KI KADO ou ti pou donn enn dimounn bien inportan? Dan lepok Biblik, sertin zepis ti ena mem valer ki lor​—zot ti telman ena valer ki ti kapav donn zot bann lerwa an kado. a Se akoz sa ki de parmi bann kado ki bann astrolog ti ofer “lerwa bann Zwif” ti bann zepis aromatik.​—Matie 2:1, 2, 11.

Labib dir osi ki kan larenn Seba ti al vizit Salomon, “li ti donn lerwa 120 talan lor ek enn gran kantite delwil bomie ek bann pier ki ena gran valer. Zame pa finn re-ena enn delwil kouma sa delwil ki larenn Seba ti donn Lerwa Salomon la.” b (2 Kronik 9:9) Bann lerwa osi ti donn Salomon delwil bomie pou montre zot lamitie.​—2 Kronik 9:23, 24.

Kifer sa bann zepis-la ek zot bann prodwi ti ena otan valer ek ti ser dan lepok Biblik? Parski zot ti zwe enn rol inportan dan bann swin bote, bann seremoni relizie, ek bann lanterman. (Get lankadre “ Itilizasion Bann Zepis Aromatik dan Lepok Biblik.”) Bann zepis ti ser pa zis parski ti ena enn gran demann, me osi parski ti bizin pey fre transpor ek lezot fre.

Dan lepok Biblik, ti ena sertin pie zepis ki ti pouse dan Vale Zourdin. Selman, ti ena lezot zepis ki ti bizin inporte. Labib mansionn plizir zepis. Parmi bann ki nou konn bien ena zafrann, lalwes, bomie, kanel, oliban, ek lamir. Apart sa bann-la, ti ena lezot zepis ki ti servi dan manze, kouma par exanp ti-lani, lamant, ek dil.

Kot sa bann zepis exotik la ti sorti? Ti trouv lalwes, casse, ek kanel dan bann landrwa ki zordi nou apel la Chine, l’Inde, ek Sri Lanka. Ti gagn bann zepis kouma lamir ek oliban dan bann pie ek bann bwison ki pouse dan dezer ki koumans apartir lesid Arabie ziska Somalie dan l’Afrique. Ek nard se enn prodwi ki gagne zis Himalaya dan l’Inde.

Boukou zepis ti bizin pas par l’Arabie pou ariv dan Izrael. The Book of Spices explike ki se an parti akoz samem ki pandan deziem ek premie mil an Avan Nou Lepok, l’Arabie ti “sel pei ki ti transport bann marsandiz ant les ek lwes.” Bann ansien lavil, bann fortres, ek bann karavann ki ti trouv dan Négueb, lesid Israël montre bien  semin ki bann marsan zepis ti pase. World Heritage Centre of UNESCO dir ki sa bann plas-la “montre ki ti ena sa biznes bien profitab la . . . depi lesid l’Arabie ziska Méditerranée.”

Bann karavann ranpli ar zepis aromatik souvan ti fer 1,800 km atraver l’Arabie. (Zob 6:19) Labib ti koz lor karavann bann marsan Ismaelit ki ti pe sarye bann zepis kouma “ladanum, bom, ek lekors kot kapav gagn rezinn” depi Gilead ziska Lezip. (Zenez 37:25) Se avek sa bann marsan lamem ki bann garson Zakob ti vann zot frer Zozef kouma esklav.

Bann marsan dan l’Arabie ti kontrol laplipar lavant zepis pandan plizir siek. Zot tousel ti distribie bann zepis kouma casse ek kanel depi l’Asie. Pou ki zot dekouraz bann Mediteraneen gagn bann kontak komersial direk avek bann distribiter dan Les, bann dan l’Arabie ti rakont bann fos zistwar konsernan danze ki ena kan pe al rod zepis. Dapre The Book of Spices, vre lasours zepis ti “kitfwa sekre komersial ki’nn pli bien garde pandan lontan.”

Ki zistwar bann dan l’Arabie ti pe rakonte? Hérodote, enn istorien Grek dan sinkiem siek Avan Nou Lepok, ti koz lor bann zistwar kot bann zwazo ki fer per ti pe aranz nik ar kanel dan bout bann falez. Li ti ekrir ki pou gagn sa bann zepis ki ena valer la, ti bizin met bann gro bout laviann anba sa bann falez-la. Sa bann zwazo-la ti pou amenn enn kantite laviann dan zot nik,  lerla nik-la vinn lour ek li sape li tonbe. Lerla sa bann dimounn-la ti pou degaze ramas bann sa bann kanel-la pou vann sa ar bann marsan. Bann zistwar koumsa ti fane partou. The Book of Spices dir ki se akoz sa “bann swadizan danze ki ti ena kan rekolte li [kanel la] ki ti vann li extra ser.”

Alafin, ti dekouver sekre bann ki dan l’Arabie ek zot ti perdi zot monopol. Ver koumansman premie siek Avan Nou Lepok, dan l’Égypte, Alexandrie ti vinn enn gran lepor ek enn gran plas komersial pou zepis. Enn fwa ki bann marin inn aprann kouma pou profit divan mousson dan Losean Indien, bann bato Romin ti navige depi l’Égypte pou al l’Inde. Akoz sa, ti fasil gagn bann bon kalite zepis ek zot pri ti abordab.

Azordi, bann zepis nepli ena mem valer ki lor. Ek nou pa trouv bann zepis kouma bann kado ki apropriye pou donn enn lerwa. Kanmem sa, plizir milyon dimounn atraver lemond pe kontign servi zot pou fer parfin ek medsinn, ek bien sir pou ki zot manze ena plis saver ek gou. Ofet, azordi bann dimounn ankor servi bann zepis akoz zot parfin ek saver, parey kouma ti servi zot plizir milye lane avan.