Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

MU BINTU BIETU BIA KALE

Bakashala ne lulamatu “dîba dia diteta”

Bakashala ne lulamatu “dîba dia diteta”

MVITA ya kumpala ya buloba bujima yakenzeka mu 1914 yakaleja patoke muvua Balongi ba Bible kabayi babuelakana mu mvita. (Yesh. 2:2-4; Yone 18:36; Ef. 6:12) Batendeledi ba Nzambi ba mu Grande-Bretagne bakenza tshinyi?

Henry Hudson

Mu 1916, Tshibambalu tshia malu a busalayi tshiakela mukenji mu Grande-Bretagne bua bantu balume bavua kabayi basele ba bidimu 18 too ne ku 40 bua kubuela mu busalayi. Tshivua tshilongolole bua kulekela bantu bavua babenga kubuela ku busalayi bua “ntendelelu wabu anyi bua kondo ka muoyo.” Mbulamatadi wakalongolola tubadi bua kumanya bantu bavuabu mua kulekela.

Matuku makese pashishe, bakela Balongi ba Bible 40 mu maloko a basalayi ne bakatuma 8 mu mvita ku mikalu ya ditunga dia France. Tshienzedi etshi tshibi tshiakasaka bana betu ba mu Grande-Bretagne bua kufundila Herbert Asquith uvua kavula mbedi mukanda babenga bua muvuabu bele bana betu abu mu maloko ne kuenza dilomba divuabu batue tshiala kudi bantu 5 500.

Bakapeta lumu ne: bavua ne bua kuasa bana betu muanda mukulu bavuabu batume mu France bua muvuabu babenge bua kuluangana mu mvita. Pavua bana betu mu mulongo bua kubasabu, bakashintulula tshibawu tshiabu ne kubakoselabu buloko bua bidimu dikumi. Bakabapingaja mu Angleterre bua kubelabu mu buloko.

James Frederick Scott

Bu muvua mvita itungunuka, bakela mukenji mukuabu bua kubueja mu busalayi too ne bantu balume bakavua basele. Bakafunda Henry Hudson uvua doktere ne Mulongi wa Bible ku kabadi ka mu Manchester mu Angleterre. Mu dia 3 ngondo wa 8 wa 1916, kabadi kakamupisha, kumuambila bua afute tshibawu ne kumupingaja ku busalayi. Anu tshikondo atshi, kuvua tshilumbu tshikuabu tshia muanetu James Frederick Scott uvua ne bidimu 25 mu bu kolportere ku kabadi ka mu Édimbourg mu Écosse. Kabakamusangana ne bualu to. Bakatuma tshilumbu ku kabadi kakuabu ka mu Londres. Musangu eu bakapisha muanetu Herbert Kipps, kumufundilabu bua afute tshibawu ne kumutumabu ku busalayi.

Mu ngondo wa 9 wa 1916, bana betu batue ku 264 bavua bafunde bua kubumbushabu ku busalayi. Bakumbusha 5 mu busalayi, kupeshabu 154 “midimu mikole,” bakapesha 23 midimu ya mu mvita ivua kayiyi ilomba dishipangana, bakapingaja 82 ku busalayi ne bakela bamue ba kudibu mu buloko bua muvuabu babenga kuluangana. Bantu ba bungi bakabenga malu a tshikisu avuabu benzela bana betu abu mu buloko, nunku mbulamatadi wakabumbusha mu maloko a basalayi ne kubatuma bua kuenza midimu mu tumponya.

Pryce Hughes

Edgar Clay ne Pryce Hughes bavua balue batangidi ba Betele wa mu Grande-Bretagne bakenza mudimu ku baraje wa nzembu mu Pays de Galles. Ku lukuabu luseke, bakatuma Herbert Senior, umue wa ku bantu muanda mukulu bavuabu bumbushe mu France mu buloko bua Wakefield mu Yorkshire. Bakuabu bakafuta tshibawu tshiabu mu dienza midimu mikole mu buloko bua Dartmoor, mu buloko ebu muvua bantu ba bungi bavua babenga bua kuya ku mvita.

Bakakengesha bikole mulongi wa Bible kampanda Frank Platt uvua muitabe bua kuenza midimu ivua kayiyi ya malu a mvita pavuabu bamutume ku mikalu ya ditunga. Bakakengesha bikole Atkinson Padgett uvua mulonge bulelela matuku makese panyima pa mumane kudifundisha ku busalayi kudi banene ba basalayi bua muvuaye mubenge bua kuluangana.

Herbert Senior

Nansha muvua bana betu tshikondo atshi kabayi bumvue bimpe tshivua kubenga kubuelakana mu mvita, bakadienzeja bua kusankisha Yehowa Nzambi. Bantu bonso badibu batele mu mêna abu mu tshiena-bualu etshi mbashiye tshilejilu tshimpe tshia dibenga kubuelakana mu mvita nangananga mu “dîba dia diteta” dikole. (Buak. 3:10)​—Mu bintu bietu bia kale mu Grande-Bretagne.