NAVYALILWE mu Wichita, ku Kansas, U.S.A., pa 10 December 1936, nene nali uwikolo pali swe yana swensi 4. Avyazi yane ya William na ya Jean, yali acincile sana mu kupepa Yeova. Ya tata yali umuomvi wa cilongano, izina lino yaomvyanga kuli wino wangalilanga mu cilongano wino ndakai tukati kalemanya wi umba lyakwe ya eluda. Ya mayo yasambilile icumi kuli ya nyina ya Emma Wagner. Ya Emma yakosoolanga icumi ku yantu aingi, kwikako na ya Gertrude Steele, aomvile umisyonali pa myaka iingi mu Puerto Rico. * Fwandi nakweti antu aingi yano ningakolanya aali ni miyele isuma.

Wanda umwi pa Ciwelusi manguzi ala indi ni myaka 5, Twaile na ya tata mu kusiila antu Ulupungu Lwa Mulinzi na Loleni! (wino yamanga yakuti Consolation), mu mbali ya museo. Pa nsita iya mu mpanga iya ala mucili inkondo yakwe ciili. Lyene Dokota umwi wizile pano twali ala watakoleka nupya watandike ukutuka ya tata pa mulandu wakuti yali Aina Klistu, nu kuyanena ati aacantete nu kuti yapuuka ku usilika. Dokota wapalamile pali ya tata nu kulungatana nayo pa manso nu kulanda ati, “I cani cino utanga ungumile, we cantete!” Nuvwile sana intete lelo nakumvilwe ukusipa kwakwe ya tata. Yene yatwalilile sile ukupeela antu akolongine ya magazini. Lyene kwizile umusilika umwi wino Dokota wanenyile ati, “Citapo cimwi pali ca ntete wii!” Musilika waweni ukuti muntu wii watakoleka, wa munenyile sile ati, “Pitanga ku ng’anda tale ukakololoke!” Avino yonsi yoili yapisile. Nataizye sana Yeova pa kupeela ya tata amaka ya kusipikizya. Ya tata yakweti ivikuulwa viili umwa kupelela inyele, nupya dokota wali pali yayo aizanga mukupeleesya inyele.

Lino nali ni myaka 8, avyazi yane yakazizye ing’anda ni vikuulwa nu kukuula ka ng’anda kanono kakusenda kuno tukuya, nupya twakuukile ku Colorado mu kuombela kuno ya kasimikila yacepa. Twaile twikala mupipi na pa Mapatu ya museo ukalamba, kuno  avyazi yane yaile umu kuomba upainiya lyene insita zimwi yalimanga alino nu kuteeka viteekwa. Yeova wayapaazile pa mulandu nu kuombesya kwao, icakuti ni cilongano capanzilwe. Pa Juni 20, 1948, lino twali kuuku, ya Tata yambatizye pamwi na yauze yano yasambililanga Baibo, alino na ya Billie Nichols na ya mama yao, mu kaluzi akapita umu mwamba. Pa cisila ya Billie na ya mama yao yaile mu mulimo wa wangalizi wa ciputulwa, wakwe vino nu mwana wao na mamakwe yacisile.

Twalanzyanyanga sana nu kwazwana na antu aingi aipeelisye ukuombesya mu mulimo wa Wene, maka maka ulupwa lwakwe ya Steele kulikuti ya Don na ya Earlene, ya Dave na ya Julia, na ya Si alino na ya Martha, aalenzile ukuti umi wane waluke sana. Yandangilile ivyakucita pakuti nakolezya Uwene inkoleelo alino ni vyakuya ni nsansa mu umi.

Lino nali ni myaka 19, ya Bud Hasty, aali ya cuza ya lupwa lwitu, yanguzizye ngi cakuti tungapita nayo ku kaeya ka mpanga ya United States ku kuomba upainiya. Lyene umwangalizi wa ciputulwa watuuzizye ngi cakuti tungaya ku Ruston, Louisiana kuno ya Nte aingi yatoovwike sana. Yatunenyile ukuti tuce twalongana ukulongana konsi cila mulungu asi mulandu ni mpendwa ya antu aalazanwako. Twazanyile incende isuma apa kulonganila nupya twapazifizye. Twatungululanga ukulongana konsi, nomba insita zimwi twayanga sile yaili. Twakauzyanyanga ukupeela amalyasi nu mwina, nupya wenga pali sweili ala a maasuka mauzyo yonsi. Ngi cakuti ilyasi limwi likweti vilangililo, twayanga sweili kwene pa pulatifomu ala kusi nanti aumwi ali mwi umba! Lino papisile insita, nkazi umwi uwa cikalamba watandike ukuzanwa uku kulongana. Lyene asambi yamwi yano twasambilizyanga Baibo alino na yamwi yamwi alanga yatoovoka yatandike kuzanwako, nupya twizile tukwata icilongano icalundulukanga.

Wanda umwi, Bud nani twakomenkine na simapepo wa ku Church of Christ, nupya walanzilepo malembelo yamwi yano ntatazile nuvwapo. Cii cansakamike panono nupya calenzile naelenganya sana pali vino nazumilemo. Pa mulungu onga, nalalanga usiku sana pakuti sile nzane amasuko ku mauzyo yano uzizye. Na cii cangazwilizye ukumanya sana Baibo, nupya nalolelanga nu kuti tukakomenkane na simapepo na muze.

Lino papisile sile insita inono, umwangalizi wa ciputulwa wanenyile ukuya uku El Dorado, Arkansas, ku kwavwa icilongano icali kuuku. Lino tucili kuuku, naswililanga ku Colorado kukuyalolekela kuli komiti yakwe yayo aapingulanga wino alinzile ukwingila usilika. Wanda umwi ala tukuswilila na ya painiya yanji  kuuku kwene muli motoka yane, twali mu uzanzo wa pa museo mu Texas uwalenzile motoka wane aononeke sana. Twamile umwina umwi uwizile atusenda uku ng’anda ukwakwe alino nu kututwala ku kulongana. Yamanyisizye iumba ukuti twaponyile na motoka, nupya aina yatupeezile impiya izya kutwazwa mu vintu vingi. Nupya umwina wakazizye na motoka wane pali 25 dolazi.

Twaile uku Wichita, kuno ya cuza ya lupwa lwitu ya E. F. McCartney, yano twamanga ukuti ya “Doc” yaombelanga upainiya. Ana yao yampundu, kulikuti Frank na Francis, yali aacuza yane nupya na ndakai kwene tukauvwana sana. Yakweti motoka wa mpiti wino yankazizye pali 25 dolazi, impiya iiyakwene ino yakazizyepo motoka wane. Uu wali ali muku wakutandikilapo uno nasininkizye ukuti fwandi Yeova wampeelanga vyonsi vino nalondanga pa mulandu wakuti nakolezyanga ivya Wene inkoleelo. Pa kutandala kuu, Ya McCartney na ya mama yao yandondolwile kuli nkazi mucincile sana uwi zina lya kuti Bethel Crane. Ya nyina ya Ruth ya Nte ali acincile sana mu Wellington, Kansas, yatwalilile ukuomba upainiya nalino yafisizye imyaka 90 nu kucilapo. Mu 1958 twatwaline na Bethel ala nu mwaka onga utatala wasila pano namulolile, nupya twatandike ukuombela pamwi umu mulimo wakwe upainiya uku El Dorado.

Pa cisila ca kwelenganya pa yantu ali ni miyele isuma yano tungakolanya aaliko pa nsita ino twakulanga, twasoolwile ukuzumila umulimo uli onsi uno iuvi lyakwe Yeova lyali nu kutupeela kuomba. Yatutumile ku kuomba upainiya uiyeele ku Walnut Ridge, Arkansas. Lyene umu 1962, twali ni nsansa ukupokelela kalata yakutwama ukuya ukwi sukulu lya Gilyadi ikalasi lyalenga 37. Cuze icatuzanzizye sana icakuti, twali na ya Don Steele umwi kalasi kwene lilyo. Lino twamazile isukulu, Bethel nani yatutumile uku Nairobi, Kenya. Tuvwile sana uyi lino twafumile uku New York, nomba tuvwile ningo sana lino twakomanyile na ina uku ciwansa ca ndeke uku Nairobi!

Citatutalile ukuyelela ku Kenya nupya twatemilwe sana umulimo wa kusimikila kuuku. Amasambililo yano twatandikilepo ukutungulula alundulukanga yali aa Chris na ya Mary Kanaiya. Ndakai yacili yakaomba umulimo uiyele mu Kenya. Umwaka walondelilepo, yatunenyile ukuya ku Kampala, Uganda ukuyaya ya misyonali mu mpanga iyaa. Insita ziizi zyali zisuma sana pano antu aingi yatemilwe sana ukusambilila icumi icaya muli Baibo, nupya izile yaya ya Nte. Nanti ciye vivyo, pacisila ca myaka itatu na citika iyakwikala mu Africa, twizile tukwata ulupwa. Twaswilile ukumwitu uku United States. Uwanda uno twafumanga ku Africa tuvwile sana uyi ukucila na vino tuvwile lino twafumanga ku New York. Twatemilwe sana antu ya ku Africa nupya twenekelanga ukuti tulasuka tuweleko nupya.

Twaile twikala ku Colorado, kuno avyazi yane ikalanga. Lino papisile sile insita inono, umwana witu umukazyana, Kimberly wavilwe nupya lino papisile imyezi 17 twakweti umwana namuze Stephany. Twakweti umulimo nauze upya uwakuya avyazi nupya twapekanyizye ukulasambilizya ana itu akazyana icumi. Twalondanga ukuya ni miyele isuma ino ana itu yangakolanya, wakwe vino naswe yatukuzizye. Twamanyile ukuti ukuya ni miyele isuma kwali nu kutulenga ukukuzya ningo ana, lelo citapiliulanga ukuti i cali nu kulenga yatemwe ukuombela Yeova. Umutowane umulumendo alino na kaci wane wenga yafumile mu cumi. Lelo twenekelanga ukuti limwi yalasuka yakolanye imiyele isuma yakwe yao atukuzizye.

 Twatemilwe sana ukukuzya ana itu nupya twezyanga na maka ukuombela pamwi ngu lupwa. Vino twikalanga umupipi na pa Aspen, ku Colorado twasambilile ukusyelemuka muli vi aisi ukuomvya utwakusyelemukilako pakuti twacinila pamwi. Tusita tu twalenganga ukuti twalanzyanya na ana lino tukulemela ukuya pakuya tampila ukusyelemuka. Nupya twayanga mu kwikala mu mpanga na ana nu kuipakizya ukulanzyanya nayo ala tukota umoto. Nanti yali ance, yuzyanga amauzyo wakwe yaa, “Uzye ndacita vyani ndi nakula?” ni lya kuti “U monsi wa musango ci angalinga ukutwalwako?” Twezizye na maka ukusambilizya ana itu kuti yaika mano kuli vyakwe Leza. Twaimikile uyo wakwiza ombako umulimo uiyele nu kusoolola kwiza twalwa ku muntu wino yakwata uyo uli umwi. Twezizye ukuyazwa ukukanatwalwa lino yacili ance. Twayanenyile tuti “Muce mwikale vikwene mpaka mukakumanye imyaka 23.”

Wakwe vino avyazi itu yatucitiile, naswe twaombisye na maka ukulazanwa uku kulongana nu kulaombesya mu mulimo wa kusimikila ngu lupwa. Twapekanyizye ukuti yamwi aali mu mulimo uiyele yaikala pa mwitu. Nupya twalandanga sana pali vino twatemilwe umulimo wa umisyonali. Twayanenanga ukuti wanda umwi tulasuka tuye swensi mukutandala ku Africa. Ana itu yalondesyanga sana ukuyako.

Twakwatanga mapepo ya lupwa lyonsi, muno twalanzyanyanga pa mavya akacitika pa sukulu. Twalekanga ana iyaya pali Nte aakwasuka mauzyo yano iyamuzya. Yuvwanga ningo sana ukusambilila mu nzila ii nupya cayazwanga ukuya asiipe. Lino yayanga yakukula, insita zimwi yailizyanyanga pa lwakukwata mapepo ya lupwa. Pa nsita imwi nasakamikwe sana, lyene nayanenyile ukuti yaye mukulala nu kuti tutakukwata mapepo ya lupwa. Cayazungwisye sana nupya yatandike ukulila nu kulanda ati yakulonda kusambilila. Lyene twatandike ukwiluka ukuti fwandi ituyazwa ukukoma muli vyakwe Leza lino yacili ance. Yakuzile ale yatemwa ukusambilila, nupya twayazumilizyanga ukulanda vino yakwelenganya. Catalanga insita zimwi pano yatalanga iyalanda yati yatazumile vimwi vino Baibo yalanda. Twizile tumanya ningo ningo ivyali mu myenzo yao. Pacisila cakulanzyanya nayo, yuvwikisye vino Yeova akaelenganya pa milandu iiyo.

Incito yakukuzya ana yasizile zuwa sana kucila na vino twenekelanga. Pa mulandu nu kwazwa kwi uvi lyakwe Leza, twaombisye ukukuzya ana itu ukutemwa Yeova. Twataizye sana lino akazyana yatandike umulimo wa upainiya lino yamazile masukulu, nupya yaombisye pakuti yaisakamala lwa ku mwili. Yaile ku Cleveland, Tennessee, na akazyana yauze yaili kukuyaombela kuno yakasimikila yi landwe lisuma yaceepa. Twayaluukanga sana, nomba twatemilwe ukuti yaomvyanga umi wao mu mulimo uiyele. Bethel nani twatandike umulimo wa upainiya nupya, uwalenzile ukuti tukwate masyuko na yauze alenzile tuye ni nsansa. Twaomvile umulimo wa kwazwilizya uwa kutandalila vilongano na pa kulongana kukalamba.

Lino ana itu yatatala yaya ku Tennessee, yaile ku London, England nu kuya tandalako pa ma ofesi ya musambo. Lino yali kuuku, Stephany yaloline na Paul Norton umwina wa cance muomvi wa pa Betele. Lyuze lino yaileko, Kimberly nawe waile alolana na Brian Llewellyn wino yaombanga na Paul Norton. Paul na Stephany yatwaline ala Stephany alino wakumanya imyaka 23. Brian na Kimberly nayo yatwaline umwaka wakonsilepo ala Kimberly ali ni myaka 25. Fwandi yatenzi sile mpaka yafisya imyaka 23 alino iza yatwalwa. Twatemilwe ukuti cila muntu wasoolwile ningo uwakutwalana nawe.

Ana itu yatunena ukuti imiyele ino twakweti alino na ino ya nyinakulu na ya isikulu yaakweti, yayazwilizye ukulauvwila isunde lyakwe Yesu ilya kuti “mutale mulonde Uwene Wakwe Leza” nanti vintu vingatala uli. (Mate. 6:33) Umu Epulelo 1998, Paul na Stephany yayamile ukuti yakazanwe kwi sukulu lya Gilyadi ilyalenga 105, nupya pacisila ca kumala isukulu yayatumile ku Malawi, mu Africa. Pa nsita ili imwi kwene, Brian na Kimberly nayo yayamile ku Bethel ya ku London nupya izile yayatuma ku Bethel ya ku Malawi. Twazanzile cuze, pano kutaya inzila na yuze isuma ino acance yangaomvyezyamo umi wao.

Umu Januwale 2001, yantumile foni wakwe vino nali nalanda pa kutampa. Umwina Marais umwangalizi wa Mulimo wa Kusenula, walondolwile ukuti aina  yakupekanya ukuti kukaye kosi ya mu cizungu yakwe ya kasenula amu nsi yonsi, nupya nanti icakuti nali ni myaka 64, yansolwile ukuti nkasambilile umulimo wa kusambilizya ya kasenula. Bethel nani twapepilepo sana nu kulanzyanya ilyasi lii na ya mayo alino na ya manguvyala pakuti tuvwe vino yangalandapo. Yonsi yoili yalondanga twapita, nanti icakuti yali nu kusyala yonga kwaula kuti twayazwako. Fwandi natumile foni ukwi ofesi nu kunena aina ukuti itutemwa sana ukupokelela isyuko ilisuma wakwe lii.

Lyene yamayo yayazanyile nu ulwale wakwe kansa. Nayanenyile inti tumaikala pakuti tuombele pamwi na kaci wane Linda ukuyasakamala. Nayo yalanzile yati “Pasi vino mulangazwa ndi mwikala” nu kuti “ulwale ulakomelako ngi cakuti mutaileko.” Linda nawe kwene walanzile icili cimwi kwene. Ala twayataizye sana pa kuipelesya kuno yaipeelisye alino nu kwazwa kuno anji yatwazwilizye ukuyasakamala! Lino twayile ku sukulu lya Watchtower Educational Center mu Patterson, uwanda uwalondelilepo Linda watutumile ati Yamayo iyafwa. Nomba wakwe vino watukomelizye, twatwalilile ukuomba umulimo witu upya.

Cino twatemilwe sana i cakuti, kuno yatandikilepo ukututuma, u ku musambo wa ku Malawi, kuno ana itu akazyana na ya iya yaombelanga. Twatemilwe sana ukuya pamwi nupya! Umuku uwakonsilepo twaile mu kusambilizya ku Zimbabwe kufuma kuko twaile ku Zambia. Pa cisila cakusambilizya imyaka itatu na citika yatunenyile ukuswilila ku Malawi pakuti tukalembe vino aina yapitangamo, aculanga nu kuzunyiwa pa mulandu wakuti yakananga ukuika umu vikanza vya mitekele. *

Nupya kwene tuvwile sana uyi lino yatunenyile ukuswilila kumwitu ku Basalt, Colorado mu 2005, kuno twaile tutwalilila ukuomba upainiya. Mu 2006 Brian na Kimberly izile kuno twali pakuti yakuzye ana yao akazyana Mackenzie na Elizabeth. Paul na Stephany yacili ku Malawi nupya Paul waya muli komiti wa musambo pa Betele. Vino indi ni myaka 80, nkatemwa sana ukulola kuno acilumendo aingi yakuomba imilimo ino naombanga pa myaka iingi. Insansa zino twakwata zyafuma uku yantu ya miyele isuma nupya naswe twezya na maka ukulangilila ana na izikulu itu ivyakuya ni miyele isuma.