelengele mu būmi bwa Edisha.
15:1-6—Mwanda waka Yehova wākupile Azadia (utelwa ne bu Uzia) makopo? Uzia “pa kwalamuka ke mukomo kadi, mutyima wandi wazunzulwa . . . kadi wajilula padi Yehova Leza wandi; mwanda watwelele mu njibo ya Yehova kusōka ensense pa madabahu a ensense.” Babitobo “baimanina Uzia” ne kumunena amba “tamba muno mu kipandulwamo,” aye wālobela babitobo o mwanda wātumbilwe na makopo.—2 Bilongwa 26:16-20.
18:19-21, 25—Le Hezekia wāsambile kipwano na Edipito? Mhm. Matope a Labashake ādi a bubela, pamo ponka ne kunena kwaānene amba kakandilepo “kwampikwa kunenwa ne Yehova.” Mulopwe Hezekia wa kikōkeji wādi ukulupile’nka mudi Yehova kete.
Ñeni Yotuboila’ko:
9:7, 26. Butyibi busumininwe bwātyibīlwe njibo ya Ahaba bulombola amba mutōtelo wa bubela ne kumwanga mashi ampikwa mambo i byamunyanji kudi Yehova.
9:20. Kutumba kwādi kutumbile Yehu kwendeja dikalo lubilo lwa mu meso fututu kulombola patōka bupyasakane bwaādi nabo mu kuvuija mwingilo umupelwe. Lelo abe nobe uyukene bu musapudi mupyasakane wa Bulopwe?—2 Temote 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Tukulupilei’tu amba ‘kinenwa kilupuka mu kyakanwa kya Yehova kifikidilanga nyeke.’—Isaya 55:10, 11.
10:15. Monka mwāitabijije Yonadaba na mutyima onso lwito lwa Yehu lwa kukanda pamo nandi mu dikalo, mo monka ne “kibumbo kikatampe” nakyo kikwatakanyanga na mutyima tō Yesu Kidishitu, Yehu wa dyalelo, ne balondi bandi bashingwe māni.—Kusokwelwa 7:9.
10:30, 31. Yehu nansha byakābudilwepo kilubo, ino Yehova wālombwele amba wāsangedile byonso byaālongele. Bine, “Leza kadipo wa bukondame wakuvulaminwa mīngilo” yetu.—Bahebelu 6:10.
13:14-19. Yoashe munkana Yehu kālongelepo bukomo ino wākupile miketo misunsa’tu isatu kete panshi, pa kino wāimika bushindañani bwandi pa bene Shidea. Yehova usaka twingile mwingilo waetupele na mutyima onso ne na bupyasakane.
20:2-6. Yehova “wivwananga kulombela.”—Mitōto 65:2.
24:3, 4. Yehova “kaswelepo kulekela” Yuda mwanda wa mambo a mashi a Manase. Leza ulēmekele mashi a bantu bampikwa mwanda. Tukulupilei amba Yehova ukaluja kinongo pangala pa mashi ampikilwa mwanda na konakanya boba bamwanga’o.—Mitōto 37:9-11; 145:20.
Kamweno Kotudi
Mukanda wa Bubidi wa Balopwe ulombola amba Yehova ufikidijanga milao yandi. Kuselwa bu misungi kwa bekadi ba mu ano malopwe abidi, dibajinji bwa Isalela kupwa ke bwa Yuda, kukoma motudi butyibi bwa bupolofeto butanwa mu Kupituluka 28:15–29:28 amba i bufikidile. Mukanda wa Bubidi wa Balopwe ulombola Edisha amba i mupolofeto wāpyasakenine dijina dya Yehova ne mutōtelo wa bine. Hezekia ne Yoshia i balopwe betyepeje batelelwe bālamine Bijila bya Leza.
Potulanguluka pa mumweno ne bilongwa bya balopwe, bapolofeto, ne bantu bakwabo batelelwe mu mukanda wa Bubidi wa Balopwe, mwene tuboilanga’ko ñeni mikatampe mu byotwielela’ko kulonga ne mu byotwepuka? (Loma 15:4; 1 Kodinda 10:11) Bine, “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
[Kapango/Kifwatulo pa paje 20]
BINGELENGELE BYA EDISHA
1. Mema a Yodano akalañanibwa.—2 Balopwe 2:14
2. Mema mabi a nsulo ya Yediko alumbululwa.—2 Balopwe 2:19-22
3. Bana ba kibengo abatambwe na tuzenza-ntambo.—2 Balopwe 2:23, 24
4. Mema abapebwa ku ba bulwi.—2 Balopwe 3:16-26
5. Wakishala wapebwa māni a kudya.—2 Balopwe 4:1-7
6. Mwinē Shunama mwana-mukaji ñumba wabutula mwana.—2 Balopwe 4:8-17
7. Mwana wasanguka mu lufu.—2 Balopwe 4:18-37
8. Busuku mudi bifwana bubadibwa.—2 Balopwe 4:38-41
9. Bantu katwa abadishibwa na mikate 20.—2 Balopwe 4:42-44
10. Nemani wabelulwa makopo andi.—2 Balopwe 5:1-14
11. Ngehazi watumbwa na makopo a Nemani.—2 Balopwe 5:24-27
12. Kasolwa kabalele pa mema.—2 Balopwe 6:5-7
13. Mwingidi wamone makalo a bamwikeulu.—2 Balopwe 6:15-17
14. Kibumbo kya bene Shidea kibaponenwa na bupofu.—2 Balopwe 6:18
15. Kibumbo kya bene Shidea kibapūtulwa meso.—2 Balopwe 6:19-23
16. Muntu mufwe wasanguka ke mūmi.—2 Balopwe 13:20, 21
[Tabulo/Bifwatulo pa paje 22]
BALOPWE BA YUDA NE BA ISALELA
Solo/Davida/Solomone: 1117/1077/1037 K.K.K. *
BULOPWE BWA YUDA MWAKA (K.K.K.) BULOPWE BWA ISALELA
Lehaboma ․․․․․․ 997 ․․․․․․ Yeloboame
Abidya/Asa ․․․․ 980/978 ․․․․
․․ 976/975/952 ․․ Nadaba/Basha/Ela
․․ 951/951/951 ․․ Zimidi/Omidi/Tibini
․․․․․․ 940 ․․․․․․ Ahaba
Yehoshafata ․․․․․․ 937 ․․․․․․
․․․․ 920/917 ․․․․ Ahazia/Yeholama (Yolama)
Yeholama (Yolama) ․․․․․․ 913 ․․․․․․
Ahazia ․․․․․․ 906 ․․․․․․
(Atadia) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Yehu
Yoashe ․․․․․․ 898 ․․․․․․
․․․․ 876/859 ․․․․ Yehoahaze/Yehoasha
Amazia ․․․․․․ 858 ․․․․․․
․․․․․․ 844 ․․․․․․ Yeloboame II
Azadia (Uzia) ․․․․․․ 829 ․․․․․․
․․ 803/791/791 ․․ Zekadia/Shalumu/Menahema
․․․․ 780/778 ․․․․ Pekaya/Peka
Yotama/Ahaza ․․․․ 777/762 ․․․․
․․․․․․ 758 ․․․․․․ Hoshea
Hezekia ․․․․․․ 746 ․․․․․․
․․․․․․ 740 ․․․․․․ Samadia wakwatwa
Manase/Amona/Yoshia ․․ 716/661/659 ․․
Yehoahaza/Yehoyakimi ․․․․ 628/628 ․․․․
Yehoyakini/Zedekia ․․․․ 618/617 ․․․․
Yelusalema waonakanibwa ․․․․․․ 607 ․․․․․․
[Kunshi kwa dyani]
^ Myaka imo isenselela ku mwaka wa ñanjilo wa kubikala.
[Kifwatulo pa paje 18]
Nemani wētyepeje, wabelulwa na bukomo bwa Yehova
[Kifwatulo pa paje 19]
Le i bika byāfikile Ediya paākandile “mūlu mu kimpumpu”?