1-3. (a) Esther ne winjo nade sama ne odhi e kom ruoth? (b) Ruoth ne otimo ang’o kane Esther odhi ire?

 ESTHER wuotho mos ka chunye ridore kochomo kom ruoth. Par ane kaka piny ne oling’ thi sama Esther ne donjo e od ruodh Persia man Shushan. Od ruoth ne oger maber nyowuoyo kendo ne lombo wang’. Sirni mag odno kaachiel gi tado ne oked maber kendo ne olosgi gi bepe ma nengogi tek mowuok Lebanon. Kata kamano, gie sechego, Esther ne ok nyal weyo mago ogal pache. Noketo pache duto kuom jalno ma ne obet e kom ruoth, ma koro ngimane ne nie luete.

² Ka ruoth ng’iyo Esther kowuoro ahinya gima nyalo bedo ni nokele, norieyone ludhe mar dhahabu ma ne nie lwete. Rieyo luth kamano nyalo nenore ka gima tin, kata kamano, timno ema ne dhi reso ngima Esther, nimar donjone e od ruoth maok oluonge ne en ketho mowinjore gi kum mar tho. To mano kaka chuny Esther ne ogonyore sama ne omulo wi luth ma ruoth ne orieyoneno!—Esther 5:1, 2.

³ Gimoro amora kuom Ruoth Ahasuerus ne nyiso mwandu koda tekone modhuro. Wachore ni lep ruodhi mag Persia e kindego nengogi ne nyalo chopo milionde mag dola. Kata obedo ni Ahasuerus ne en ng’at ma kamano, nohero Esther, kendo Esther nong’eyo ni chwore ohere. Ruoth nowachone niya: ‘Esther, en ang’o midwaro? Wachna, gimoro amora mikwayo to anamii, kata da en mana dir pinya.’—Esther 5:3, The Bible in Luo, 1976.

4. Gin weche mage mapod ne dwarore ni Esther olo?

⁴ Esther osenyiso ni en gi yie kod chir makende kuom biro e nyim ruoth mondo okony joge. Chop kanyo weche ne osedhine maber. Kata kamano, tich matek ne pod ni nyime. Ne nyaka onyis ruoth ma jang’ayini ni Haman ma ne ruoth ogeno ahinya ne en janek ma ja miganga, kendo ne osetiyo gi riekni maricho ma omiyo ruoth oyiene timo chenro mar tieko oganda Esther  duto. Ang’o ma Esther ne nyalo timo mondo ruoth oyie gi wachne, kendo ang’o mwanyalo puonjore kuom yie ma ne Esther onyiso?

5, 6. (a) Esther notiyo nade gi puonj mayudore e bug Eklesiastes 3:1, 7? (b) Ere kaka yo ma Esther nowuoyogo gi chwore ne onyiso rieko?

⁵ Be ne owinjore ni Esther ohul wachno e nyim ji duto ma ne ni kanyo? Timo kamano dine okelo ne ruoth wichkuot kendo dine omiyo Haman thuolo mar kwedo wechego. Omiyo ang’o ma ne Esther otimo? Higni mang’eny motelo ne mano, Ruoth Suleman nondiko niya: “Gik moko duto gin gi ndalo mowinjorenigi,. . . chieng’ ling’, kendo chieng’ wuoyo.” (Ekl. 3:1, 7) Wanyalo bedo gadier ni Mordekai, jal ma ne oluoro Nyasaye ne opuonjo Esther wechego kinde ma ne odak kode. Onge kiawa ni Esther ne ong’eyo gimomiyo dwarore ahinya ni ng’ato oyier malong’o kinde kata “chieng’ wuoyo.”

⁶ Esther nowacho niya: “Ka ruoth oyie, mondo ruoth obi kaachiel  gi Haman kawuono e chiemo maselosone.” (Esther 5:4) Ruoth ne oyie gi wachno mogwelo Haman bende. Be ineno kaka Esther ne otiyo gi rieko? Ne ok okuodo wi chwore e nyim ji to ne oyiero thuolo mowinjore mar nyiso chwore gima ne chande.—Som Ngeche 10:19.

7, 8. Nyasi mokwongo ma ne Esther oloso ne chalo nade, to ang’o momiyo ne ok onyiso ruoth gima ne chande gie kindeno?

⁷ Onge kiawa ni Esther notiyo matek mondo one ni gimoro amora ma chwore ne ohero ne yudore e nyasino. Ne nitie divai maber e nyasino mondo omi ji obed mamor. (Zab. 104:15) Ahasuerus ne mor, omiyo nochako openjo Esther kendo gima ne chande. Be koro ne owinjore Esther ohul gima ne chande e kindeni?

⁸ Esther noneno ni pod orit mondi. Ne ogwelo ruoth kaachiel gi Haman mondo obi e nyasi machielo e odiechieng’ ma ne luwo. (Esther 5:7, 8) Ang’o momiyo ne pod orito? Ng’e ni kaluwore gi chik mar ruoth, ogandagi Esther ne ochomo tho. Nikech ngima ji mang’eny ne ni kama rach, ne nyaka Esther yier kinde mowinjore  mar wuoyo. Omiyo, ne orito komanyo thuolo machielo mar nyiso chwore kaka ne ogene kendo ne omiye luor.

9. Ang’o momiyo horuok en kido madwarore ahinya, to wanyalo luwo nade ranyisi ma Esther noketo kuom wachni?

⁹ Horuok en kido maber ahinya kata obedo ni ji mang’eny ok nyis kidono. Kata obedo ni Esther chunye ne chandore ahinya kendo ne ogombo wacho gima ne nie chunye, ne pod ohore mos korito kinde mowinjore. Wanyalo puonjore kuom ranyisi mar Esther nikech kinde moko wan bende waseneno wach madwarore ni orie. Kapo ni wadwaro ni ng’at moro ma nigi telo olos wachno, ber ka waluwo ranyisi mar Esther kendo wahore mos. Ngeche 25:15 wacho niya: “Kitimo kinda aming’a iloko chuny ruoth; twak mayom onyoso chuny dhano.” Ka wahore mos mondo wayud kinde mowinjore kendo wawuoyo gi muolo kaka Esther ne otimo, wanyalo loko kata ja akwede ma chunye tek ka kidi. Be Jehova, Nyasach Esther nogwedho horuokne gi rieko ma ne onyiso?

10, 11. Ang’o ma ne ochwanyo Haman kane owuok e nyasi mokwongo, to chiege gi osiepene ne ojiwe ni otim ang’o?

¹⁰ Horuok ma ne Esther onyiso nomiyo gik mabeyo otimore. Haman nowuok e nyasi mokwongo “koil kendo ka chunye mor” kogalo ni ruoth gi chiege ne ohere sidang’. Kane Haman ochopo e rangach mar od ruoth, nopo korado gi Mordekai, Ja-Yahudi ma ne pod otamore kulorene. Mana kaka ne waneno e sula mokalo, Mordekai notamore kulore ne Haman ok nikech nochaye, to nikech norito winjruokne gi Jehova Nyasaye. Kata kamano, kanyo gi kanyo ‘mirima nohewo’ Haman.—Esther 5:9.

¹¹ Kane Haman onyiso chiege gi osiepene wachno, ne gijiwe ni olos yath ma borne romo mita 22, kae to okwa ruoth mondo oyiene ogur Mordekai e yadhno. Haman ne mor gi parono, mi sano sano ne ochiko ni olos yadhno.—Esther 5:12-14.

12. Ang’o momiyo ruoth ne okwayo mondo osomne buge moting’o weche sirkal, to mano ne omiyo ofwenyo wach mane?

¹² Sama chenrogo ne dhi nyime, gimoro ne otimore ne ruoth. Muma wachonwa ni otienono “nindo notamo ruoth” mi nochiko ni okelne buge mondikie gik matimore e sirkande mondo osomne gi dwol. Weche ma ne osomne ne oriwo chenro moro mane otim mondo onege. Ne oparo kaka ne omak moneg jogo ma ne dwaro nege. To ne openjore kabe ne nitie gima ne otim ne Mordekai, jal ma ne ofwenyo wachno. Nodwaro ng’eyo kabe ne omiye mich moro amora. Ne oyudo ni onge gima ne otimne Mordekai.—Som Esther 6:1-3.

13, 14. (a) Ere kaka weche ne ochako lokore ne Haman? (b) Chi Haman kaachiel gi osiepe Haman nowachone nang’o?

¹³ Ka iye owang’, ruoth nopenjo ni gin jotich mage mag od ruoth ma ne nitie gie sechego mondo okonye rieyo wachno. Gima iwuoro en ni Haman ne nitie kuno—nenore ni ne omondo mondo okwa ruoth oyiene oneg Mordekai. To kapok Haman owacho kwayone, ruoth nopenje gima inyalo tim ne ng’at ma ruoth morgo. Haman ne galo ni en ema ruoth wuoyo kuome. Omiyo, Haman nowuok gi chenro moro makende mar nyadhi kowacho niya: Orwak ne ng’atno law ruoth, kendo omiye faras mar ruoth oidhi, kendo jatelo maduong’ owuoth e nyime ka gilworo Shushan to jatelono goyo milome ma ji te winjo kopakogo ng’atno. Par ane kaka piny nochamo Haman sama ne ruoth onyise ni ng’at ma ne onego omi luor ne en Mordekai! To iparo ni ng’ano ma ne ochik ni ogo milome mipakogo Mordekai? Ne en mana Haman owuon!—Esther 6:4-10.

 ¹⁴ Haman ne otimo migawono gi chuny mapek, kae to oreto kodok e ode kowinjo malit. Chiege, kaachiel gi osiepene nonyise ni kaka weche ne dhino, Haman ne ok dhi loyo Mordekai, Ja-Yahudi.—Esther 6:12, 13.

15. (a) En ber mane ma ne obedoe nikech horuok mar Esther? (b) Ang’o momiyo en rieko bedo gi chuny mar ‘rito’?

¹⁵ Nikech Esther ne ohore morito odiechieng’ maluwe eka onyis ruoth gima ne chande, mano nomiyo Haman thuolo mar timo gima ne dhi goye piny. Donge nyalo bedo ni Jehova Nyasaye ema ne omiyo ruoth ok onindo e otienono? (Nge. 21:1) Wang’eyo gimomiyo Wach Nyasaye nyisowa ni wabed gi chuny mar ‘rito.’ (Som Mika 7:7.) Ka warito mondo Nyasaye okaw okang’, wanyalo yudo ni otiekonwa chandruogewa e yo maber moloyo kaka ne waparo.

16, 17. (a) Kinde ma ne owinjore Esther owuoye ne ochopo karang’o? (b) Ere kaka Esther nopogore gi Vashti?

¹⁶ Esther ne ok otemo ruoth kuom miyo orit gaming’a. E nyasi mar ariyoni ne nyaka to onyis ruoth weche duto. To ne odhi timo kamano e yo mane? Ruoth ne omiye thuolo mar timo kamano kuom penje kendo gima kwayone ne en. (Esther 7:2) Koro kinde ma Esther nonego owuoye ne ochopo.

¹⁷ Nyalo bedo ni Esther nolamo Nyasache gie chunye kapok owacho wechegi: “Yaye ruoth, kaseyudo ng’wono e wang’i, kendo ka ruoth oneno ni ber, mondo omiya ngimana kuom kwayona, kendo joga bende kuom dwarona.” (Esther 7:3) Ne ni ne onyiso maler ni ne odhi luwo gima ruoth ne dhi ng’ado e wachno.  To mano kaka Esther nopogore ahinya gi Vashti, ma ne okuodo wi chwore goyiem! (Esther 1:10-12) E wi mano, Esther ne ok onyiso chwore ni ne otimo marach kuom geno Haman. Kar mano, ne osayo ni ruoth okonye kik nege.

18. Esther nolero ne ruoth gima ne chande e yo mane?

¹⁸ Nyaka bed ni wachno ne obwogo ruoth kendo ne omiyo owinjo malit. Mano ne en ng’a ma ne dwaro nego chi ruoth? Esther ne odhi nyime wacho kama: “Oseng’iewwa kaachiel gi jowa mondo onegwa kendo otiekwa nyaka warum. To ka da bed ni oseng’iewwa mana ni mondo wabed wasumbni machwo gi mamon, to da aling’ aling’a, nikech chandruokwa da ok okeloni asara.” (Esther 7:4, Luo, 1976.) Ne ni Esther nowacho moriere gima ne chande, kata kamano ne omedo wacho ni kapo ni ne gidhi mana bedo wasumbni, dine oling’ aling’a. To nikech nek ma ne idhi timno ne dhi mulo kata mana ruoth, ne nyaka owuo.

19. Ang’o mwanyalo puonjore kuom Esther e wi kaka wanyalo ywayo ji e yor wuoyo?

¹⁹ Ranyisi mar Esther puonjowa weche mang’eny kuom kaka wanyalo timo mondo wechewa obed maywayo ji. Kapo ni dwarore ni inyis ng’at moro mihero kata ng’at manie telo chandruok moro mantie, horuok, luor, kendo wacho weche e yo moriere konyo ahinya.—Nge. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esther ne oelo nade chenro marach mar Haman, to mano ne omiyo ruoth okawo okang’ mane? (b) Haman ne otimo ang’o kane ofweny ni en ja miganga?

²⁰ Ahasuerus nopenjo gi gero niya: “En ng’a mosehedhore timo gima kamano? Erego?” Tem neno e pachi ka Esther siemo Haman gi lwete kendo owacho niya: “En jasigu, ma jasadha! En  Haman ng’at marachni.” Piny noling’ thi. Haman ne tetni gi luoro. Tem neno ka ruoth ma ja mirimani wang’e lil sama ofwenyo ni Haman, osiepne mogeno, nomiyo ogoyo seyi mar tieko chiege ma ne ohero! Ruoth ne owuok mapiyo modhi e puodho mondo okue pache.—Esther 7:5-7, Luo, 1976.

²¹ Haman ma koro ne osefweny ni ja miganga, ne odhi e tiend chi ruoth kwayo ng’wono. Kane ruoth oduogo e ot, moyudo ka Haman nie tiend Esther, nowacho gi mirima ni Haman ne dwaro nindo gi chi ruoth e od ruoth owuon. Mano ne en kum mar tho moriere. Ne ogol Haman e nyim ruoth, ka oum wang’e. Eka achiel kuom jotend ruoth nowacho ne ruoth ni Haman ne oseloso yath moro marabora ma ne odwaro guroe Mordekai. Kanyo gi kanyo, Ahasuerus ne ochiko ni ogur Haman e yadhno.—Esther 7:8-10.

22. Ere kaka ranyisi mar Esther konyowa kik wajog, kik wapar ni lokruok ok nyal bedoe, kata kik wawe bedo gi yie kuom Nyasaye?

²² E piny marachni, yot mondo ng’ato opar ni onge chieng’ ma weche notim e yo makare. Be nitie kinde ma iseparoe kamano? Esther chunye ne ok ojok, kendo ne ok oparo ni lokruok ne ok nyal bedoe. Bende, ne ok oweyo bedo gi yie kuom Nyasaye. E kinde mowinjore, nowacho adier gi chir kogeno ni Jehova biro timo gik modong’. Mad wan be watim kamano! Jehova pok olokore. Pod en gi nyalo mar mako jomaricho koda jo miganga e obadhogi giwegi mana kaka ne omako Haman.—Som Zaburi 7:11-16.

23. (a) Gin mich mage ma ruoth ne omiyo Mordekai gi Esther? (b) Ere kaka weche ma Jakobo nokoro kane ochiegni tho e wi Benjamin ne ochopo? (Ne sanduk mawacho ni “ Kaka Wach Moro ma ne Okor Nochopo.”)

²³ Gikone, ruoth Ahasuerus nong’eyo ni Mordekai ma ne orese kik nege bende ema ne opidho Esther. Noketo Mordekai e migawo mar Haman kendo nomiyo Esther od Haman, moriwo mwandune mogundho. Esther ne oketo Mordekai mondo ochung’ne mwandugo.—Esther 8:1, 2.

24, 25. (a) Ang’o momiyo Esther ne ok nyal weyo weche gi kanyo kata obedo ni ne osefweny miganga mar Haman? (b) En okang’ mane ma Esther ne ochako okawo ma ne nyalo miyo onege?

 ²⁴ Nikech koro ne ok dhi neg Esther gi Mordekai, be mano koro ne nyiso ni Esther ne onego owe wechego gi kanyo? Nonyalo timo kamano mana kapo ni ne ok odewo jomoko. Gie kindeno, chik ma ne Haman ogolo ni oneg Jo-Yahudi duto ne landore e pinyno. Haman nosegoyo ombulu miluongo ni Pur—ma ne nyalo bedo ni ne en tim juok—mondo onyise kinde mowinjore mar monjo Jo-Yahudi. (Esther 9:24-26) Kata obedo ni dweche moko ne pod dhi kalo, chieng’no ne ruyore. Be ne inyalo geng’ masirano?

²⁵ Esther ne ochako odhi kendo e nyim ruoth ka ok oluonge kata ka mano ne nyalo miyo onege. Gie kindeni ne oywak kosayo chwore mondo oketh chik ma ne oseket mar tieko ogandane. Kata kamano, chike Jo-Persia ma ruoth oketoe seyi ne ok nyal loki. (Dan. 6:12, 15) Omiyo ruoth ne omiyo Esther gi Mordekai thuolo mar loso chik manyien. Chik moro ne ogol mamiyo Jo-Yahudi ratiro mar goyo lweny kik neggi. Joote mariembo farese ne oor e pinyruodhno duto mondo giter wach maberno ne Jo-Yahudi. Ji mang’eny chunygi ne oduogo. (Esther 8:3-16) Nyaka bed ni Jo-Yahudi ma ne oke e pinje ma ne nie bwo Persia noikore gi gi lweny mondo giked, gima ne dak gitimo dine bed ni onge  chik manyienni. To penjo maduong’ ne en ni, be “Jehova mar ogendini” mag lweny ne dhi bedo gi joge?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Jehova ne okonyo joge loyo wasikgi e okang’ mane? (b) En wach mane ma ne okor ma ne ochopo kane oneg yawuot Haman?

²⁶ Kane chieng’no ochopo ne oyudo ka oganda Nyasaye oikore. Jotend Jo-Persia mang’eny bende ne oriwogi lwedo, nikech wach noselandore malach ni Mordekai, Ja-Yahudi, ne koro en jatelo mar ariyo maluwo ruoth Ahasuerus. Jehova nomiyo joge oloyo lwenyno. Ne okonyogi mondo gilo wasigugo chuth mondo wasigugo kik yud thuolo kata matin mar chulo kuor. a—Esther 9:1-6.

²⁷ E wi mano, Mordekai ne ok dhi bedo gi kue chung’ ne od Haman kapod yawuot Haman apar ngima. Gin be ne oneggi. (Esther 9:7-10) Mano ne ochopo weche moko ma ne okor e Muma. Nyasaye ne osekoro ni ne idhi tiek chuth Jo-Amalek ma ne gin wasik oganda Nyasaye. (Rapar 25:17-19) Nyalo bedo ni yawuot Haman ne gin moko kuom kodhi mogik mag oganda ma ne okuong’no.

28, 29. (a) Ang’o momiyo lweny ma ne Esther gi joge okedo ne en dwaro mar Jehova? (b) Ang’o momiyo ranyisi mar Esther konyowa e kindegi?

²⁸ Kata obedo ni Esther ne pod tin, ne ochune kawo ting’ mapek ahinya—kaka loso chik mar lweny kendo neno ni ogo lwenyno. Mano ne ok en gima yot. Kata kamano, dwaro mar Nyasaye ne en ni kik keth Jo-Israel nimar ogandano ema ne dhi golo Mesia ma ne osingi, kendo Mesiano ema ne dhi bedo geno mar dhano duto! (Chak. 22:18) Jotich Nyasaye me kindegi mor ng’eyo ni kane Mesia ma en Yesu obiro e piny, ne okwero jolupne ni chakre kindeno ka dhi nyime ne ok onego gidonj e lweny.—Math. 26:52.

²⁹ Kata kamano, Jokristo kedo e lweny mar ranyisi nikech Satan dwaro ahinya mondo oketh yiewa kuom Nyasaye. (Som 2 Jo Korintho 10:3, 4.) Mano kaka ber bedo gi ranyisi kaka mar Esther! Mana kaka Esther, mad wanyis yie marwa kuom tiyo gi rieko mondo waywa ji gi wechewa, kuom nyiso chir, kendo kuom chiwruok mondo wakony oganda Nyasaye.