Ilyasi ilyalemvilwe umwi buku limwi (Biblical Archaeology Review) lyalondolwile ukuti aakaziikula ivintu vya mpiti, yaalanda pa antu yamwi “apiipi na 50” aalumbulwa umu Malembelo ya ciYebulai ukuti akuno yaali. Pali yaa paaya na ene 14 aateekanga aYuda na aina Izlaeli. Pa ene yaa paaya Davidi na Hezekiya, alino na ene atamanyikwa sana wakwe Menaemu na Pekaya. Nupya paaya na ya Falao 5 na ene 19 aina Asilya, aina Babiloni, aina Mowabu, aina Pezya na ina Silya. Nomba, muli Baibo na muli vino akazikula ivintu yalemba, mwaya na yamwi aatalumbwike, wakwe ya simapepo, ya kalemba, na yauze aombanga umu uteeko.

Ilyasi kwene lii lyalanda nu kuti, kwaya “ivyalembwa ivingi” ivikalanda pa yantu kwene yaa atiyalumbulwa. I cacumi ukuti, Amalembelo ya ciGliki yakalanda pa yantu na yauze aingi aali alumbuke, nupya kwaya na malyasi yano ya kaziikula ya vintu vya mpiti yaalemba aakasininkizya cii. Pali yano yalumbulwa, paaya Helodi, Pontio Pilato, Tibelyasi, Kayafa, na Salegio Paulu.

Nanti icakuti mu Mpanga zino Baibo yalandapo mutaaya ya cisama ndakai, kwaya Amalembelo apiipi na 150 aakalanda ukuti ya cisama yamanyikwe kuli yakalemba yakwe Baibo. Amalembelo aingi yakalanda pali ya cisama umu unkolanya, lelo, yauze nayo yakalanda pali ya cisama ya cumicumi. Baibo yalanda na pa yantu akomile ya cisama. Pali yaa paaya Samusoni, ­Davidi, na Benaya. (Yakapingula 14:​5, 6; 1 Samueli 17:​34, 35; 2 Samueli 23:20) Nupya Baibo yalanda pa antu yamwi yano ya Cisama yakomile.​—1 Yamwene 13:24; 2 Yamwene 17:⁠25.

Mpiti sana, ya cisama yamwi (Panthera leo persica) aaku Asia, yazanwanga uku Asia Minor, ku Gilisi, ku Palestine, ku Silya, ku Mesopotamya, nu ku India. Antu yaacindike sana ya cisama nu kuyatiina nupya ilingi yalolekelanga pa vikope ivyaleengwa uku cifulo cimwi icaliko mpiti (Near Eastern art). Apa viumba vya musumba wa Babiloni, paali ivikope vyakwe ya cisama.

Uku kusila kwa mwaka wakwe 1100 C.E. antu yamwi yalandwa ukuti yalunganga ya cisama uku mpanga ya Palestine. Cikaloleka kwati ya cisama yalovile pacisila ca mwaka wakwe 1300. Lelo yasiile yakuvwikila sile uku ncende zimwi wakwe ku Mesopotamya nu ku Silya kufika umu myaka yakwe ya 1800, alino uku Iran nu ku Iraq nako yuvwikanga ukufika uku mpela yakwe ya 1900.