Lelo Wadi Uyukile Kala?
Le bampunga ba byombo ba pa kala bādi bajika bipungwa byabo namani?
Lionel Casson, shayuka umo mu myanda itala byombo ushintulula bintu byādi bilonga bampunga ba byombo mu kitatyi kya Loma pa kupwa kujika mitanta ya mbao ya bipungwa byabo. Badi bavudile “kulamika mu mitanta nansha ke panja pene na kole [bubanda] ne bupula, ne kusambanya kilenda kya kole munda.” Kitatyi kilampe kumeso kwa bene Loma, bene Akadia ne bene Babiloni nabo bāingidije bubanda mwanda wa kujika bipungwa byabo.
Bisonekwa bya Kihebelu bisambila pa manwa a uno muswelo mu Ngalwilo 6:14. Kishima kya Kihebelu kyalamwinwe pano bu “bunange” kifunkila na bubine pa bubanda, kintu kya kipangila kidi bwa māni matyange na pitolo.
Bubanda bwa kipangila i bwa miswelo ibidi—bwa mema ne bukomokomo. Bampunga ba byombo ba pa kala bādi bengidija bwa mema; bādi bebushingididila ku bipungwa byabo. Shi abebushinga’ko, bubanda bwa mema bwādi būma ne kukomanana, bwaikala bwa ndya-malonda ya kujika mema.
Bubanda bwādi bungi mu matanda atelelwe mu Bible. Musanza wa Shidimi, wādi ku Dijiba Difwe, ‘wādi muyule bina bya bubanda.’—Ngalwilo 14:10.
Le pa Kala Bādi Bengidija Manwa’ka pa Kulama Mwita?
Mwita i bya kudya bya mvubu bya tamba kala. Batumibwa bamo kumeso kwa kushilula kwenda na Yesu, bādi babiluwe ku Dijiba dya Ngadilea. (Mateo 4:18-22) Dibajinji kipindi kya mwita wadi ukwatwa’ko wadi uselelwa ku “matyapu” a pabwipi.
Manwa a mwa kulamina mwita ādi padi engidijibwa mu Ngadilea wa kala, akingidijibwanga mu bifuko bimo. Mwita utalulwanga bidi bya munda ne kukendwa mu mema. Dibuku Bwifundi bwa bya Busendwe bya Kala (Angele) dilombola bintu byadi bilongwa amba: “Mwepo wa matuntulu ushiñwanga mu mabayu, mu kanwa ne mu mapalu. Mwita mutūtwe mwepo wadi wanikwa pa kipeba. Mafuku 3 kutūla ku 5 pa kupita’po waanunwa. Mu kino kitatyi, mema adi mu umbidi ādi ōma ne mwepo muvube nao watwela mu misunya. Pa kupwa kūma’o wekwata ne kūma té.”
Ketuyukilepo bitatyi byādi bilonga mwita pa kulamwa’o uno muswelo. Inoko, bubine i buno’mba kupota kwādi kupota bene Edipito ba pa kala mwita mulamwe senene ku Shidea, kulombola’mba manwa obāingidije aendekele.