1, 2. I bimfwa’ka bya bantu bēpile myanda bitelelwe mu Ngalwilo, ne mwanda waka bitutala netu?

LELO kodi mulangulukile pa bimfwa bya mu Bible bya bantu bēpile myanda? Mu mashapita’tu mabajinji a mukanda wa Ngalwilo, tutana’mo myanda ya Kena wāipaile Abele (Ngalwilo 4:3-8); Lameka wāipaile nsongwalume umo (Ngalwilo 4:23); Bakumbi ba Abalahama bēpotomeje na bakumbi ba Lota (Ngalwilo 13:5-7); Hakala wādi kaetatwila Sala, Sala nandi wafītyilwa Abalahama (Ngalwilo 16:3-6); Ishemele wādi utalukila bonso, kadi bonso nabo bādi bamutalukila.—Ngalwilo 16:12.

² Mwanda waka ino mfika itelelwe mu Bible? Mwanda tubwanya kuboila ñeni ku bino bimfwa bya bantu ba kubulwa kubwaninina. Netu twi ba kubulwa kubwaninina, kadi byotutanwanga na makambakano a muswelo umo mu būmi, tubwanya kwiula bimfwa biyampe bidi mu Bible ne kwepuka byobya bibi. (Loma 15:4) Ne kino kiketukwasha tuyuke mwa kulamina ndoe na bakwetu.

3. I myanda’ka isa kwisambilwa’po mu kino kishinte?

³ Mu kino kishinte, tusa kwifunda’mo kine kyotufwaninwe kupwijija kwisusa, kubulwa kumvwañana, ne mwa  kwibipwijija. Kadi tusa kwifunda’mo misoñanya ya mu Bible ya kyalwilo mine iketukwasha tupwije myanda ne kushala mu kipwano kiyampe na Yehova ne na banabetu.

4. Lelo i mwikadilo’ka usambakene pano pa ntanda, ne i mulupule bika?

⁴ Satana ye mwine ulengeja bantu bekale kwisusa ne kukalañana. Mwanda waka tubanena namino? Mu Edena, Satana wānene amba muntu ense ufwaninwe kutonga kiyampe nansha kibi pa kubulwa Leza amuludike. (Ngalwilo 3:1-5) Ino shi tutale mwikadile ntanda dyalelo, tukamona’mba uno mwikadilo i mulete’nka makambakano. Bantu bavule bamonanga amba badi na lupusa lwa kutonga abo bene kiyampe ne kibi. Badi na mitatulo, mwino, mushipiditu wa kwitāka, kadi kebabañangapo nansha shi butyibi bwabo bubasanshija bakwabo. Uno mwikadilo ulengejanga mfika. Bible witudimuna’mba shi tupeje kuloba, nabya tukekala’nka ba kwipya myanda na bakwabo ne kujilula bininge.—Nkindi 29:22.

5. Yesu wāfundije namani bantu mwa kupwijija kwisusa?

⁵ Pānene Yesu Busapudi bwandi bwa ku Lūlu, wāfundije bana bandi ba bwanga bepuke kwisusa ino balame ndoe nansha shi kebasapo kumwena’mo. Kimfwa, wēbasapwidile bekale biyampe, balete ndoe, kufundwila kulampe bulobo, kupwija bukidibukidi kubulwa kumvwañana kwabo, ne kusanswa balwana nabo.—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Mwanda waka i kya kamweno kupwija bukidibukidi kwisusa? (b) Le i bipangujo’ka bifwaninwe kwiipangula bantu ba Yehova bonso?

⁶ Dyalelo, tutōtanga Yehova potulombela, potusapula, ne potupwila. Shi ketudipo mu ndoe na banabetu, Yehova kaketabijapo butōtyi botumutōta. (Mako 11:25) Pa kupwana na Yehova, tufwaninwe kulekela bakwetu pobetulubila.—Tanga Luka 11:4; Efisesa 4:32.

⁷ Yehova usakila bengidi bandi bonso kwilekela ne kwikala mu kipwano kya ndoe na bakwabo. Tubwanya kwiipangula’mba: ‘Le ndekelanga banabetu bukidibukidi? Le nsangelanga kwikala nabo?’ Shi ubamone amba bikulomba kutamijija’ko mutyima wa kulekela, nabya lomba Yehova akukwashe wilumbulule. Tata wetu wa mūlu ukemvwana ne kulondolola ino milombelo ya kwityepeja.—1 Yoano 5:14, 15.

8, 9. Le i bika byotufwaninwe kulonga shi abetulubila?

⁸ Batwe bonso twi bampikwa kubwaninina, nanshi bantu kebakabulwepo kwitunena nansha kwitulonga bintu bitusansa. (Musapudi 7:20; Mateo 18:7) Le ukalonga’po namani? Tuboilei ñeni ku uno mwanda mumweke: Kaka umo waimuna batutu babidi ku fetyi. Ino tutu umo wafītwa pa mwaebemwina. Pobashala bubidi, uno tutu katompwela kaka’wa. Ino tutu mukwabo wamuvuluja amba uno kaka ke mwingidile Yehova na kikōkeji mu bula bwa myaka 40 nansha byatanwa na makambakano. Wamukulupija’mba kaka’wa kadipo usaka kumusanshija. Le i bika byalongele’po tutu umbajinji? Wamulondolola’mba, “Udi na bubinga.” Tutu watonga kuleka bitupu mwanda’wa.

⁹ Le uno mwanda witufundija bika? Shi muntu wetulubila, tubwanya kutonga bya kulonga’po. Muntu wa buswe ulekelañananga. (Tanga Nkindi 10:12; 1 Petelo 4:8.) “Kulekela kujilula,” i kintu kisangaja Yehova. (Nkindi 19:11; Musapudi 7:9)  O mwanda pakakunena muntu nansha kukulonga kintu kikusansa, kokelwa kwiipangula’mba: ‘Le mbwanya kulekela bitupu uno mwanda? Le mfwaninwe’nka kwiuvuluka?’

10. (a) Le kaka umo walongele namani dibajinji pobamunenene bibi? (b) I mulangwe’ka wa mu Bisonekwa wakweshe uno kaka alame ndoe yandi?

¹⁰ Shi bantu abetunenena bibi, bikokeja kwikala bikomo kwibilwa. Tala byatene kaka umo pania witwa bu Lucy. Bamo mu kipwilo banene bibi pa mwingilo wandi ne pa mwingidijijo wa kitatyi kyandi. Byamusense bininge wakalomba madingi kudi batutu batame. Byaikala namani? Kaka unena’mba baingidije Bible pa kumukwasha aleke kuvulukavuluka milangwe mibi ya bakwabo ino anze kulangulukila bininge padi Yehova. Wakankamikilwe pa kutanga Mateo 6:1-4. (Tanga.) Ano mavese amuvulwije amba kusangaja Yehova kyo kintu kya mvubu mpata. Ebiya watonga kwilwa binenwa bibi’bya. Pano, nansha shi bakwabo banenena mwingilo wandi bibi, udi na nsangaji pa kuyuka’mba uloñanga bukomo bwandi bonso mwanda wa kusangaja Yehova.

11, 12. (a) Le abe mwine kidishitu ukalonga bika shi ubavuluka’mba kudi mwanenu “udi nobe mwanda”? (b) Le tubefunde bika ku muswelo wāpwijije Abalahama lupotopoto? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹¹ “Batwe bonso tukukalanga divule dine.” (Yakoba 3:2) Langa shi ubayuka’mba mwanetu wafītyilwe pa byonanene nansha byonalongele. Le ufwaninwe kulonga’po bika? Yesu wānenene amba “shi uleta kyabuntu kyobe ku kisōkelo ino penepa ubavuluka’mba mwanenu udi nobe mwanda, shiya kyabuntu kyobe’nka penepa ku meso a kisōkelo, taluka wende. Dibajinji kapwane bidi na mwanenu, kupwa shi ubajoka, lambula kyabuntu kyobe.” (Mateo 5:23, 24) Nanshi wisambe na mwanenu. Powisamba nandi, kitungo kyobe i kya kulonga ndoe. Ufwaninwe kwitabija kilubo kyobe pa kyaba kya kumutopeka. Kwikala mu ndoe na banabetu i kintu kya kamweno kutabuka.

¹² Bible ulombola mulaminanga bantu ba Leza ndoe pobesusa. Kimfwa, Abalahama ne mwipwa wandi Lota bādi na bimunanwa bivule, bakumbi babo bāshilula kwipotomeja pa mwanda wa ntanda yebātyepele. Abalahama byaādi usaka ndoe, wālekele Lota atonge mutamba muyampe. (Ngalwilo 13:1, 2, 5-9) Kino bine i kimfwa kiyampe kotudi! Lelo Abalahama wāshele wialakanya pa mwanda wa buntu bwandi? Kijila. Kupwa’tu papo, Yehova wālaile kwesela Abalahama madyese mavule kutabuka byaājimije. (Ngalwilo 13:14-17) I bika byotwifunda pano? Nansha shi tubajimija kintu kampanda, Yehova uketwesela shi tupwija kubulwa kumvwañana kwetu na buswe. ^[1]—Tala bilembwa bya ku mfulo.

13. Le mutadi umo walongele namani pobamunene binenwa bibi, ne i bika byotwifunda ku kino kyandi kimfwa?

¹³ Tala kimfwa kya mu ano mafuku. Mutadi mupya wa mingilo ya ku kitango waite tutu umo ku telefone kumwipangula shi babwanya kwingila nandi pamo mu mwingilo’wa. Uno tutu wamulondolola bibi ne kutyiba telefone mwanda wadi mulobele mutadi mubajinji wa uno mwingilo. Uno mutadi umpya kalobelepo, ino kadi kalekelepo’tu uno mwanda. Kupwa kwa nsá umo, waite monka uno tutu amba bemone. Yenga ulonda’ko, betana ku Njibo ya Bulopwe, pa kupwa kulombela kudi Yehova, besamba bivule mu nsá mutuntulu. Tutu wamulombola byalongekele na mutadi umbajinji. Mutadi mupya wateja na katentekeji ne kwisambila pa bisonekwa  bimo bya kamweno. Ku mfulo, batutu balonga ndoe ne kwingidila pamo nandi ku kitango. Uno tutu wafwijije’ko mutadi pa kwisamba nandi biyampe ne na kanye.

14, 15. (a) Le i kitatyi’ka kyotufwaninwe kulonda madingi adi mu Mateo 18:15-17? (b) I matabula’ka asatu ātelele Yesu, ne tufwaninwe kwikala na kitungo’ka potwialonda?

¹⁴ Myanda mivule īpyanga bene Kidishitu ikokeja ne bine ifwaninwe kupwijibwa na bene bepīle’yo. Inoko, kyaba kimo kebibwanikangapo. Myanda imo ilombanga kwikale bukwashi bwa bakwabo mungya munenena Mateo 18:15-17. (Tanga.) “Bubi” bwātelele Yesu muno ke bwa kwisusapo kutyekutye pa bukata bwa bene Kidishitu. Tubekiyuka namani? Yesu wānenene amba shi nonga-bibi wapele kwisāsa pa kupwa kwisamba na mwanabo, na tumoni, ne na batutu bapelwe kiselwa, ukamonwa pamo “bwa muntu wa mizo ne pamo bwa musonkeji wa musonko.” Dyalelo, kino kishintulula’mba ufwaninwe kupangwa mu kipwilo. Mu buno “bubi” mukokeja kubadilwa ne manyengenyenge nansha buvubavuba, ino shi ke bubi pamo bwa makoji, bulādi bwa bantu ba ngitu imo, bupondo, nansha kutōta bilezaleza, buno abo bulomba’nka kupwijibwa na bakulumpe.

¹⁵ Kyādi kikimba Yesu pa kwitupa ano madingi i kwitulombola mwa kukwashisha mwanetu mwanda wa kumuswa kotumuswele. (Mateo 18:12-14) Le tubwanya kulonda namani ano madingi? (1) Tufwaninwe kulonga bukomo bwa kulonga ndoe na mwanetu pampikwa kulombola’mo bidi bakwabo. Padi bitulomba kwisamba nandi misunsa mivule. Ino le tukalonga namani shi ndoe keijokelepo? (2) Tufwaninwe kwita’po tutu mukwabo uyukile  mwanda’wa twakesamba nandi nansha uyukile kujingulula kiyampe ne kibi. Shi myanda ibapu, nabya “ubaaluja mwanenu.” (3) Ukalombola’mo bakulumpe poso shi enka ubesambe na mwanenu misunsa mivule inoko mubatunya kulonga ndoe.

16. I kika kilombola’mba kulonda madingi a Yesu i kwa kamweno kadi i kilomboji kya buswe?

¹⁶ Pavule, kebilombengapo’tu kufika ku matabula onso asatu adi mu Mateo 18:15-17. Kino kyo kisakwa. Mwanda waka? Mwanda divule, yewa ulongele bibi witabijanga kilubo kyandi ne kupwija mwanda, enka nenki kekukidipo kya kumupangila. Muntu ulubilwe ufwaninwe papo kulekela mwanabo amba bekale mu ndoe. Nanshi i kimweke patōka mu madingi a Yesu amba, ke biyampepo kwipejeja kwenda kukamona kala bakulumpe. Tukebamona enka shi tubapu kulonda matabula abidi mabajinji ne shi kudi bukamoni bulombola’mba bubi’bwa i bulongwe.

17. Le i madyese’ka otukatambula shi tusaka “ndoe” umbukata mwetu?

¹⁷ Byotukidi ba kubulwa kubwaninina, tukasanshija bakwetu. Mwanā bwanga Yakoba wāsonekele amba: “Shi kudi muntu kakukalangapo mu binenwa, yao i mubwaninine, ubwanya kulama ne ngitu yandi yonso mituntulu.” (Yakoba 3:2) Pa kupwija kubulwa kumvwañana, tufwaninwe kulonga bukomo bwa kusaka “ndoe ne kwīlondalonda.” (Ñimbo ya Mitōto 34:14) Shi twendelele kulonga ndoe na bakwetu, tukekala mu kipwano kiyampe na batutu ne bakaka, ne kino kikalama bumo bwetu. (Ñimbo ya Mitōto 133:1-3) Kya mvubu kutabuka, tukapwana bininge na Yehova, “Leza upāna ndoe.” (Loma 15:33) Tukeselwa ano madyese enka shi tupwija kwisusa na buswe.