1, 2. (a) Ler ane kit wuoth gi kuyo ma Ruth gi Naomi ne nigo. (b) Ere kaka chal mar Ruth gi Naomi ne opogore e kit wuoth ma ne gidhiye?

 RUTH ne wuotho e bath Naomi e pewni mag Moab ma ne yamo kuthoe ahinya. Ne gin mana mine ariyo kendgi e pap molandore. Tem ane neno e pachi ka sa niang’ to Ruth ng’iyo Naomi kowuoro ni gibiro buoro kanye otienono. Nohero Naomi ahinya kendo ne odwaro timo gimoro amora mondo orite.

² Moro ka moro kuom minegi ne nigi kuyo maduong’. Noyudo Naomi osebedo chi liel kuom higni mogwaro, to gie kindeno ne oywago yawuote ariyo, Kilion kod Mahlon, ma ne oa tho machiegni. Ruth bende ne ywago chwore. Ne en chi Mahlon ma koro nosetho. Ruth gi Naomi ne dhi kamoro achiel, taon mar Bethlehem e piny Israel. Kata kamano, chalgi ne opogore e wuoth ma ne gidhiyeno. Naomi ne dok thurgi. Ruth to ne dhi kama okiya, koweyo thurgi, wedene, kaachiel gi chikegi chien—moriwo kata nyiseche ma ne gilamo.—Som Ruth 1:3-6.

3. Gin dwoko mag penjo mage mabiro konyowa luwo yie mar Ruth?

³ Ang’o ma ne nyalo miyo nyako matin kaka Ruth okaw okang’ maduong’ kamano? Ne odhi nyalo nade chako ngima manyien kendo rito Naomi? Dwoko mag penjogi biro konyowa luwo gik mang’eny mabeyo kuom yie ma Ruth nya Moab nonyiso. (Ne bende sanduk mawacho “ Buk Matin Moting’o Puonj Mabeyo Ahinya.”) Mokwongo, we wane ane gimomiyo mine ariyogo ne dhi e wuoth mabor kamano.

4, 5. (a) Ang’o momiyo Naomi kaachiel gi joode ne odhi dak e piny Moab? (b) Gin pek mage ma ne Naomi oyudo ka en e piny Moab?

 ⁴ Ruth ne opon Moab, piny moro yor ugwe mar Nam Chumbi. Pinyno ne en kama oting’ore ma ne nigi yiende mongelore ongelore koda yore ma ohula okunyo. Kinde mang’eny, “piny Moab” ne nyago chiemo kata mana e kinde ma piny Israel to ne nigi kech. Wach kech moro ma ne owuok e piny Israel ema nomiyo Ruth ong’eyo Mahlon kaachiel gi joodgi.—Ruth 1:1.

⁵ Kejno nomiyo Elimelek chwor Naomi ong’ado mar dar gi chiege kaachiel gi yawuote ariyo dhi dak Moab. Nyaka bed ni darno ne okelo pek ne moro ka moro kuom joodno, nimar ne dwarore ni Jo-Israel kik bare dhi e lamo kama Jehova ne oyiero. (Rapar 16:16, 17) Naomi norito winjruokne gi Nyasaye. Kata kamano, chunye ne obedo malit kane chwore otho.—Ruth 1:2, 3.

6, 7. (a) Ang’o momiyo nyalo bedo ni Naomi ne ok mor kane yawuote okendo nyi Moab? (b) Ang’o momiyo wanyalo puoyo yo ma Naomi ne odakgo gi mond yawuote?

⁶ Nyalo bedo ni Naomi ne ochako oyudo lit machielo kane yawuote okendo nyi Moab. (Ruth 1:4) Nong’eyo ni kwargi ma Abraham ne otimo kinda ahinya mondo odwar ne wuode Isaka dhako e kind wedene ma ne lamo Jehova. (Chak. 24:3, 4) Bang’e, chik Musa ne okwero Jo-Israel ni yawuotgi kata nyigi kik donj e kend gi joma ok Jo-Israel, nimar ne ginyalo miyo oganda Nyasaye olam nyiseche manono.—Rapar 7:3, 4.

⁷ Kata kamano, Mahlon gi Kilion ne okendo nyi Moab. Bed ni wachno ne omoro Naomi kata ooyo, gima wan-go gadier en ni Naomi nonyiso mond yawuote, Ruth gi Orpa ng’wono koda hera madier. Nyalo bedo ni ne otimo kamano kogeno ni chieng’ moro ne ginyalo riwore kode e lamo Jehova, kendo nenore maler ni Ruth gi Orpa ne ohero Naomi. Winjruok maberno ne okonyogi kane masira oneno; chwo mon matindogo ne otho kata kapok ginyuolo nyithindo.—Ruth 1:5.

8. Ang’o ma nyalo bedo ni noywayo Ruth ir Jehova?

⁸ Be din ma ne Ruth oponie ne oike ne masira ma kamano? Tek. Jo-Moab ne lamo nyiseche mang’eny ma achiel kuomgi ne en Chemosh. (Kwan 21:29) Nenore ni din mar Jo-Moab bende ne ng’eny gi mahundu koda timbe gero ma ne onya e kindego, moriwo kata nego nyithindo ka gichiwogi kaka misango. Nyaka bed ni gik moko duto ma ne Ruth opuonjore kuom Mahlon kata Naomi e wi Jehova, Nyasach Israel ma ne jahera kendo jang’wono, ne opogore chuth gi gik ma Ruth nong’eyo e wi nyiseche ma thurgi. Hera ema ne chiko loch mar Jehova, to ok gero. (Som Rapar mar Chik 6:5.)  Nyaka bed ni kane Ruth oyudo masira maduong’ mar lalo chwore, ne omedo sudo machiegni gi Naomi kowinje sama owuoyo kode e wi Jehova Nyasaye manyalo duto, koda e wi gik madongo ma Jehova osetimo, gi kaka Jehova osenyiso joge hera koda ng’wono.

9-11. (a) Naomi, Ruth, koda Orpa ne ong’ado mar timo ang’o? (b) En ang’o mwanyalo puonjore kuom masiche ma ne oyudo Naomi, Ruth, kod Orpa?

⁹ Naomi to ne gombo ng’eyo ni weche ne dhi nade thurgi. Nyalo bedo ni nowinjo kuom jawuoth moro ni kech ma ne nitie Israel ne oserumo. Jehova ne koro gwedho joge. Bethlehem, matiende en “Od Makate,” ne chiemo ogundhoe. Naomi nong’ado mar dok thurgi.—Ruth 1:6.

¹⁰ Ang’o ma Ruth gi Orpa ne dhi timo? (Ruth 1:7) Masiche ne omiyo winjruokgi gi Naomi omedo bedo motegno. To nenore ni gima ne oywayo Ruth moloyo ir Naomi ne en ng’wono ma Naomi ne nyiso koda yie motegno ma Naomi ne nigo kuom Jehova. Mond liete adekgo nowuok kanyachiel ka gidhi Juda.

¹¹ Sigand Ruth konyowa neno ni masira yudo jomabeyo koda jomaricho bende. (Ekl. 9:2, 11) Siganano bende puonjowa ni sama wayudo masira maduong’, ber ka wamanyo hoch koda kony kuom jomoko, to moloyo kuom jogo moketo Jehova, Nyasach Naomi obed kar buokgi.—Nge. 17:17.

12, 13. Ang’o momiyo Naomi ne dwaro ni Ruth gi Orpa odog thuchegi kar dhi kode, to mon ariyogo ne okwongo timo ang’o?

¹² Kaka ne gimedo weyo Moab chien, wach moro ne ochako chando Naomi. Nong’eyo ni mond yawuotego ne ohere kendo ne omor gi kaka ne gisenyiso yawuote hera. Omiyo, ne ok odwar miyo ngimagi omed bedo matek. Noneno ni ka mon-go odhi kode Bethlehem kar dong’ thurgi, ngima ne dhi mana medo bedonegi matek nikech en noonge gi yo mar konyogi?

 ¹³ Gikone, Naomi nowacho niya: “Un dhiuru, udogi ng’ato ka ng’ato e od min mare; Jehova otimnu maber kaka usetimo maber ni jo motho, kod an bende.” Nowacho bende ni nogeno ni Jehova ne dhi gwedhogi gi chwo kendo gichak ngima manyien. Wasomo niya: “Eka nonyodhogi; mi ne giting’o dwondgi, ne giyuak.” Donge yot neno gimomiyo Ruth gi Orpa ne ohero miyoni ma chunye ne ng’won kendo ma ne ok oherore owuon? Ruth gi Orpa ne oramo ni: “Ok kamano, to wanadhi kodi ir jou.”—Ruth 1:8-10.

14, 15. (a) Orpa ne odok e ngima mane? (b) Naomi ne otemo nade loko pach Ruth mondo oweye?

¹⁴ Naomi ne ok oloko pache mayot. Nonyisogi maler ni onge gima ne onyalo konyogigo ka gidhi kode Israel, nimar ne oonge dichwo ma ne nyalo rite, kata yawuoyi ma ne nyalo kendogi. Nonyisogi ni ne litne ni onge gima ne onyalo timonegi. Wechego ne omiyo Orpa oloko pache. Moab e kama min-gi ne nitie kod kuma ne onyalo dakie. Nenore ni dong’ Moab ne en gima dhi konye. Omiyo, kata obedo ni weyo Naomi ne litne, ne ochako wuoth kodok thurgi.—Ruth 1:11-14.

¹⁵ To nade Ruth? Weche ma Naomi nowacho ne ok oweye oko. Kata kamano, wasomo niya: “To Ruth notwere kode.” Nyalo bedo ni Naomi nochako wuoth to kane ong’iyo chien, noyudo ka Ruth luwe. Nowachone niya: “Ne, nyieki osedok ir jogi, kendo ni nyasache: dog iluw bang’ nyieki.” (Ruth 1:15) Weche Naomigo fwenyonwa wach moro mopondo. Orpa  nodok, ok mana ir joge kende, to ne odok bende ir “nyasache.” Lamo Chemosh koda nyiseche mamoko ne ok lichne. Be Ruth ne neno weche kamano?

16-18. (a) Ere kaka Ruth ne onyiso hera madier? (b) Ang’o mwanyalo puonjore kuom Ruth e wi hera madier? (Ne bende piche mag mine ariyogi.)

¹⁶ Ruth ne oseng’ado e chunye gima ne odhi timo. Ne ohero Naomi kaachiel gi Nyasaye ma Naomi ne tiyone. Omiyo Ruth ne odwoke ni: “Kik ichuna mondo apogra kodi, ni mondo adogi mak aluwi: nikech ku midhiye in, e ma nadhiye an: kendo ka ma nidagie in, e ma nadagie an: jogi nobed joga, kendo Nyasachi nobed Nyasacha: ka ma in ithoe, e ma nathoe an, bende noyika kanyo: Jehova otimna kamano kendo moloyo, ka wach moro opogowa kodi, to mana tho kende.”—Ruth 1:16, 17.

¹⁷ Wechego gin weche mamulo chuny. Kata obedo ni Ruth ne osetho higni 3,000 mosekalo, pod ji paro wechego. Ginyiso maber ahinya kido moro makende; hera madier. Ruth ne ohero Naomi ahinya ma ne omiyo odwaro makore kode kamoro amora modhiye. Tho kende ema ne nyalo pogogi. Jo Naomi ne dhi bedo joge nikech Ruth ne oikore weyo gimoro amora e piny Moab—moriwo nyaka nyiseche Jo-Moab. Mopogore gi Orpa, Ruth ne nyalo wacho gi chunye duto ni nodwaro ni Jehova, Nyasach Naomi obed Nyasache bende. a

¹⁸ Omiyo, ne gidhi nyime gi wuoth koro ka gin mana ji ariyo e yo mochomo Bethlehem. Jomoko wacho ni wuodhno ne nyalo kawo juma achiel. Kuom adier, nyaka bed ni ne gijiwore ng’ato gi nyawadgi e kuyo ma ne gin-go.

19. Ere kaka wanyalo nyiso hera madier ma ne Ruth onyiso e ngima joot, e kind osiepe, koda e i kanyakla?

¹⁹ Kuyo opong’o piny mwadakieni. Ndalowagi ma Muma luongo ni “kinde mag chandruok,” wayudo masiche mang’eny koda kuyo bende. (2 Tim. 3:1) Omiyo, kido mwaneno kuom Ruth dwarore ahinya e kindegi. Hera madier—ma en hera mamakore gi ng’ato chuth—dwarore ahinya e piny motimo mudhoni. En kido madwarore e ngima joot, e kind osiepe, koda e i kanyakla mar Jokristo. (Som 1 Johana 4:7, 8, 20.) Kaka wamedo nyago hera ma kamano, e kaka wamedo luwo ranyisi maber ma ne Ruth oketo.

20-22. (a) Gik ma ne otimore ne Naomi kane en e piny Moab nomiyo owinjo nade? (b) Naomi ne nigi paro mane maok kare kuom chandruoge ma ne oyudo? (Ne bende Jakobo 1:13.)

2⁰ Kuom adier, wacho ne ng’ato ni ihere gadier en gima yot, to nyiso hera ma kamano kuom tim en wach machielo. Ruth ne nigi thuolo mar nyiso hera madier ok ne Naomi kende, to bende ne Jehova, Nyasaye ma ne oyiero tiyone.

²¹ Gikone, mine ariyogo nochopo Bethlehem, gweng’ ma ne en kilomita 10 yor milambo mar Jerusalem. Nenore ni Naomi gi joode ne ong’ere ahinya e taon matinno nikech kane oduogo, ji duto ne goyo mbak duoke. Mine ma ne ni kuno ne ng’iye ka gipenjore ni, “To ma e Naomi?” Nyaka bed ni dakne Moab ne oloke ahinya; wang’e koda chalne maoko ne nyiso higni mag chandruok koda kuyo.—Ruth 1:19.

²² Naomi nonyiso minego koda jirendene machon kaka ngimane nosebedo malit. Noneno ni kar luonge ni Naomi, ma tiende en “Gima Berna” ne onego oluonge ni Mara, ma tiende en “Ngima Malit.” Mano kaka Naomi ne winjo malit! Mana kaka Ayub ma ne odak motelone, en be ne oparo ni Jehova Nyasaye ema ne okelone chandruok.—Ruth 1:20, 21; Ayub 2:10; 13:24-26.

23. Ruth ne ochako parore kuom wach mane, kendo Chik Musa ne konyo jochan e yo mane? (Ne weche moler piny.)

²³ Ka koro gin Bethlehem, Ruth nochako paro gima ne onyalo timo mondo en kaachiel gi Naomi giyud kaka ginyalo chiemo. Ne ofwenyo ni Chik ma Jehova ne omiyo Jo-Israel ne oriwo chik makonyo jochan. Ne oyie ne jochan mondo oluwre gi jokeyo ka gihulo cham mowenegi koda ma ne twi e bath puodho. b—Lawi 19:9, 10; Rapar 24:19-21.

24, 25. Ang’o ma Ruth notimo ka nochopo e puoth Boaz, kendo hulo ne en tich machalo nade?

 ²⁴ Ne en kinde mar kayo shayiri, kamoro dwe mar ang’wen kaluwore gi kalenda masani, kendo Ruth ne odhi mondo omany ng’at ma ne nyalo yiene hulo e puothe. Ne ochopo e puoth Boaz, jamoko moro ma ne nigi puothe mang’eny kendo ne en wat Elimelek chwor Naomi. Kata obedo ni Chik ne miyo Ruth ratiro mar hulo, ne okwongo okwayo nyapara mar puodhono rusa. Ne oyiene, kendo Ruth ne ochako tich.—Ruth 1:22–2:3, 7.

²⁵ Tem ane neno e pachi ka Ruth luwo jokeyo ka ohulo. Kaka jokeyo ne ng’ado shayiri gi ringa, ne oluwo tokgi kokwanyo shayiri ma ne lwar kata ma ne odong’, notweyogi wiye wiye kendo ting’ogi nyaka kama idinogie. Ne en tich matek, mayware, kendo tijno ne medo bedo matek kaka chieng’ ne medo tegno. Kata kamano, Ruth ne odhi mana nyime gi tich, kochung’ mana sama odwaro yweyo luya, koda sama odhi chiemo “e ot” kata kiru ma ne oger ne jotich mondo oyueyee.

26, 27. Boaz ne en ng’at ma kite chalo nade, kendo ne otimo nade ne Ruth?

²⁶ Samoro Ruth ne paro ni ne odhi lal alala e kind jotich mamoko—to mano ne ok otimore. Boaz nonene kendo ne openjo nyapara ni Ruth ne en ng’a. Boaz ne en ng’at moluoro Nyasaye kendo mano ne nenore kuom kaka ne ojamoso jotichne moriwo michulo odiechieng’ kodiechieng’ koda maok Jo-Israel, niya: “Nyasaye obed kodu.” Kendo gin bende ne gidwoko mana gi wechego. Jaduong’ni ne onyiso Ruth ng’wono mana kaka wuoro ne nyalo timo ne nyare.—Ruth 2:4-7.

 ²⁷ Koluongo Ruth ni “nyara,” ne onyise ni odhi nyime hulo e puothene kendo osik machiegni gi mon matindo me ode mondo jotich ma yawuoyi kik chande. Ne oneno ni Ruth yudo chiemb odiechieng’. (Som Ruth 2:8, 9, 14.) To moloyo mago duto, ne opwoye kendo ojiwe. Ne otimo kamano e yo mane?

28, 29. (a) Ruth ne nigi nying machalo nade? (b) Ere kaka in be inyalo keto Jehova obed kar buokni mana kaka Ruth notimo?

²⁸ Kane Ruth openjo Boaz gimomiyo ne onyise ng’wono kamano to ne ok en nya Israel, Boaz ne odwoke ni ne osewinjo duto ma ne Ruth otimo ne Naomi min chwore. Nyaka bed ni Naomi ne pako Ruth ahinya ne mine ma Bethlehem kendo wechego nochopo ne Boaz. Nong’eyo bende ni Ruth ne oselokore mochako lamo Jehova, nimar nowacho ni: “Jehova mondo ochuli kuom tichni, kendo mondo iyud pok mogik moa kuom Jehova, Nyasach Israel, ma niringo e bwo buombe mondo iyud kar konyruok.”—Ruth 2:12.

²⁹ Nyaka bed ni wechego ne ojiwo Ruth ahinya! Ne oseng’ado mar keto Jehova Nyasaye obed kar buokne mana kaka nyathi winyo pondo e bwo buomb min mare. Ne odwokone Boaz erokamano kuom wechego. Kendo ne odhi nyime tiyo nyaka chieng’ opodho.—Ruth 2:13, 17.

30, 31. Ang’o mwanyalo puonjore kuom Ruth e wi tich, dwoko erokamano, koda nyiso hera madier?

³⁰ Yie ma ne Ruth onyiso ketonwa ranyisi maber ahinya e kindegi ma weche yuto tekie. Ne ok opar ni jomoko ne onego okaw ting’ mare nimar ne en chi liel, omiyo ne odwoko erokamano ne gimoro amora ma ne omiye. Ne ok one wichkuot tiyo matek kuom seche mang’eny mondo orit Naomi, kata kane en tiyo tich mapiny. Ne orwako kendo ne otiyo gi puonj mariek e wi kaka nonego oti e kind joma owinjore. To moloyo duto, wiye ne ok owil gi Jehova Nyasaye, Wuon mare, ma ne en kar buokne madier.

³¹ Ka wanyiso hera madier kaka Ruth ne onyiso kendo waluwo ranyisi mar Ruth mar bolruok, tiyo matek, kendo goyo erokamano, wabiro bedo ranyisi maber ne jomoko. Kata kamano, ere kaka Jehova ne orito Ruth gi Naomi? Mano ibiro ler e sula maluwo.